A
Ifaii. il.
Angelomi Strtmatt 7 9 » ....................... -_______ _ , ,
ed mem Æ r im m in Ucbù,dictm:PtC(MÏ omne
quodimofuem mihi ,ftrm . ladmtitaque rex Afljmrum lexe-
chid regt luietngmte talmtt*rgcmi,&trigmtd tdent sauri.
Didilqut U7ahut omne argentum quoinpertum pterat mio-
moiommi ,&mthtfauris regie Claraelthiftonaquæ
inlibris Regain necnon inParalipomenon &m prophe-
tia Ifaiæ pari modo defcribitur.| Irtechias vigintiqutn-
que annorum erat cum regnare coepiflct, regnamt au-
tem vigintinouem annisin Ierufalem, & rebellauit contra
regem Ally riorum , Sc nonferumit ei. HincSennäche-
rib ingrefltis Iudsaro, obfeditvrbes eiusmunitas. Ec cum
obfideret Lachis,mille adeum Iezechias rrecenca talfen-
ta argenti, & triginta talentaauri, fraftis ianuis rempli, &
Iambus eins detraftis, quafi ipfe affixilfer. [Mifitautem rex
Affyriorum Tarthan & Rabfaris & Rabfaeen cum manu valtaa
adlerufalem.Egrejfus efl autem ad eos Eliacim filius Helctaprapo-
fitut domus, crSobnaferiba & loahe filius Afapha acommentarijs &c. ] Ifte eft Eliacim de quo Ifaias in vifione vallis Sion
ditir : Vocabo feruum meum Eliacim filium Helcii & reliqua.
Qui fuit pontifex poll Sobnam prspofitum templi, qiiem
nadunt He bræi Rablaces comminatione perterritumxtra-
didifle mattus Aiflyrijs,Scprodidiflè Ierulalem,&excepta
arce Sion 8c cemplo, Aflyriös tötam vrbem cepifTe. Quern
etiam Sobara cum Eliacim ad Räbfäcen exilTc quidam pu-
tant.Rabfacen autem (qui hebraicelocutus eft) filium Hais
prophecas autumant, qui & ipfe proditor fuerat. Reli-
Stumque filium liais altermn vocatum Iafub, quilarine,
relidtumfonat. Alij autem putant eum Samaritern fuifle,&
ideo hebraicifcilfe lingua, & tarn auda&er & impie Deum
blafphemafle. Quiaquafi quadam contraria fomtudofua
arrogantia imitabatur propnetas, qui dicebant, Hsc dicit
dominus, ifte dixit,Hac dicit rex magnus , rex Ajfnioruin.
Acprimum, quiadixit, [ confidisfuper Aegyptum] falium eft,
Nullaenimnarrat hiftoria quod Iezechias Pharaonis au-
xilium poftularit. Quodque infert, [ Sireftonderù mihi in
domino Deo confidimus yj yerumeft. Sed lubiungit rurfum
mcndacium veritati > f quod abftulit lezachias excelfa eius
& altarta.] Hsc enim non contra Deum, led pro Deo
fecit, vt deftru&a idololatria & cactero errore, iuberet Deü
adorari in Ierulàlem, vbi fuit templum eius. Quiq; vt pau-
citatera obfefloremoftenderet,duoroillia cquoram pol-
licetur, quorum afeenfores Iezechias non haberet. Non
de irabecillitate populi venir, quafi equitandi ignari, fed de
obferuatione prsceptorum Dei, qnia Moyfi prscepit, ne
rexlfraelcquos &vxoresfibi multiplicaret Si autem (in-
quitj me minimum feruonim régis Sennacherib fiiftinere
non vales,quomodo tantamilliùs potentüun luftinebis?
Adjd autemquoddixit, [sifeftonderis mihi, in domino Deo^
confidimus, 3 callidc relpondit, fe non fua voluntaté, fed do-
mini venifle praxepds. [ Dixit Dominus ad me : Afeende fuper
petluafione decipiat. Et dicit ex perlbna regis : Facite me- 1
cum benedidionem, hoc eft fadte»qùod in veftram be-
nedidonem ptoficiat, bénédicité régi Aflyriö> & euin dominum
terrain & dijperide earn. 3 & eft argumentum. Certà
rqjm fine domini voluntate hu'c Venire' non poteram.
