^/fgobardi Eptjtopi
hac dcfenfione tanropere laboraueritis,nihil nobis veftro.
labore innotuiftis. Iam enim legeremus fànétos Do&ores,
itavtexpofiiilfe quod Interpres ideo pluralinumero^w-
guinesin hoc'loco tranftulit.quia fenfom Euangèliftçquem
iilein Græco edidit, hoc in Latino transferee aliter rtö po-
tuit,nô ficut vos dicitis propterea-fecit, quia in Græco plu-
raUter inueuit. Nam font mu Ira nomi na quæ in Hébrço vel
Græco al tenus generis aut numeri elfe inüeni'untur, noil
eius cuius font in Latinum. Nec tarnen interprètes eodem
genere quo inuenit, trâsferre curauit, quia nulla neceffitas
copu^lit. Sicut (verbi gratia) Spiritus apud Hebneos.genere
dicitur feminino& cum fit inLatino generis mafeulini,nul-
1 us'interpretum Hebraicum fequens genere feminino in
Latino poneïe tentauitjC tiâ cum neceuitaspofeeret: Nam
inuenitur inScripturis vbi Spir.S. per genus femininum fi-
gmficatur, nec,tarnen aLatinis femininp genere dicitur.
Peccatumiqttoq; in Hebræo generis mafeiilini eft>inGrçco
feminini.in Latino neutrius : & cum in Scripturis, multis
rebus fignificetur.nullus tamenLarinorum genus eius rou-
tauit, quia nee aliqua vtilitas poftufauit: hæc îdcircàâixi-
. mus,quia vos dicitis,propterea Interpretern fàhguiné plu-
rali numéro tranftulilfe, quia apud Grtecos pluratiter effer-
tur,cum no italic, fiue interprètes,fiue èxpofitorès diuinor
rum eloquioçum>vtintegritatem fenfos oftenderent,con-
traGrammaticam loqui norimuerunt,quosnÔ folum non
reprehendimus, verumeti.ira pereosareprehenfione de-
! fendfcupimu-,;quiaficutil!i laudandiforitinverbiscbntra
j Grammaticam prolatis itanos tolerandi ,quia fill diuitesin
; verbis,ficut voluerunt dixerunt,nos vfero pailpefes, vtpof-
foinus perdnguftias verbatum tenuiterea quç volumiisfi-
gni ficamus»çefri Horum filij fîimus > & ab eorû fenlu &fide
nô enamusjqnod in illisamatur, in nobis toleretùr, atq; is
cui loquimur ferifom attendat h ô verba,vtaudiât c ôfiüum
Apofioii dicentis.-îîo/i verbis contendere & hefislanguens cir-
caiquaftioues& pugnasverborum.ex quibmuntur inùidia,coten-
ùones,blaMemiafujpiciones mala 11 lud veto quod poft verba
Dô&orumyerbis veftris fîibiunxiftis; itaigittir hoc vno modo
Apoftofi&Etiangelfia & totius diuinaferiptura interprets, cum
Catbolicis eiusexpofitoribus ab imperitta calumnia rationabihter
defendi queunt, nihil enim omnino contra regulam Grammatua
dixerunt,qupdnon ita aut ratio aliqua aut caufqmyfterijdtti exigent.
