I 4 6 6 frecutjhi Epifiopi
I furn,aq iaboriSj,4tnific. VbiVero pfoximtis taftris Plafriinii
çoq&lis fuit,vàftàriohedrramiaeentiüni lócohim Flatai-
hiunvin bellum ëxcitaûih Hæcpugna ad ^tailfiipennum
lacum fada eft »vbiexerqitus Romarlus infeliciflisne ärtc
circumüemasHanbibalis.ïunditustrü'cidâtus eft; '
ipfèquôqiie confiai óccifils, eft yigihtiquiaque milia
Romanbtum in éö'^rèlio cæfâ , lèx milîa Vapù referuhtur.
De exercitu Hanniball's duo miliaëecidetunt.
Fafnordm hoc àpud Tranfmientujm laciitn certain eh
fuit, tanta clàde Ro’mana maxime cum ira inten tus * pu-
gnannùm (alias ipugnaniium animus.)extfterît, Vt grauim-
mumVerræfa'otum '} qiii tunc forte tain vebeniens.fad:uS
èft,Vt Vibes dirùSîè, möhtes trahftulifle, difcid iflè rUpës-,
& flumina rdrorflim coegifje referatur, pugnantes bmni-
no non fenierint. T&mc confides Lucius Aemilius,Teren-
tius Varro contraHannibalemmifli fünf.
Sed impatientia Varronis confiilis .infeliciffime apud
Cannas ^pùliè vieuiti, oirihës pene Romanæ fpei Vîtes
perle runt. Nam in ea pugna quad ragin t âquatu or ini 1 lia
Romanorum interféra funt. Quamtjuarn de eketeifU
l^ajvnibalis magiiàpMis cæfâ eft, nullô tàmèriPumco bello
Romani adeô adexttemam interrietioném addudi führ.
ÎPèiiitenimin eo belloconful'Aemiliùs Paulus confülarës
autem præcorii viri viginti interfedi: funtlènatores velca1
pti.Velb.ccififùnt triginta:nobilesviri trèccnti: pedeftrl-
um militum quadraginta milia : bquitum tria muia quih-
genti,; Varro confiilcum qüinquaglrita equidbus Vcriùfî-
um fugfc. Nèc.dubium eft vitimumillum diem Romàhi
ftatushitùrümfuilîè, fi Hannibal mox poft vfdoriain, ad
peruadendamVrbém côntendiflènt. Han n i b <tl in tefti'm o -
nium vidoriæfu* très rtiodïos aiiulortim aùreorûm Car-
thaginem mifit: quos ex raartibus intërfedorum equituni
Romanprum>fenatorumt|ue detraxerat.
.. Vfqueàdco autemvltima defperatib Rëipub lic* apùd
refiduos Romanos fuir: vt fenàtbresdè relinquenda Italia,
fèdibulque quæreûdis , confîlium jneundhm ptltarenr,
'Quod authore Cecilio Mcre 11 o confirm a tu m fulfle't> nifi
Cornelius S cipio, tribunus tuncmiLtum ,Idem qui pbft
Àphrïcànus, diffrïdogladio eum deterr'ùfflèt : ac pbtius
‘pro patri* defenûone in îua verb a'iùràfc do egifîèt. Romani
ad Ipem vitae quafi ab Inferisc'efpirare aiifi didàtorem
decimumXunium.créant. Qui defedo nabiniabannis'de-
cem & feptem , imrttaturæ inordinatæbué miKtiae, quatuor
legioiies vndecunque cou t ta xi t.
T une etiamîèr uôs fpédati roboris, ac Voluntatis al.