Gum autem venerini, & multas vrbes ceperim, & pars Ie-
rulalemmaneatintada,manifeftum eft me eius voluntate
venifle. [Dixerunt autem Eliacim filius Helciie&Sobna & loahe
Rabfaci, Precamur vtloquaris nobis feruis tuis fyrtate ,fiquidem
ittteUigimushanc linguam, &non loquaris nobisludaicet audien-
tepopulo, qui eft fuper murum. Rejponditque eii RAbfaces, dicens:
Nunquidad dominum tuum &ad^e mißt me Dominus meus, vf
lo quererfemionts hos, &non potiusad viros quifedentfuper muru
vt comedantfier cor a fua, & bibant vrinam fuamvobifeum & c j
Rapfacis accufatio, Iezechias teftimonium eft, quia captis
Iudasæ vrbibus ,in domino confilus fit, & confbrtauit po-
pulü vt in domino Iperaret. VndeRaplaces cfcftrucrevult
qn* illc conftruxit, & dicit ad populum,[Nonfeducatvos
Iezechias, & no vobis tribuat fidutiä luper domino Déo 3 '
QuodautemEliacim&Sobna&loahe,humiliter depre-1
cantur Rabfacen, vtSyriacc loqueretur, hunc fenfum habet
: Qui neceflè eft populum làlfis terroribus commoue-
ri, & vanam iadarevirtutem? [Loqueri linguam quant populus
nonnouit. Nam&noslinguatuahaberitUsfcientiam. Ad quoiille
arrogantery Num dit ad dominum tuiî, & ad te mißt me Dominus
meuti & reliq. vfque quo ait, & bibant vnttam fuam vobifeum ? ]
Perquodoftendit fatpeeos &fitieffe càpiéndos. Simul-
que illecebra irtitigat timorem, Vp cetrore non viciti'
confiteinini, vtpræmia confequamini, donee re-
uörtar de Aegÿpto vel capta Lobnam redeam, habitate
in vrbe veftra, & rebiis véftris fruirnini, & poftca dücam
vö$in fimileifi teiræ veftrjeterrara, quam tam.en non fiq-
minauit,qüiaîimilem éiiriueniré non potiiit, fedfinaflitu- j
dinem pöhit. Hocénim vnulquilque yu|t in qqo natus éft.
Alij butahtrterràm Mediæ eîs repromitti,quæ ter ræ Iudæâe
fimmmdiïiem habeat, tàm in fitu quam in frudib9. Quod
airRaplàcésinter âlia quibusDeum blalpheniabat,clamâs
contralerüßleni ifvbieft Deusllemath & Arphad-Vbi eft Défis
Sepbaruaim, Ana & Aua?Nunquid liberauerunt Samariqm de
mahU mea ?1, Cl(ftêndit harum omnium çiuitaturn fiuegén-
tium dij« feruiflè Samaritas, &quia non erafitdij, fed ido-
la, merito cüitbrés yanitatis., yç, decebac, éfle lubuérlos.
Eft aurém Hemath vrbs Çëïêlyriîe, qua nunc Epiphâhiâ
dicitur,iuxtâEmëfin,vtlupta monuimus. Arpnadvrb's
Damafci, quàm èxpugnatam à fniasfcribif $ej)härüdm,quodn ruemgee rAd.fplyWriroanlii,mliJ, j&rd Isc,vrée-t
litétîts fonàt, liôméi>eft locorum, dé quitus
rnigrantés hâbiraitèrurit in Samaria,vt in lôgoriim Ubris in-
uenimûs. Verum iri Ilàia hoc quoque vocabulum éflè çi-
ùitatisappàret,vbiaperte dicitur^vbieftDeus vrbisSephar-
uaimî tametfi plùialicer didum, vt Thebarum, Athenaru.