Ab his verbis veftris multum Êiïclefiaftici Doéfcores
dilïbnantLi Exiguttati noftræ videtur, quod neq;Vos neque
nos de haç re aliquidfenrireaut dicere debçmus,nifi ëaqiiç
Orthodoxes magîftros fenfilfe aut dixiflelegimus ; iftâ tarnen
i ncöncufjjji,& firma au^toritas illomauéfcorum eft, per
quos Spir.S. nuui & veterisTeftamentivoluminacofecit,
deuuib.nulli ynqüam homini licuit aut liéet cogitarç, vel
vnimiitterâ aliter eos djçere d ebniïfe,quam dixemt,qùo-
niam eprum an^oritas nrmioreft coelb actefra, fecundum
' quod Dominus ait : -Faciliuseft ccelum & terra iranfire>quqm
de lege vnum apïcem cadere. Poft hosquoqi-firma au&oritas
eft-LXX.lnterpretum,quosconftä¥ante aduentum Domf-
ni deHebraico in Græcum eloqnium vêtus Teftamétnm
tran ftulilfeinterpretis quoq; noftrî Hieronybii Presbyte-
'tifidelisefteditio,quæ deHebraico in Latinum magnifiée
tranftulk : Fuerunt prætereaaliqui venerandi & Carhöfici
Interprètes Latini qui LXXigditionéin Latinum traftuler
runt eloquium. Extra hos itaq; multi fuerunt interprets
reprehéfibiles, & iufte repechenfi, ficut illi famofiffimi interprètes
Iudailantes, & neretici, Aquila, fcil.&Theodo-
fion acSymmachus j ex quib* vnus fecit duas editiones inter
fe diftonantes. Fuerunt etiam Latinialiqui, qtios Hie-
ronymus Presbyterreprehendit ,inilUs vtiq} præfàtionib.
quas prçpofoit libris,quos de Græco in Latinum aut tranf-
tulit aut emédàuitjficut in ilia præfajioné quam iuxtaGræ-
catp emendationé in hbro B.Iob fetït, alferens quod idem
Liber apud Latinos ita erat decurtatus ^ corrofufij; vt foe-
ditatem foam publiée legentib.,oftenderct : fie etiâ in aliis
locis quofilam reprehendit interprètes Hæc de incerpreti-
bus idcircona dicimus.quia magiftri Ipecialesinbn omnes
æquali ter reccperunt, aut indifferenter laudauerunt, fient
vos fecere yidemini,neq jomnib^æqualiter fidemadhibue s
junt.pe exppfitorib.quoq„nKiltô àliterquam vos dicitföv
B. Pater A uguft.tenendum cradidit, qui non loltirh de illis
qUÎireprehenfifunràDoétoribus, etiamdé pro^tilfimis
inlibro quemaduerfos Fauftum Manicheum fojipfft, ita
didt:-Quod genus litterarum,ïdtft> expofitionum nocum credefi-
dineceßitate,fed cumiudi candi Ubériatekgjendum eft, folinam%
diuina auftorita'is libri legendifunt.non cUm iiidicandi liber tatey
fed cum credendi neceßitate. Quam formàm Apoflolus tradidit di-
cens -Spirituw nokteextinguere, prophettas nohtejperiiere,omnia
autan probate, quod bonum .etttenete,ab omni jpecie m.ila ab-
ß'tnetevoi: in hoc loco Apoftolus Paulus Prophetias dixit, i
dodtinas Sc expofitiPnesDoétorum ficut alibi infinuàt di-
cens ; -Propheta duo aut très dicant, & eaten diiudicent, n on il-
lam ProphCtiam de qua Apoftolus Petrus ait , non enim vo-
luntate humana allata d i aliquando Prophettafed Spir.S jnjpira-
tis locuti funtfanfti Dei homines. Hæc omnia idcirco dicimus
vr ap pareat, q n ia quam iniufte d vobis crim i na mur, eu m dicitis
nosreprehénfores Apoftplorû& diüinartim, feripüu-
rariuri elfe tarri iniufte, vebpotius multoiniuftius quof-
cunq; Interprètes ,atque exppfitores coæquads Apôftolis
& Euangeliftis.cumSymmachuro &Pau)um &Dydimum
&Ioannem vna defenfî©neindifferentiq; laude dignos du-
citis. Bönum ëft recor dariyer bot u njD om i ni, quib us ait,
-Nonnefi relie offer a s n o n r è â e diiudiças peccafii ? .Qui eni m
reâe crédit Catholicam fidem, reifte videtur offetreifed fi
quibulcunq; Do(ftprib. aut Interprctib. curb Apôftolis &
Euàngeliftis çqualem veneration ë tribuit,np rede diuid i t,
Marque ideo pi ccat. Poft ilia quæ fiipedus diifta font,verba
hoftra addidiftis dicent es. - turpe eïlenim credere Spir. S. qui
omnium Gentiuthlinguas mentib. Apoßoloruminfudit, rußieita-
tem potiuspereos quam mbtlitqte vniufiuiufife lingua, locution ef~
fe . Hæc quaintentione dixeritis, nullus eorum qui otiofà
loqui t i mentji ntel]jgent,nifi forte hoc etiam nobis çrimen
foperadditis, quafi ruftici tatis reprehendamus Spiritum S.