ddditor 'oblatos.velfi ita opus, fuit, publico prebio emptos
fub titulo liberratis, facramento militi* àdegit, & arma
quædeerànr, templis detraxeruhf, 'egenti aerario priuatâe
opes refufe funt. Ita eqùefter ordo,lta pleb s rrepida,oblità
ftudiorùm in commune^confulùir. I v m v s itaquè didta-
torantiquümqUoqueRömaniè miftiiæ fkÉlüm îeçolens,
perfupplemcntaexercitusediâo, velut afylo pàtefàâô',
homines quicunqùè fceleribus^ ac debitis obnoxii t fleht,
impunitatepromiflà, militiaè mancipauit. Quômrti nu-
mefÙm àd ièx milia yirorüm fuit. Campahia veió , vel
poriusomnis Italia, ad Hànnïbalemdeïperata pCnitus R o mani
ftâtùs feparatione deifecit. Poft hoc Lucius Poft-
humus praétor àdûerfus Gallos pugnafe mîflus^ cum cx-
creitu cæfus eft. . Deinde Sempronio Giâccho -, Q^Fa-
bio Maxi m o confulibus, Claiidius Marcellu s ex pra torfe
prOcbhfm"defignatus, Hannibâlis exercitum prâlio fudit
primufque ppft tantàs Reipublicæ ruinas,-Ipem fecit Han^
nibalem poflè ïupétari. Scipiones aViterft in Hifpania
Hafdrubalemtoenorum imperàtorem ad Icaliam exercitum
comparantem, grauiflimo bello oppreflèrunt. Nam
XXX V. miliamilitum de excrcitueiuss vel cædê, vel ca-
ptione minuerunt. Celtiberos milites quam prima ex-
ternam manuni Romani in caftris habere coepemnt, pre-
cio folicitatos ab hoftium focietate in (lia caftra duxtrunt
Sempronius GraCchus proconful ab hofpjte fiio Lu-
cano quodam in infldias indudus occifus eft. Centeni-
mus Paenulà cehturio decerni fibi vlcro bellum adtierfum
Hannibalem petiit à quo cum v 1 1 1 . milibus militum,
quos in adem adduxerat cæfus eft. Poft hune Gneüs
Fuluius præcor ab Hannihalevidais, amiflo exercitu vix
euafit. Eôfemporecumvnumdoméfticuhi^ Vt dixthVürt
belluîn feïrç hullo modo 'poflèt, tria infiipet tianfînarina
beîlaifuiÆ ïttfèépta-, ynumfn Macedonia yöhtra'Philip-'
piim potehtimrttumvMàcedphiæ regem) altèrüm in Hi-
fpahia contra Màfdrubàlem Hanhibâlis fratremî fertiuni
inSardinià contra Sardos^ & aleferum Hald'rubàîem Car-
tbàginénfîum ducem : extra ho c 'quarVu'm Hannibalis,
qùo ihlcaliaptémebahfur, & tarnen fortis in alt'erutrum
defperatione in meliora profedt. Nam 1p hïs omnibus
defperahdo pugharùnt) piignàndb viceruhr. D ècïmp an-
bopoftquarti Hannibal in Italialh vefierat, Grieb Fuluib
Publio confulc, Hannibal de'Càm^ània mollit exereïtum j
T&cum ingehti tlade ömhiüm ■, per Sedecimim Suefla-
numqüe agrum.vialatinaprófedbsadl Aniahüm'iïu'uium
tribus miliaribus ab vrbe cönfedit, incredibiKLbtius ciüi-
tatis mem. ‘Gum fehacus pbpùiu'f^üe buris lïep id u sm a -
tronæiquoquèàmente's pâüorevpèrpropugnâçlila curré-
Vent, '&conuehcre in muros jfoxa, ptimæque pro inuris
pugndre gèfttrent. Ipfeàutem Hatmibal cum ‘èXpeditis e-
•quitibus vfque ad portam Collâtinam ihfeftus acceflici
Deinde omriés ‘copiasIn adem direxir. Sed & confides,
Fuluius cum proconfulerton dètre^ta'uere pu'gnàm. At'vbi
expofltævrrînqueàcies-cohftiterunr in confpë'^u Rbniæ
præmium viótotis futur»; tanbjsJfubito fe imbérènubi-
bus grandihè mîxtus effiidit i Vr nirbata aigmiha, Vix arrhis
retentis, i n fua ïè'caftrà colligetent. beinde clun ferehita-
tereddita, ïn campum copiæatque adem redi’flenr, rura
fiim violehtia fufe'tdhpeftàs-, mhïorè mctu mbttâîium