Pro Ana & Aüa, vétüs editio , quafi vnius vrbis nomén Ane-
tigaitam pofiiit Et quidera in Hebræo ita feriptum eft. Ve-
rü quia quinta lyllaba, ti, qiia in medio nominis pofita eft,
coniundionem, & apud eos lignificat, poteft & ita, diftin-
güi, vt dicatur, one & gaue, vt Aquila tranftulit;, fiue Ana &
Aua, vt nofter véttitintèrprès. Sin autem, ait, tantis dijs p-
fenribus quinq; tribus vicimus facile, quanto magis folam
IerùlalêvnoDeo præfule vincemusî Vereiùftusîç'zçchias
omniaregenscumcorifilio profiibuit ei relpondere, ne eu
ad roaiores blafphemias proupearet. [ Venitque Eliacim filius
Helcia prapofitus domus, & SoUna,feriba &lohafiliùs Afaph a-
commentary,ad lexccbiamfeiftis veftibusy&nunttauerunt eiver-
ba Rapfacis:'] ,■ . .
, CAP . XIX.
Q Va cum audijfet Iezechias yfctdit veftimenta faa, é opertus
eftfacco,ihgrejfufjy eft domum domini, de mißt EÏiactmpra-
pofitum domus,&S obnam feribam,&fenes de facerdottbus, oper-
tos facciSyai ifaïatnprophetam filium Amos. Qui dixerunt ei : Hoc
dicit Iezechias: Dies tribulationis, & increpationis, & blalphe-
mia diesifte. Veneruntfilij vfque ad partum y & vires non habet
parturient ,6cc.] , .
Scindunt veftimenta lùa,quia Raplàcen audiunt blaf
phémantera. Scidit & rex veftem fuam, quia pro populi &
luis elfe peccàtis credebat,quod Replaces vfque ad portant
venitlerulàlem, &contradominumtaliafitîocutu,s. Mira
regis humilitas & prudentia. Dimiflb regio cultu, obuolu-
tus laceo, ad t emplum pergit de palatio, principes fecer-
dotum, non ftolis, fed cilicijs mi tri t ad Ilàiam cooperros,
& dixit: [pies bac tribulationis noftra, correptiotiis Dei, blajphe-
miahoftium.] Ponitqjfimilitudi.nem parturientis foemin*
& dolentis, quæad partum vlque peruenit genëraré no
poflit. [fit quomodo audiat Dominus Deustuus.] Non enimau-
demus dicere omnium noftrû dominü, quo irafcërite tâta
perpetimut.fed tüu dicimus dnm, 8c hac habemus vltionis
fiduciam, quonia viuen s Deus blalphematur.à cultura idb-
lorumottuorum. [Leua ergo orationem noftram iacentem pro
reliquiispopuli qua obfidentur. ] Præuenit eos Ilàias, quia eo
• lpitituquofuturanofeebat,etiàmabfentemaudierat. Hac
inqui t di ci t e domino veftro. [ Hac dicit Dominus : Noli time-
reverbaquibus non tu,feiegofum bhjphematusnecdicoomhia
qua regt Ajfyrio faciam, ne meant videariaftaré potentiam. Sed
quia dandusfit ei jpiritüs,non Da, fedaduerfarij. Et audito nubtio,
r euertens ad t err am fuam cor ruât glqdio, vt duo pariter qua opta-
bat Iezechias audirey feàb obfidioneliberandum y & jnimicum in
fua terra moriturutn eJfe,Reuerfus eft igitur Rap faces,& inuenit regem
Ajjyriorum expugnantem Lobn.m. Audierat enim quodre-
ceftijfet delAchis. Çunique audiffetdeTharaca rege Aetiôph'tadir
een-
I fiirototm
I If*i* 37-
In-Li Ir. Regum / V. Cap.Xi X.
cent es; tu e ingrejfuseft, vt pugnet aduerfum te, & iret contra eum,
mißt nun tios ad Iezechiqm,dic6hs i Ha'c- dictié Tczechia tegi iuda:
Non te feducat Deus turn, in quo häbesfidutiamynequedtcqs :Noti‘
trade ür lerufalemin manus regi» Affyriorum.] Iuxta voldnta^
tenvDêi Rapfeces déferait obfidionem Ierulalem-j j&tiet-,
rèxitad dominum luum,quem vel captavel deferta Lachïs
inüenitoppugriantem Lobnam. Sennacherib autein oc-
eiirrenÿregi Aethiöpunr,mifitad Iezechiam nuntios&e-
piftolasjvtcos quos in viribus non cepit,fermone térteret.