Quod fi it;aef|, id eft, ^li intentione, ifta dicitis, quid i d
hæcrejpondere poilu mus ? ni fi ipfe occult or um cognitor,
cqrdium teftis,lcratatorrenumi-Omnipotés Deus videat,
& audiat,extra hoc àutem quod tale là'critegium nobis im-
pingeret videmini. Apparetëtiainhis verbis vefti is,quod
irafentiatisde Prophetis & Apoftg^is, v t non folum fenfum
prndicationis, &-modos vel argumenta dictïonum Spir. S. eis injpi-
rduerit ,fe d etiam ipfa corporaliayerba extrinfecus in oraillorum
ipfeformauerit^Qnod fiitafentitis,quantaabfiirditas feque -
tur, quis dinumerare p o tent? Et'impömis quidem, veçau-
telcientiæ veftræ loqùamur; Reçpjdamini quid Mpyfej
Domino dicat, cum fe excufàretnead Pharaonemmitee-
retur, affereiîs -fe gracilis ejfevocis & impedittoris lingua ; çui
Dominus nequaquamreipondic,métiris,fed ann tiens ob-
fecranti ait ,ecce Aaronfrdter tuas ,fcioquod eloquentfit , ipfe erit
Propheta tuus,îu loquerisadeum, érjü e loquitur ad Pharaonem.
Attendue, quis fi fecundum vos , ipfà verlja côfpQraliain
ore Moyfi fbnântia.eius erant, .& vox quæionabac, quare
ergo gracilis vbxfquare ergo irnpèditior fermo.? Aaron eràr
Propheta Moyfi,Moÿfès Prppheta Dei y q uare ergo robu-
ftioiÿyox & expeditior fermo inPropheta Moyfi, quäm in
Prophetaf)ei?Nunquid&hoë yicium grkci li taté icil.vpcis
& lingüæ impedirionéSpir.S.tribue,tis?ReftatergO;Vt ficut
minifterio Angelico voxarticulata, formataeftinoreafi-
næ,ird diCaris formari in pré Prpphetarum : Et tunetalis etiam
abforditasiequetur (vt fi tali modo verba & voces ver-
borum acceperunt .fenfom ignorarent:.fed abfit taliadeli-
ràmenta cogitàre. Nos fi de éïoquentia Pauli Âpoftoli ali-
quid diximus,verba Hicronymi p^oiftprispofiiimus, quib;
in qiiodam locp Mtr-Qui putant Paulum iuxta humilitatcm,&
non vere dtxijfe - & fiimperitus fum fermone, non tarnen feientia-,
defendant huius loci confiqUentiam. E iitè r am:- Si veto qui poteft
etiam iuxta fermonis elpqu\, contextumdocere, Apoftolum fuiffe
perfeltum, &inartis Grammaticaviti.inonincurri(fe,illepotim
aufcultandus c ft. Nosquotiefcum^foliectfmos aut taie quidadno-
tamusmonApoftolumpUlfdmus v't maltaoli crtminanturfed magis
Apofioii affermesfumus\ quod He brans ex Hebrats abffe Rbet b pria
fermonis nitofeverhorumConipofitione, &. eloquÿ-venufiate num-
quam ad fidem Çfrrifiitotum mundum tranfduccre valuijfet, nt-
ft 'eüangelixÀffet, eum non mfàpiemta yerpi^fed.in virtute bei.
Qui etiam in præfationib.Hie*emiæ , Éfàiæ, & Ezechiélisj
Qfod differentia locutionis Prophefàrum çorum-cUxeric,
diligenter perpendite, & inuënietis npbfiitatem Diuini
7 •■■■1 elpqùii
m
W“«ln‘li-chjju-.rt
H
Ftcdîg.
E&chx.
C j
irtfat.ad Htbr.