àudaçiam‘cóerciiit, territolquè ekercitus heftigere in, ten-
toria coegit. T u n t conuerfus ïn regîo'nem Hahnibal di-
^ilfe ferturV Potiumcf» fibi R bm» v mbdb voluntdtéhi hoh
dari^'modópbteftatem-. AtVeroin Hiïpanïa^ambö Sd -
pioneSjàfrarre Hâfdrubalis intèrïèdi ïiiht. In Cdnpàniâ
Capüà capfàeft à QjJülüib procbnfule Princines. Campa-
noruin, vehehb mortem fibi ebinfeiuerunt, fenatumom-
hem Capuæ etiam prohibente Senatu Roma'no . Fuluius
Sulpidus hecault, Intetfeôtîs ih Hïïjjanià Scipioriibusi
bum omnibus i n eu fl o pah ore cundàntibus Sdpio fe ad-
modum adolefcens vitra obtulfflet, & pç cu n à pehutia
Vflèt æràriifClaudio Marbtellp Sc vaterio Leuino àuthpribüs
qu i tù'nc confules erant, aurum argchtu nique fignarum ad
qüæftores palam omnes fe'natore^n publicum contule-
runt : ita vt nihil præter ünblos fingulos-, bullafqlie fibi
acfiliis, & deindfe pbi'filiasvxorefque.fuasfingulastântUm
aliri Vncias & argenti nonahiplius qham fîngulas libras re-
linquerenr. Scipio Aphricanus aiinis natus x x 111. imperium
in Hifpaniam proconfiila’te Ibrtitus i vltiphem
præcipuepartis ;& pacrui animb inrendens, Pyrrhîneum
lran%reflus > primo impetu Carthaginetn nouam ce-
p i t :vbi ftipèndiàmàXimapraèlidiaqüe valida, copi» allri
argentique magnæPoenorum habebântun Ibi etiam Ma-
gouemfratrem Hanr.ibaliscaptiim cum cæteris Roroam
mifit-. Leuinus conlul ex Macedonia rediens , Àgrigen-
tum vrbem Üidii» expugnauit, ibiqüe Hannonem A-
phronfni ducem cepit : x 1. ciuitates in deditionem accepit
x x.de VI. expugnauit. Hahnibal in Italia Gneum Fpl-
uiuin procoidixlem : x 1. prærerea tribunes, & x i y. milia
militum interfecin Marcellus cohfu! cum Hannibale'tri-
düocontinuo dimicauic. Prima die pari pugna difeeflum
eft , fèquenti v iâu s con fu l, tertio v id o r , v i 11. hiilia
hoftium-interfecit : ipfum Hannibalem cum reliquis.fuge-
ré in caftra compulit. Fabius Maximus conful Tarentpm,
qu» à Romaniis defciuerac, herum expugnauit & cepit, i-
bïqueingentes copias Hannibalis cum ipfo duceeius Car-
thalone deleuit, x x x. milia hommttm captiuprum vendi-
dit.Ôe pretia in fifeum retulit-Sequentiahnoinltalia Clau-
difts Màrcèllds conful ab Hannibale cum exercitu occifus
eft. Scipb in Hifpania Poenorum ducem Hafdrubalcm vicie,
& caftris exuit. Præterea Ixxx. ciuiratcs, aut dedicionc
aut bello in poteftatem redegit: Aphns fub corona venditis
fineprecio dimifit Hifpanos. Hannibal vtrunque confu-
lèm Marcellum & Crifpinum infidiis circunuentos, inter-
fecit. Claudio Néron e & Marco LibioSalinatore coqfuli-
bus:cum Hafdrubal Hannibalis frater ab Hifpanjis per
' Galliasad Italiam yeniret,iuflufque j Carthaginenfibus.vt
'________________ fratri
Chrbntc^Tünt. /. Lib. V+ 4.67
frâtrîcûmcôpiîsiungeibtur, magnàfecum auxilia Hifpa- .
norum, Gallorumque deduceret,&cum maturatoaduen- 1 ^exVtholomSuXpiphayi6speYduCemfüum,nö»nmScopamMmi-
defcendifleiatnex Alpibusepnfiiiibuspfodiuts fniïïèt, ; lemSjirtam, Iudaam ,atqUeSamarium infuam recepit ditionemi
ab exercituRonV'mo ignorante c » Hannibale p^ucntus.. cum qua^AhtiachtisnUperabeittsabftrflfrktpoteßäte:Uerurfrque
oin„ iCÏC[dra fu aintet(eaùscft.Naml-,&v i« >milradcte-
'Antiâchw detffßo stopa', fat eitjdemrtgtonts
eCcimHafJcubaliwbi occifa font, capta funt v. roilià c c c a
ditiomfubiecit.