Pygnaflfeaütem Sennacherib contra Aeeyptios, & obfe-
diflè Pelufium, iamquéextrubHs aggeribus vrbeçapienda,
venifle TharaCaltt regem AerhiOpilm in aüxilitfib, narrat
Herodotus. [itaqUe cum äccepijfet Iizechias liter as de marin
nuntiorum,&legijfet eas,afendit indomumDomini,&expandit
eas coräm Doniinoy&oraHitincohfteftueiUs‘yfilxeris'.Domitie Deus
Ifrael quifedesfuper Cherubim, tu es Deusfolus omnium tigum
terra,tufecifticaluni &terram. Inclinxdomine mirent tuam
Audi,aperi neklos tüos domine & vide, & Audi omnia verba Sennacherib,
qua.mißt vt exprobraret nobis Deum viuentem, & reliq.
] Prius Iezechias Domini rimdtëpétterritüs, orare in
tempk) non audebat, vel libéras furidére preefis : nüncau-
tem, quiaaudit Ilàiam dicentem : Ne timeas a facie verhör um
quadudiftiyScreliq.audaóter Dominumdeprecatur. [Mißt
autem ifaias filius Amos adIizeihtam,diXens\ Hac dicit Dóniinus
DeuslfraeliQua deprecatus esfnéfitperSeiiachçrtb rege Ajfvriorums
audiui. Ifte eß ftrmö qutht locuttts eft Dominùs de eo : Spreuk te &
fubfannauit te virgofiliaSion■ Poft ter gum tuum captit mouitfiha
lerufalem.Cui txprobrafti&quem blafphemaftkContrq.quem ex-
altafti vocem,&eleuaftïinexcelfum oculos tuos ? Contrafanctum
ifrfiel,8c relief.] Deniqué Iezechias aùdaaer dominum dè-
prççatur.nëç mifîtad Ilàiam vt priusfeéit,noipfe propHé-
ta pergit ad cum,fed nuntios mifit, qui Dei relponfiim déférant
adcum.VirgóSión,&filiaIerufatetn. ] Qû® idep virgo
lîiperbia peruenit in apres meas,&nequaqu^m teyltra pot
tabô -, Vtiiitelligas quod potüiftï, nontûi's ^ôtuiiîe te Viri-
busjfed meo àrbicrio .Mérèban tür e hlin irttpià'gentes&riri-
früâuofiëarbotes, vfcper te quafi fecurira&ferram mearri
fiieeideren tur & eadprçntilt^qiiepônam circülum fiue ca-
mtim ih naribus tuis,vt blalphemantia ora conftringam,&
pequaquam ylxra talja loijüi audca^ifreftumqqe mi tram in
labjj s»tms,qubd tuam ferociam domet,& te reducat in Al-
l^rios. Ttbi àfitefnieznhta hôc eritftgnumy Comedeboc anno quà
repereris, in fecundo autein anno qua ft ont e nafeuntur : Porro in
anno tertiofeminate & metitc. Et reiïq.^j Notandum autem
qùodin libi o liai® vbi verba iplîus prophets ad regem Ic-
zechia cfeferiptà funt,ita nartantur:Coili«fe hoc anno quafton- ifaia$r-
te ndftuntur, & annofecundo points vefcere.ln anno autem ter-
tiofemtyaté &tmfoy&pidntdtè$nteâ,ci- üfnèdifejruSsm 'ijs-
rum,Etmittet id'quodfaludtfimfiièritdedomo luda,& quodreli-
quum efttnkfetradicimdeorfüm i &ftcietfruâumfurjuin,quia
^M^d^tMibuntrtiiftu^^MMfpode monte sion,zelusdomini
exercituumfacietifttii. NuCàdipfumiezechiamloqiii-
tur:Hoc erib inquit,fignum eorutn,quæfuturaprænuntioj
quodnocanhpeacomedas,quslpôntcnalcuntur,fiue iuxta