Ertdeg.
eldquij. non fecundû vçftcamalfertiônemj' m,ore Pfitlofp-
phôrû in tumore&pompaelfe yetborü,fedinVirtute.fen-
tŸeengntiuàDrèuiiyn fei dfe mcu vnirdtuutme. ^ ipfe Apoft. air, w» n.infermone eft
dicic elfe alciferinoni s, ita vt rionpoflît intelligidifertitu-
'do lingua; eiu^in quo nulla eft fa|>iencia.“Et Dominus îfd
Ez ètfo dicit. -Non n.ad poptiïum profundi fermonis fér ighota
lingua ttimitterisquorum nonppßisaudirefermone.'Ex qfobiis
patet nobilitatcm facr^fcripmrænorifecundumPhilôfo-
phosin diferfitudine elfe verborqin quo nulla eftfàpiétia,
ledinpotéfia & aftutia fenfimmj atq; virttije fententiarü ;
foutApoftoluSoftëndit,dicehs:ilrw4w;//fi^o/2r<e,«y3Mr- nalutifedpotentia Dei ad defirultionem munit ion um, confiliude-
firuentès, & oem dltitudinem extoUentem je aduerfùsfctentiam
Dei,&in captiuitatemredigehtesomnèmintellefiumm obfquiu
Chrifti. Et iterum:NonhlrfiifitmeçhrifiusUptifyre,fedËu~
angelifàre, non infàpientid Verbi, vtnon euacuetur crux Chrifii.
Et rurfom póft aliqua ; Et ego cumventjfem ad vosfiatyes> vend
non perfubhmitatem fermonis autfapientu, annunc'tans vobis te-
fiimonium Chriftr,-fLt iferiim : -Sapientiam loquimur interper-
feftosfapient 'tam non huiusfeeculijnetfaprincipum huius feeculi qui
deftruuntur, fedloquimur Dei fapientiam inmyßerio,quaabfcon-
dica eft. Et poft paucà : -Qua & loquimurnon indoltisbuma-
nafaptent'ta verbis fed in doftrindfpiritui. Ecce quiä laus d'iuinæ
fapientiæ in facris mÿfterijs. & in doiftriha fpiritus inueni-
turjnon in inuentionib. verbom. V^sfompfifiisteftimoy
nia beati Augiiftini,multa de laude Scripturæ, fed non in
illomodovoslaùdatis,quolaudauit Auguft.autHierony-
muSvAmbrofiusjâtqjGregorius-nam illi maiçftattem diui-
næ loquutionis admirantes, fed rem ineffabilem fondo nô
explicantesjopprelfijgloriain laude eiusfoccùbuérunc, eu
magis admirando fofficerent, q. loquendo. Vos,fie lauda-
ris,vt laude veftra magis minoretur, q augeatur , quoniam ■
in hi« quæèxtrinfecùs fùfi'ç dicitis nobilitaterti linguarum '
miniftraife Apoftolis Spiritum fanftu,vc confufe & indifferenter
cum Apoftölis omrtes Interprétés,& quofeunq; ex-
pofitotés lauaetis&deferidatis. Nam fîf fecundum vos,
omnibus auiftoribus diuinorum librorum exteriorem' nô-
bilitaté æqualiter miniftrauit Spiritus fàniftusi quare vfius
Apoftolus, id eft,Paulus difertior inuenitiirin Hebraica
lingua qua in Grfeta, ficurprædi<ftus Hieronymus in præ-
farione Epiftolæ quæ ad Hebræos præciculatur feribic, di-
ceiis: Non eftfane mir um fieloquentior vide at ur in proprio, id eft
Hebrao ,qüdinpreregtino,id eft, Gracofermone quo cateraeptfioU
fùntferiptaîEccc habes.difertioremPaulum in vna epiftola
q in cæteris, fed tn ipfie cæteræ Epifloiæ, licet in fermone
minus ab ilia aliquidhabere videantur.tn in areânis fenfi-
bus,fecretis myfterijs ac;figuris locutionum, ih quibus o-
mnem fapientiam huius mundi incomparabilicer fuperâc,
minoris vircucis no font: Poft multas &graues.calumnias,
qiias nobis inflixiftis^dicentes, nos dfoinæ locutionis re-
prehénfbres,défendais, bené vos dixijfe anima quado ad corpus
peruenit, & fumitis teftimonia de feripturi#dicentcs-:;
Spiritus rededt ad eum qui dédit illü, & reuertatur anima pueri
intraeum: Quæ teftimonia nullatenus congruunc rei cui
defendendæ adhibentur. Quis n jgnorat animam femél à
Deo creàtam fubftantiam effe, deinceps &æ ter nam atq;
in fui fobftantia imortale m ? Ac per hoc,póft fblurionem
corporis pofte à Deo redire iuftâ,&deorfom defce'ndere
iniüfta,& iritra corpus reuerti ad hanc vitä refufcitan'dam^
Hæc dé animabus a corporib.iam fblutis fieri nullus ign orât.
