ryiu*j>.
Koma f.
B
7 9 6 i^dngelomt Stromata
Exemplar autem efthasc pceniceritia Manafle ,^uod poft |
commifta lcelera nullas debet de Dei milericordiadelpe-
rare, fed magi sper pccnitentiam congruam f^em habere
venue, ft earn rite perfecerit. Poft hunc regnauit films eius1
Amon idololatia.Poft quc Ibfias filius eius rex iuftillhnus
regnauit, qui ©mnem Ipurcitiam idoldnim quam patres iiii
fabricauerut, emudauit, & fe in Dei cultu ftrenue exercuir.
Et meritQ, quia longe ante hoc de illö pnedi&Um eft p er
prophetam. Interpretatur autem Iofias cuius eft Ecrinciu
domino’, vel Eius domini, yel domini fortitudo. Quod
autem fequitur de eodem rege^quod audito libro legis dni,
quern Helchias (acerdos inuenit in domo domini» feidiflet
veftimentafoa,& mififlet Helchiam lacerdoté & ester os
qui foblêqucterannurneranrüttadOlHarn prophetam vxoriofior,
propter qhem verterint, [fir vencrunt,inquit,ad wie,]
quidebuerat dicere, venerunt ad gloriiicandum Deum,
pro figni magnitudine deJBaby lo ne, quæ vrbs in toeo Orbe
potentilfima eft. [ Rurfumque ifaias : Quid ( inquit ) vider tint
in domotua ? ] Etrille relpondit ex parte verum,quod omnia
viderint in d omo ilfius, nec fuerit res quam nonoften-
derit in theEuris (his eis : led alee rum tacet,de quo vereba-
turoftenEm, quod oftenderit eis cunda quæ haberet in
poteftateliia, hauddubium quin dctemplifoppelledilem,
propter quæ llàias Dei lermonepröfert lententiam. \ Audi
verbutn domini exercituum: Veniet tempos quando omnia hoc qua
in domo tuafunt, & non tuo ,fed parr un tuorum l ab ore quafita
funt> in Babylonem transferatur,&defemine tuo fiant eunuchi in
aularegioJbxqao Hebræi volunt,Danielem.Ananiam,Mi-
Eelem, A zariamfqui foere de femineregio)elïè eunuchos, rem Sellum, quæ habitabat inIeruElem in Secunda. Quid
quosinminifterio Nabuchdonofor finite nondubium eft. fignificet illud quod did tut;, in Secunda, in libro Paralip.
[ Dixitque lezeebias: Bonum verbum domini quod locutuseft] declarator,vbi feriptu eft de præfaco regelezechia,/ied/)îc<t-
In quo ab Hebræisreprehenditur,curnon lit imitatus bo- uitquoque agent induftrie omnem viurum-, quifuerat difiipatus,
nitatem Moyfî, qui locutus ad dominum eft, Aut dimitte extruxitque tunes dejuper, & for inf. eus alter um murumi Me*
eishanenoxam, aut fi non lacis,dele me de libro tuoquem minit huius loci & Sophonias ,diGcns : Vox clamor isàpor ta
leripfifti. Vnde & Apoftolus anathema vult elle,1i Chrifto pifetna & v lu latus a Secunda: pro quq vêtus æditio quafi pro-
pro fratribusluis, qui lùntIfoielitæ. Hæcitaq; fentenriapri um nomen loci tranftulit, in Mafena. MafenaquippC in-
phetæadIezechiam ,myfticecontrahypocritasprolatàac- terpretatur lecunda. Quod ergo didtur prophetillam ha-
dpipoteft: qui poll magnas virtutes decrefcunt qaeauere biralle irt Secunda, in fecundi mûri parte intellige. Quod
maÜgnorumlpirituüinhdiasuegligunt*&cælari in eifdem dicitur deIofiarege : [ Contaminauit quoqueTophet, quod efl
virtutibus nolunt, bonalua oftendedoyhoftium fociunt: Sc in canuallefilij Ennom, vt nemo confecraret filium fuum out fi-
imprudentes fobito amittunt, quicquid dtutius ftudentes hamper igtiem Molochs] Frequens eft in fcripturis hofum
Pfalm.77. operatur. Hinc per Plalmiftara dicitur: Tradiditmcaptiuità- mentio locorum, maxime ihlibro Regum & Ieremiapro-
temvirtutemearum ,& pukbritudinem eorumin manusinim't- pheta. Eft autem vallis Ennom , flue filij £nnom iuxra
ci.Virtus quippe & pulchritudo arrögantium, in imici ma- murum IeruElem contraorientem,in qua ijemus pulcher-