L XX: quæprius feùëràs. Anno autem fecundo iuxta
Symmach um pbmis vélceré, fiue iuxtàeofdem,quç deprf-
ccritis fëgétibus & caderite in terram femine pullulauerinti
In anrio autem tertiojfugato iam Af^rio, & obfidionela-
jçata,feminate 8t metite,plantatë vineas,& fradtum earum
'cpmçditë.Siquidem parus Vrbis huius reliquis,quæ nune
hpftili vallahtur exërçitti, j&eüafîiras feeflè non crèdunti
,t?ntam recipient rerum ctmmiiin àbundantlam a^felidmr
tem,yu,nft^r^prisaltaiadlbejfu dénfilfîmis
iinpleantur. Dé Ierulalem ehîm 8c de nionté SiPri égrëdi*
éiiturreliqüisj&implebuntterram Iudæam , rion/uo riie*
rito, fed Dei mifericordia,un o,z ejo qiiod âdüërîüs impio s
zëlatiis éltpppulum Iuum4ipr^»cf4 hac dicit Dominus dere-
ge Aft]iriorum:Nonintrabitcmtatïjn hanci&mniacietibifagit-
tam: neçoccupabitearn clypetis, &nonmiitetâmnctâtttdmdg-
geremMviafitiaVßnit}pereamriuertetur3&vrbeh.incfitiingre* dieturydicit Domïnus-Éiprôtèâam citât a: e iftam ’.gÿfabtabo cam
propter me & ftpterDauidferuum meum. J Profiter futurôrü
lpem,prsfentêexcutitmëtbm;1Jiçitaüfiquwnpn luô ine=
rito,fed Dei dqméntiacpnferaentur.imö patris êprum Da*
sfiid mefiioria In quo monentur ßCCuæ nëgligentiæ,& illiùs
fidei & îuftitisiquia in tàntum^^^diligit Deiri'iuftitiàm
fteros maioium yntute tueaturi fftaàum eft igitur tri no fie U*
la,yenit angélus Domini &pereußit in caftris Aflyriorum centum
.qtfogintaqymquéntillïa Cumqutdduculofurrexiffèt, vidit omnia
flue ni flli^ rorquini o r ùm' v|roraiii, ab vnb àngelp vfia np-
«e csdun.tur,&àblque vmneribus occilorum, mors iæûa
difcurrit,excludens à corporibus ani mas,Domini voluntate
. S uper aupàn Paralippmenon legitur: Et mißt Dominus
angelqmfuum qui pereußit om tient virum r ob u ft um, & bellatorem
fiprincipemexcrcitus regis AffyrïfirmmReuerfûsqùe eft cum tgne
mïniainterramfuam. Qjjdidçircpferuatus eft» vtfeirétpô-
.tentiam Dei,ôc blalphemantia oracomprimëret,ficrëtqiie
tëftisiIIiüs mafeftaris,quempaulpantécontempfemt. [ Et
.q^uèeu aefirofruasxepftt iSf»e tenffiiip^lfoi eNreifbrraefhx jQ^efif^imdf ^iyaén’mt, MÀdfriatmmeNlemchi &uè SiiaÔra^-
farfiifi ejwperçujfçrfifit t umglfidtpfiigèruntque in terrain "Arme-
nforups, ßy regnduk Afarßddonfilm eiwproeo. "[Vhdrpo quo-
flue îndecemAégypti feraàturplagisjvtnouiffimus perear,
quod & iftépaflus eft,Gmnrènim keùerfus éflèt in Niniucn
vrbera primàm regtù lui ,; &adprarër in templo Nëfrach
j^eumîimm,qualiviÂpriamdé hoftibus reportaret, &in
dei^ibrum idpli.ïui triumphàns\ &gratulabundus incede-
çbnrçmptoryiriDei î iri fano faîlinomiiiispei trùcida-
rur,neçàneéliçoperitgIadio > quod erac commune com-
pluribusjfed parricidio filiorum : qui cum fugiflenc in terrant