Sed nos hoc repræhehdimus , quod vos deanimabus
corporibus infnndéndis dixiftis ; anima quando ad corpus
peruenit : quafi nöueritis de qua regione adueniat, aut for-,
fitannoftis ih qua rëgiôiié iaçéatilia incognita materies,-i
vride animas dicftisxreàri in'vacuo, foper quem Aquilo
extenfosëftaut iriinterioribusÀuftri,yeilForfitan in ortu
fohiàht,ocçaih,aut vhde dicitis animas peruën?ré,vtiq; inde
perüéniré poftunt.vbi creantur,vtad corpora tranfmit-
tantur : Sed cum dicitis eas perueriire, nô ipfis eas corpo-
ribus créatas çreditis,fed löng^alicubi. Et inquifiui mus à
Vobis vtfum iw coelëftibus, an in aliqua parte mundifitip-
fe locus, vel extra mundum ? Sed dehocficvt vultis tanv
turn vtcuiufcunqlftéftiirioniuin cum Auguftino altercan-.
tis tanquam çiufHem Auguftini non nobis ópponarismós
taméil ud prçcipue tenendum putarrttriiquo*dï)iuinàfcri-
ptura de b ac te doeçt,dicens; -Quomodo nefcis quafit via Spiritus'
& quarationeçompinganturojja vnventre pragnantisîfic
nefeisoperaDei, qu fabricator eft omnium. Ecclefiafticiquoq;
Dq^ores,in foiyd ogm a ti b u s fi de mt-e n en d a docùenint,
animamnoneffepartem diuina fubftantia vel natura,nec efte
èampriufquam cptpoti mifeeatur. Sed tunccarncreari
quaftdo & corpus créai uf, çui. admifeeri vidètur Philôfb-
•phorum fentéutiæ ; qui di.eunt eflè animam, priüfquam
nafeatur in corpore ^quod vérumefle nullis approbatur
4ndicijs,nam verum ante fuiflèmus, nec ipfi noiiimus, hec
qius hominum dicathabemus: Non eft ergo qüærendum
gqaufotids nqousæ, rVe tnrduumma lmiuadg fiîst eDfte irursi.,d aelniuddu mV;e Driteaisn, diteai vntt eDireruos-
ipfe veritasnpn jjtijianc veftram interrogatioriem in tan-
tummiramur.vt pütemus.;vos illam iocando&'ridendo
diéfolïe. Quisa^diuittalem interrogatione ?numquid, fi
aliud aliquid Veritas fuerir,iàm Déus veritasnô eritfdicite
vos,fi vbicunq; in fàçris fcriptüris veritas nomiriatu^fem-
perDeus intelligendus eft î certenosdicimus frequentet
in Scripturis nominari yeritatem, quæ contraria eft Men-
dacio, ficut etiam folet nominari chantas hominum, Di-
le<ftio,quæ contraria efl,odio,& Concordia, quæoppofitâ
eft difeordiæ. Ergo vbi Paulus àtî-Veritatem dico inchrifio
lefu,non mentior^ficinteïïigitis, quafi diceret,Deum dico aut
J Ghriftum diiftp,in;ChriftoIefu. Aut, vbi m-déponentes
! mendaciÜ loqumini Veritatemyvnufquisq; cum proximo foo
j ipfum Deum,intélligitis Ver 'mtem. Et iterum, vbi feriptu
I eft: Rex qui iudicàt in veritatepauperes,Throntts eius ih atemum 1 firmabitur. Et iterum : Labium veritatis firmum erit. Et ruf-
I fum: -jQui loquitur veritatem in cordefuo. In Hieremïa quo?