nibus traditur,quia omnebonum quod per concupifcen- rimum Silbe fontibus irrigatur. Tophet autem fiue To-
tiamlaudis oftenditur, occultiàduedàrij iuri mdneipatur. pheGfvtrumqueehimlcribimr) eratlocus ineademebn-
Hoftes namqjad rapinä prouocaht,quifoas eorü notitiæ ualfeiuxta pilcinam folio ni s, cuiusmeminit feriptura, &
diuitias dcnudat:quouiq; enim abæternæpatriæ lècuritate iuxtaagrum A celdema, qüivfque hodie monfttraturad au-
delîungimur, inlatronum infidiâiium itinere ambulamus: ft râlé plagäm montis Sion. Solebant auté in Tophet (quia
quieniminidnerèdeprædari formidat,ablcondatneceflè locus eratamoeniflimus,vnde hodie quæ hortbrum prçbct
eftbona quæ portât. O miferi, quiaffeébntes laudes ho- delicias)politaarafacrificare dçmonibus^iefondoque igné
minum,infemetipfisdiffipancfru<âuslaborum.Cumq;le foosconfecrareliberos,lîueholocauftumbfferre:lïcutin
oftenderealienisoculisappetunt,damnant q>agunt : qubs libro verborum dierum de Achaz rege lcriptum efclpfeefi,
nimirümalignilpiritus,d«unad iadantiam^puocant, eorû quiadoleuic mtenfum in valleBenennon,&luftrauit filiosfuos in
(licut diximus ) opera hoftes dénudant, Hinc eft enim igné. Benennon liquidem, Ennon lignifieat, vallis autem
quod per euangelium veritas dicit, Nefeiat finißra tua quid Enriön dicitur hebraice B enennon,cuius nomine in nouo
faciat dexter a tua, vtfit eleemdfjna tua in abfcondito, & p^ro'^teftamenca poena inferorumgehénàcognpminatur.Quia
tuus quividetinabfconditoyreddertibi. Hinceft quod deele- nimirum licut in conuallc Ennon, quiidolisièruierunt,ita
Pfalm. 44. étorum ecclelia per Plàlmiftam dicitur: Omnisgloria eiusfilra inea, prophetis atteftantibus, poeriitentia peccatores ex
I regùabintus.Hinc Paulus ait: Gloria nofira bac efi,tefiimomum , hisquæpeccaueruntæternâdamnationepunietitur.Deni-
1 confcientUnofira.Fùiz quippe regum, ecclelia eft,quæ bono i que Ieremias cùmreferrètpræcepilïèlibi d J ominum aedi- ®Per^ Ipiritualium. filiorum fit prædiçadone- generata: j xilïe, egredere ad v allem filij Ennon, qua efi iuxta introitum por- I gloriam intus habet,quia hoc quod agit, inoftentatio- | ->- - ---- ..
none ia&anciam non habet. _ Gloriam foam Apoftolus,
teftimonium çonlciendæ »commémorât, quia fàuorem
alieni oris non appétit , vitæ foæ gaudia extra lèmet-
ipfom ponere ignorât. Occultanda lunt etgo quæ agir
mus , ne''hæc in huius : vitæ itinere incaute portantes
, latrocinahtium Ipirituum incurûone perda-
mus.
Matt h. 6.
c
td fiäilis. Paulo poft dicit: & non vocabitur locus ifta amplius
Tbopbet & vallis filij Ennon ,fed vallis occijionis:&dtfiipabocon-
filium luda & lerufalem in loco ifloy&fubüertam eosgladio.lGnas
qupque manifeftüfimèThophetinfernum appellat., Qui
eum perpetuum diaboli inrerirum., fob nomine Aflur, de-
Icriberet, dicens: A voce enim domini pauebit Ajfurvirgaper-
c uff us, & erit tranfitus virgafündatusy quam requiefcerefoctet Qo-
minusfuper eum: ftatim quomodo,&vbiel!èt periturus,
fobdidi t, dicensiPraparata eft enim ab hert Thophet, a rege pro-
par ata, profunda, &dilatata. Pulchre, ait :& diktat a, quia
Ormiuitque lezeebias cumpatribusfuis, & regnauit Ma- Thóphet dicitur latitude. TfUtrimenta,inquit, eius,ignis,&li~ (gna mult a,flatus domini ficut torrensfulphuris, fuccendensedm*
■ ' Contaminauit autem Iolias Tophet, vci ofl& mortuorum
ibi, ( licut in foquentibus de alijs idolorum focis feci lie le-
gitur-j vel alia quxlibet immunda dilpergens , quatenus
abominationi potius, quam deleótationi aptus omnibus
qui alpicereht locus appareret. Quod fcquitur de eodem.
regeloßa.