dicitur Arfilia, quia cuilâis gentibus finîulacra motCiio-
rumadorantibus,hæclôla eonferuat caftitatem,religionis
Dei, tevnius diuinitatiscültum:&qu® fié àd maioreiri blà-
Iphemiam concitare t, pralen ti non réïpondit, [poft àbeun-
temmouitcaputfuüm, ]cèrtédevlriO‘ne,fècüràdëpcena.tn
manu ferüoru tuorum, necipfe per te, led per ferüos tqós, I
vt maior eft arrogantiâ,dominum blalphemafti. Altitudo
Itiohtium&iugà Libani excelfe cedri Séâbietcs, vèl per
metaphoram de cun&is gentibus accipiendum eft,&prin-
cipibüsearum, veldë'Iérulàlem, quoeeftc^i;usLil^ni&
abietes potenti sq-, &optimates. Altitudo fumi tacis &(àlt u s
Carméu, templum éft. Quodq; infert, [Egojbdi&fiïoia-
quam, &ficcaui veftigip pedis met àmnes rtuos aggerùm lyël
bbidaix^quiapromülricpdineexercitu's.qnynianuéh
.fic<^^nt,Vtpj|ftéps fibifodé^^ri^pal^ '
nçspppülosquos àqiiæfig|îificant, fuo vàftauit exercitu.
[N^fiquidnpÙ audifti qùdoltmfèceriin efiEx diebusantiquüplafcompugnantïû
& citât,it um munitarum.Uabitatoresearubreuia-
ta w^^nmuérwüfiÿcpnfàft^nf,fdßtfunlt^t'figmmdgrii
&grdmenpqftudi&h&bdtèfiorum yqudexqfùitxntcqüxm mfumcognoui,&
irifanùmfuamcontra me. Cutfijurèresaduerfum
ntCyfuperbta tua a feendit maures meus. Pondmergo circulumin , na&biu tuis, & frenum in labijs tuis, & refiùcam te in viam
.pcrfiûamvènifti. ]Hac experfona'péicantmverbaAflym
fentfendafunt, qûbdad blalphemiam eius ffc relporidenij
DprmriusllN««»ignorasquodhac quaficïftïy m'edfecerjsrolun-i
'f^e^^egoftuttfd^a^énmydpeitéjdmdddman^atimh i jâque,dùpd olim i^eerpui, hocëxpieturnyft terqpore : y c
Çollés,méft,principesqui injerfe ante pugnaban't,&ciui4
tâtes müriitiiîimæ'( më contràhen^é mwium mcapa lied
joUtüm prabéntc ,àuxilium ) eradicarentur, & contcptni-j
tcérent acpërirënt : & çbmparentur non bliu®, & vihëæ,i
’feâuptfswë'&boïiïitis >t‘led 'foeno & gramini her^isJ
émue âptnàtum, P j a n t e '
'^ ^ rféfeinV,qkàftt^aa4inâturiçttcmperitèPΑànt.' t Iteqtftç^
felfioném & egrcflum^5e intrbitum tpum ego noui, ôcin-
feniam qiw contra méd^acchatiuüs érys, proph^as va-
-qa^dbas,'ram\lQOTras.1 Per qùos plimdiâuruhteflè
te npueram : In cælùm afeendam, lùppr'fidera cæli popam
thrpnum meup,ërp^^fimilisaltfflimo. Itàquef^
Àracàtfi,qupd mcelligiru r À rmenis,fiicceffit iri, patris
locum Alaraddon , quem feriptura teftatur mififlè habita-
tores Samaris, ne terra remaneret incul ta. Ararathau tem
regio in Armenia in locis campeftribus eft, per qûam A-
raxis flui t,incredibili s hu b ertati s, ad radices ■ T au ri mon-,
tis,qui vlque illueextenditur. Ergo ôc arcain qua liberatus
Iéft NPccum libjeris luis, ceflante dihiuio, nonad montes
. Biblioth.Vet.Patr.Tom.y. XxX generaii
Parats }i
il
m