j que, -Omnis amtcus fraudulenter & veritatem non loquetur. Et
I Qfeæ -Non eft enim veritas,& non eft iufiitia, & non eft miferi- ! cor i t a Dei in ttrr4; E t in Zacharia. - Veritatem & iudiciumpa- I cis indicate in por fis viftris. N unquid fi c intelligi pbterit,quafi
diceret Deum iudiçatein portis veftris J Ecce habes iu
Scripturis frequentëi^dici Veritatem, non pro ipfo Deo,
fed pro ilia Virtute quæ oppofitâ eftiniuftitiæ & fâlfitati.
Attamennon ficut vos vultis; vt Deus ipfe-Veritasnó fit;
fed potiusy t & Deus Veritas fit. Deinde vero cum veftris
fellogifmis affirmarè nitimini Chriftianos non fuiffe oës
fenétos Patriarchas & Prophetas, Reges &Sacerdotes,in
veteri Teftamento;dicentes nobis : s i eos Gbriftianos,dicen-
do,eos effe affirmarè vultis\multum eft abfurdum vt Chriftiani effe
n t p r iu f quant chnftus. Ecce quibus verbis negatis fanétbs
veteris Teftamenti, Chriftianos fuifte,fed mulco peius ne-
gatis illo tempore non efte Chriftum.Credite.venerabilis
magifter,quia fi dixiflètis,»»» dicehaturChrifiïani,pzxxxo. for- 1
ficàn effet blafphemia ; cum aütâicitis,»i>» erant Chriftiani,
iniufte tanta multitu<dinem ianélorum blafphemàtis. Simili
etiam môdo'fi de Domino Iefo-Chrifto dicerétisjnec
dum ab omnibus fidellbus manifefte vocabatur Chrïftus
tolerabifeeifet:at cum dicitis nô erat Chriftus,tam grandis
blafphemiæ eft,y t nô multû diftcc,ab illaPaulî Samofateni
prædicatione. Deinde fobiungitis. quafi exhortantes nos j
ac dicentes:Sedquompdo nondu em ch r tftu s ïL egm siïb n im
heati fupradiiâi Patris Auguftini capita. & ponitisipfum
capitulû,multb alium fenfiüücontinentem q vos fèfitltis.
Inillo enim capitule feriptum eft : - Cum ergo Chriftinomen
ex eo illifit quodfrjptum eft, Vnxit te Deus, Deus tuus oleo exul-
tationispraparticipibus tuis. Vndead id quod homo fallus eft,
permet, id eft, quodfomamferuiaccip'tens,habitu eft ihuentus
vt homo, quivtique habitus ceepit extempore: de ipfe tarnen eo-
demcfeChrifiodiftum eft cum informa Dei effet. Ètpoftpauca:
-Nondum ergo erat Chriftus quod effe coepit,cum femetipfum exi -
naniuit, non form am Deiamittens, fed formantferm accipiens.
Ecceyerba beati Auguftini,de quibus vos vultis affirmarè
Deum Verbum Chrifti nomen prius non habui'ffe, quam
carofaiftum eft,Cum econttario Auguftinus inprædida
fen ten tia dicat, -De ipfe tarnen eodenn^ Chrifto ediclu eft, cum
informa Dei effet.; Ecce habes Chriftum informa Dei effe, de-
inde formam ferai accepiffe ; quam vtiqj anteqüâaçdpê-
ret.nondö erat Fliushominis,fed Filius Dei, tarnen Chrâ-
ftus. Iterum Auguftinus dicit, Nondum ergo erat Chriftus
quod ceepit effe, cumfemetipjûmexinaniuit. Eéce & hic Chri-
Ccc 4 _ ftus
Prou.e.19.
P l i Zacha.cA
Rreitg.
Aug.aduerff
Manicmf.
Hebr. e.
Philip, t
Augüßin.
àduerftti
Faufl.
Manie h»