C A P . XXL XX II.
D I 1 ' najfesfilius eius pro eoJ)uodecim ah nor um erat Manajfes cum
regnarecoepiffet, &quinquagmtaquinqueannis regnauit inleru-
falemScc. f} Poft mortem ergo Iezechjæ narrat fori-
ptura Manallem filium eius regnallè in Ieculalcm . - Qui
cum adidola colenda , & abomination es fodfendas^le
conuerteret, relinquens Deum patrum foörum & bona
exempla, quæ ingenitore foo Iezechia conlpexerat. [Lo-
cutusque eß Dominus ad eum, &adpopulum eius, & attendere
nol’ierunt. idcrrco fupcnnduxit eis principes exerchus regis fifty-
riorum, ceperuntque Manajfen, & vmclum catenis atque compe- j aibus, duxerunt in Babylonem. Qui poftquam caanguftatus eft,
orauit domina Deum fuum i&egitpoenitentta valde cor a domino I Deo patrum fuorum. Deprecatusque eft etim,&obficrauit intente» I & exaudiUttorattonem eius, nduxittf eum in ierufalem
C A P . XX III.
\ Bftulit quoque equos dederant reges luda, foli in introitu
A rempli domini.] Et paulo poft, [ Currus autem folis com-
bußitigni.] Oftendit omni gentium idololattarùm foper-
ftitioni, Iudæo&eo tempore Fuille mancipatos, ita vt in ve-
! gnumfuum,&cognouit Manajfes quod Dominus tpje effet Deus.] ineradpnélbliSyquémorcgentiliumDeumellècredebant,
I fitnu-
I liulies.
bfy- ».
fiipul^cro eius quod (ecerant, eurrus equos qn* fub^ide: |
rim?&hpcidatrijstcmplidqminf Sfoenimlbleivfgehd. |
les pingere. vclfocercfimulattymfolisj Vt puerurn iiuher,-. ]
befo in cumiponentes, Cquos eidem quad curfo ciluiq
petentes, (ubiungant, Cui jpröpterca pucri aptant imar
plaije fenium incidit. Vt autem idem eurrus & equos trir
buanr,, de uiiraculö eftfomptum Eliae prophetac, qui a ctir*
ru igit,eo,&equis igucis, eft raptus ad cadum,vt lohanbe$
Couftintinopolim epifcopu.s a:ftimat. Quia ehim graced
$xi^diei|ur^>l» licut &Sedulius cumdeEliaealcenfocane-
retur, dicens, oftendit:
liter doçet npS» Vtpürgemiis prfouimtetrain cßrdis Uttftrl I
ab ohinibus Vitijs, & njundömi^ adus norias ab omni irr-i
qhinamçtqpeccatprumj.Ajab.pperibqsmprrmSjybcrUirt 1
pofiimus Deo yiüeuti, ficqUegtafum dqmi no celebrcmus
pafcha. NohVtiquein formentQ malitiæ &nequitiæ,lèd
mazymisîyhceritatis &veritatis. Çecudùmautem^llego* t.Cotitt.y
riam Iofias ifte typum tcnetdpmini laiuatoris j qui iàlus &
fortitudo domini merito diciçtit, quia îplè eft de qüolcrb
pturadjcit: Qominusforth Dominus potent inpralio. Et alibi:
Ipfe enim faluUmfaciet popidum fuumàpcccatis eoruth. Ipfe qui-
dem zelo JDeimüpdat terrain Iuda Sc Ierulalem ac omnibus
immUnditijs Sc abominationibus, qui per prophetam
dixit : Zelusdomus tua comedit me. De quo & Iohannes
ait: Çuius Ventilabram in manufiU,& purgabit afeam fuam.
De quo & Malachias dicit : £1« 1>entt di.it Dominus exercituum
Quam benefiumind pr&lucens femita Cali, t
Conuenit Elia meitoque& nominefulgens.