t r ia milia autem ft.o;nanorltm ciilium inter cos teperta at-
diieteuoçatafiintiQuoiviaoribnscSfnlibusfolîti^ifuiti
C a R v ï i i v
Nam&abéxercitueorumvnt.miliacëciderunt, Hmnibali
caput fratris fuiHafdrubalis ante caftraprotedum efte T> Tholom»usiqui & Epiphanes, ahftos kxiv.SuBPthd-
Q u o vifo & limulclade Poenorum cognita,ànnoijiqmlm I lomæoMacchabæOrum martyres corönähtur.Sub hu-
italiam vénérât, rêfügicin Brutios.Poft h « canno conti- [ ius tempore gefta funt, qu» hiftoria 11. libri Macchab»ô-
nüo inter Hannibalem &Rbmanos.quies àtumultu b e l le - ,
rumintercefliffe vifa eft: quia inquietude moirborum in
caftriseràt, & grauiflunji peftilentia vterque exercitus age-
batur.IntcreaSçipio yniuerfà Hifpania à Pyrrheneô vfque
Ôceanum ipprouinciam redaéta, Romam venir. Gonful
cumLCraflp créarus > in Aphricam tranfiit, Haqnonem
Flamilcaris filium duce m Poenorum interfeeit, exercirum
eins partim cÂde Vpartiïh captiuirate difperdidin Nam x 1.
milia Poenorum eo-prçlio.oçcidit.-Sempronius conful cum
Hannibale congreflus(H v iéus refugit, S cipio iiv Aphrica
aggrefTus kyberna Poenoyum arque alia Numidarumiqu»
Vtraque haud proeul ab Vdca erant> nodeconcubia fecit
itt€eii<iî- I j i f | |
1 rumcontinet.A reædificatfone verotempll annifiint c c c i
F oeni trepi | i eu m- cafii afccidifle;:ghem putarenr, iner-
mes ad extinguendum concurreamtt quare ab armai is fa cile
oppreffi'fùnt. In ^ îifquexK milia hôminum , igni fer-
rpque confumptafunt: capta v. milia, duces ipfi miferabi-
llteramblifti ægre eÀugerunt; Hatdrubäl Imperator, Gar-
thàglnem profùgus veninltaque Sifax & Hafdrtibal, mox
phuimum repàrauere exereicum : arque i te rum cum Sci-
pîone congretfi funt ,- yidïque fugeru nt. S ifacem fugien-
oem Leliüs & Mafiniffeeeperimt: caftera multitudo Gip
v u . Pontifex Iudatorum OniaS, q ü i& fupra. Ptllfelom»ûâ
ergo Epiphanes,dehindo pâtre Philopatoréyïhagham vir*
tutèm militum mifit cutn duCenomine Scöjfe edritra bu-
milem Syriam , multafquc eotum Éîuitates lfepit. Intet
quas gentém Iud»orum bèllôVidàm recepit,quam nuper
Antiochus fibifbcia'uerat,vido P tftolômîo Philbbàtoréi
Et non poft multum, Antiochus Scopam vicit/corifligehs
cöntra eum iiixtâ fontem Iordanis, multofqüfe de exercitu
eius ftrauit; Poftea veto Antiocho capiélitè Samariâm’&
ciuitatcü Syri», ibidem qua'iScöpä fenuerac, fponte gehs
Iudæorum ad eum tranfiëns1, in dmratemomhem eiüs ex-
emitimffufecpifj&Elephafttisàbuhdantef aliraentà prx-
buit, 8c ôbfidenti eoSvq'ui abScopainarëe Hierofblymorä
rëlidîfünt. ëuftôdespfono.ariimb auxilium prâ*ftiterunr.
Igitur Antiochusiuftüm arbirratus Iüd»0rum ergafè ftù^
dium liberalirer remunerandüm.fcripfitmagiftrâtibùs, 8t
amîcis) teftimonium exhibes, quodab éte bèrié tradamS
eftSed &donationes, quas eis pio gratia retriblifere cogi-
tauit>manifefte illis innotllitvidëft,vt ciûitatëm deftrudani
reficerent , & in eam habitatores congregireht difperfos.