Hac opedignus erat, quoniam fermonis Achiuu Vnaperaceotum fhuteturlitteralblelt. Audientes
ab Ifraelitis, quos diuinas haberejicer^s Fama prodebat, p-
tdriacnasril aqtuuos,d v Eell icaest cteu rhrouc iigpnfoeom & in cteqru ailsilai dtipgpnicifitsu mad icns pleafrtiieate
videntes, crediderunt (viciniadecep ti hominis folis); hie
tranlitum per caelos elfe defignatum, & miräculum diuini-4
Uis fo<ftum Dei,mutarunt in argumentum erroris,humana
ftultitia commentatuin. Qu os imitati ipfi Iudxi fategerut,
ne in aliquo gentUiuim, ftultiffimis minus ftulti appare-
rent. Quod paulopoft deepdem rege dicitur: [ Excelja quo-
tjuequd erant in lerufalem, ad dexter am pur tem montis offmfto-
m t quaaiificauerat Sal mon rexlfrqel. Aftarotb idolo SuUuo^
rum, & Chamosojfenfiom Moab, &Melchom abonizatiohifilioA
rum AmmonpollutireXi & cpntnuitftatuas.] Luceclarius eft,
quod excellä nora inarcfoletfcriptura, locaiq coliibus jpo-
lita frondendbus, in quibus vel d x m oni bjus immolabant
veldomind, locorum ameenitate a lled i, contra interdi-
ftum , feli(ftoa!tariqiioderätih templo, hoftiai öftere-
bant. Vnde lacpius in hoc libro de rcgibuSqui mihus per*
fe d e mftifoere,dicitur, vetümtamen exc:ellän©nabftu^
lit. Montemaute offenlionis, montem idölidicir, quia hi-
mirumconfoctudiniseÄfcripturatumjoffeDfioncmjidolal
nuneupare, quia v elin illis oftenaitürDeus., vel olfcnlio-
nem Sc ruinäfoisafterunt cqltoribus. Sicutin hacipfaien-
teqtia fobleqüonter intimaiur, ,«|ara dicitjir:[ <7«* adtßyaue-
rax Salomon rex w jm Aftarotb is'olo Sydoniorum, & Chämosbf-
fenfioni Moab,& Melcbom abominationi filorum Ammon "pol-
hoc quoque,ni Ellor,palam öftenditur(qiiod
vtinam nqn oftenderetür, quia videlicet Salpmon dead-
miftp idplplatri.x fcelere nuiiquam perfede pcßnituitmam
li frujftus pcEfiitenti^dignoß fäc^ret, fatageret anteomnia,
vtidola quacacdificauerat, decifototeländta tollereritur: &
nonfo Icandalum.ftultotum , qiueiple cum foillet läpien-
tiffimus y erronea fecerat, qiiaü hipi^nte^ ac red e f id a j B
linquerct. lyieminitfupra & hums loci foriptura,dicens:’ Tuncadificauit Salomonfanum Chamos idolo Mo'och in monte,
qui eft contra lerufalem, & Moloch idolq filiorum Ammon. Nec
viderkontratium debet,^uod ibi mqhs inquö fada font;
h * c idola, contra Ierulalem , hicin lei ulafom eile pöli-
tiis alferitur : quianimirum in tanta eratvfbis vicniia pqft-
tus, Vfcad ipGm pertiner'e. Sc iplam qupqueibrdibus, qu$
in eo congrega.bant>ir» attaminare videretut. [ i t conuerfus
Iofias, viditibi fepttlchra qua erant in mönte , rpifirque, & tulii of-
fa de fepulcbris »■ ] & combuffit ea fupe? alt are, & pollut ii!ud.\: Cur autem Iofias oira morcuorum cpncremari iiUfit fuper-
altäreinifivtoftendcret, quod profanafuemnt eorqm la-
crifiqia ? & non folum pecudum höftias rdsmoni j| oftere-
bantxfedetiamlemetipiosper errorem idololatriarinpo-!
teftatem dsempnum, tradi4erunt:qui iufto Dei iudiciofo _
muicumaltare ,qupd idplis faDricauerant ^diilipandi erat.
Myfticl autem ugniheapt omne?,, qui diaboli ffrukiq:
mancipati, vitam lacrilcgamtemppraliter finierant ,«eter-;
nlscruciatibus coufomendps, Deo illis retribuente lecun-
■dum propria merita operqm iftotum. [ Reuerfusque eft lo-
fias lerufalem, &prac-pit omni populo, di.,ens:Facitephafeflo-
minoDeoveftro,fecundum quodferip-um eft inlibrp feederjs-bu- tut | Scc. } Quod autem praedidus tex eiedis idpfts cjp
terra ^ neenon- phytonibus & äriplis, &omnib,us immun^
ditijsatqueabominatipmb,usablatis,h\pdauodccimpan-
noregnifui dno phafocelcberripium feciire legitur, mora~
Pfalm. d ,
Matth, j.
Malach. j,
v
Malach.*
: Et quit poter it die in cagitart aduentus eius * &quis
Jlabit aividendutn eum ? Ipfe enim quàfi ignis conflahs,& quafi
herbafullqnum, tyfedebit confions, Cremundans argentum, &
purgabif filios feilt. Etconflabiteqs quafi aurum efi quafi argentum
, & erunt domino offer entes facyifiia iniuftitià. Etplà-
cebit Deofatrificium luda & lerufalem, fiept diesfeculi, & ficut
anniantiquii Et accédant advosintudtcio, &eroUftis Velox maleficis,
& adulter is & per iuris i & qui calumniabantur mercedem
mercenary, & bumtltabant viduas& pupillos,&ópprimuntpe-
regrinum ,nec tinmerunt me dicit Dominus exercituum. Celer
brat ergo‘Iofias nofter verum pafcha in odauo decimo
,aiino regnifui, quando in odaua ætate generali rcforre-
dione perper rata, Endos fiios cum perfedione bonorum
operum, perducit ad æternæ beatitudinis denariumacci-
piendum,eicdis priqs omnibus fcandalis de regno eiusi
De quoprædidqs prppheta ait : Ecce enim dies véniet fuccejt*
fuquaficamittus, & erunt omneSfuperbi,& omnes factentes impie
rate mfitpula. Et infiammabit cos flies v intern dicit Dominus e)Cr
ercituum,qua nonderelinquet eistadicem & germ en. Et orietur
i’obis tint entibus.nomen meumfol iuftitia,&finiras in pennis eius«
Egredi. mini fifalietu quafi vit ult de armento, & lalcabit is im-
ptos cum fuermt unis fub planta pedum veftrorum. Et rededf
j dum eft quod;non £idum fuejitphale taleàdiebusiudi-
j éum,qui fodicauerunt lliael,&pinnium dierum tegum
llrael, & regùm Iuda > ficut in odauo decimo anno régis
lofiæ in lerulàlemi.quiaajbEtis figuris veracitcr indieiudi-
1 cij4wnfîbuntEndi de morte ad yiTam,de corruptionead
gloriam,Sicque in con fpectu conditoris lui in cælefti Ierulalem
in æteinum gaudebtiht: quia videbittir Deus 4co*
! rurnin Sion,E; emit as ilia non egetfulencque lunavt luceant in
\ ea. MamclaritM Da ilium nubtt earn ,&luceriia eius eft dgnUs, j ant bulabttnt gentes in lumine eius, & reges terra afferentgloridm
fuam & honorent ini'a, Et portaeiusnonclaudenturper die,
Apoea. n .
noxemm nmerit ilhc,.&afferentg!oriam& honoremgentium in
illam. Necintrabitineam aliquii coinquinatu, &faciensabomi-
nationem & mendaaum, nifi quifirjppi funt in libro vitadgnuEt
nomen ciuitafis ex iUa die Dominus ib dem, BenediÇtus Dominus
quoniam mirificauitmifericordiamfuam,in ciuitatem circunftan -
fia \_Occifo itafy lofia regein Mageädo,tulitpopulus terra Ioachaz.
filiumIoJta,é> vnxeruntium, & conftituerunteurnregepropatre
fuo ■ Quem Pharao Necbo » inxit in Rebla » & duxit in Aegyptum. Et impo'uit mulct am t rra centum tal tie argenti,&talento aüri,
Regemtfe conflit uii Elia bimfilium, lofia pro lofia patre eius, eratefe
nomen eius loacim. Quid autcin intei fcdio lofiæ fignificac,
qui a Pharao ne Nec ho interemptus eft in Mageddo,nifi
perlecutionem antiqui Iftftis ad ueifos Endos prædjcato-
res.? quosperfouidiam necitradere molirur, &auferre de
.terra èçclefiæconatHr,quatenus focilius tptam plebemdif-
fipare & inuadere pomninterpretatur Pharao d.llipans,
hkchp p<lrculfio;, Mageddo tentaaoeft.Pecmillüsqiiippe
diabolus côfurgcreaduerfos Endos hocIbliimmodoagir,
hoctotis yiribüs certàr, quatenusrentandogregemdomi-
l)i percutiens dillîpetyColque ptimum auferar, quorumlb-
: latio adiuticontra hoftem dimicarc debuerant. [ Tuhtfepor
pulus terra loachaz. filium lofia■ & vnxerunt eum,&conmtu-
erunt eum regem pro patrefùo, loachaz qui interpretatur re-
, tencus, lignât malos dodoiès, quo&populus terræ, carna.
;les,yideliçet,rerrcnæ cupidiçiti,dediti, lecundum mores
fuos conlèn tien tes vitijsfiiisperlbnas eÜgunt: [QttojPWdo |
in Rebla vinxit, & in Aegyptum duxit, 2 cum .diabolus per I
Pfalm.,o.
H