Ad immolariones verôvidimarumvini & o l e i ,& libani
tàm fxigit. Qüam M^finfifaoPPu'gnaram ihdeditionem re- 1 pvëcium.argenteorurn xx.milia4 Ad fîrtiilam autem tririci
cèpit rSifaçem ad Scipionem vindum catenis deduxin
QuemScipioCumingentibus^oliis,plurinirfquëcflptiuis
pcrdücendtim Leiio tradidit.Hannibal redire in Aphricam
rnîiruSjVtFe^sGaEtbaginënfibusÀibufeniret.flensreliqüic
1 qui fequi rioi-
Icnt, interFçdis,cum.ad Aphricanum lirtus propiuqliàretj
iuÉis quidam è nauticjf altendere inàrborem nauis arque
i ndeftc culari quam regionem te ne ret, fcpulchrüm dira-'
tum fe p roPpexi flèrefoond it. A bominams didiiro Hànni-
bal,deflexo cihfu adLepcim oppidum copias expOfuir.Qui
coritinuo refdfta ôiujldtudine Carthagincm Venir. Deindç
coiîùquium Scipiqnîs petiitvYbi cuiii fc dirt attôniti,adml-
ratipne mutua , duo clanfiîmi duces flifpexifîent, in fed o
pacis'negotio,pra*îiumcbhfcrtum,eft. Quoddiu magnis
duÈpln artibu’sdifpofitum, magnis topiaium moîibusge^
,flum\,fâagnis militum viribusçonfummatlihi, Romanis
modios M.ccec.txxv.& falfs mbdios ccc.lXxv. préîbërc iuf
fit. Ad partiras vëro‘tempjijfèttàiialià ^tï» dëlapfa étant ç-
dÿicia,mareriem ex Libano condjflîc.Omnegënüs tudço-
rum fecündüm propriai leges cbiiuetfari pérmifit.Saçerdo-
tes&fcribâs tcmpli atqiiè carirores fàerôs à tribütis -quâé
pro fub capite dabant rëlaxauir. Eos vero, qUiekipfa ciub
tàte fèruitio addidierant, eoriiraque geqitos libertati dos
nauit,i&fubftahtiaseis red'dipræcèpit. Edidurnautem per
omhe fnüm mifit imperium caufàornâtus tcmpli, in quo'
continebatUr, ncminemàiiertigenarlimintrâ mütos tem-
pliingrediertdihabere li'eenti.ihb'N’ec îud»9S, hifi puii-
ficatosfecundum patriam legcm | neqüe inferri in eiüita
réincarnes animalium.qîi* fud^isiftferdld» fimt,fèdfoll-
tis patri* vti pèrmiflînn eft.qüibus Deo fàaificandum lèX
diuinacenfliifi De hisitaeb rempote apiid ïud*os rebus
[ëftis: Pplybius Megalopolitaiius inxr-. hiftorix fuæ libro,
vidbriahî contulit. Ö doginraibi tlepnanri vel capti vel j ica dicit: Ptholomæi duxScopaàd fiiperibra vadëris lbca,
occififunt, Cartn agi nçnfiu minferfeda funt xx. k.D. Han-^ ■ | |a
nibal antë pmnia prælitim in prælio expëitus ami pau-
cis hoc eft vix jy-.j^qUitibusinterrumùlcumclwpiusadRu-
itÉtn m çbn ïugit. tq ftea Gartli*igiqem poft vu 8c x x x: an-
noà, ^uàm)ndepaïuuScum pâtre exierat', venit: confîri-
tantique-Senatni| huHamëlTe iefidua\n'fpehi, nifî peten*,
d im paceiVi,pcrfuafit.GaioÇornelioLentuloPublio, E-
lippeto confulibus; CarthaginenfibuspaXper Scipionem
yôluntaté fenàtus » popslique coikelbv eft. Nauestaihen
pluàquamtjliingenræ m altum produd»,in confpedu d -
uifânsiiicènfipfunr. Scipio iam runc cognomento Aphri-
cMus,ttiumpbànS vrbem ingrefîuseft. Quem TerentiuSj
qmppftea cbmicits, ex liobilibus iGarthagmenfjum captU
ùüs pilcat^qiiod infîgneindultç fibilibertàris fuit^triuiTi'
p lia me m poftcnirrum fecutus eft. Neuius comicus V tic»
niôrirlir f puifusRoma fadipne nobilium,ac maxime Me-
teili Plaufüs R om* mori^r.;'^proptcr*iinqn»ditócuI.j-
' tatc-nii ad molas manua*rias piftorife locaçierat. Vbi
qüotiesab opéré vacaifet, feribere fa-
. ' bulas iblitus erat, ae
venderë»
filperauit hyemis tempote g^item Iud»orUm,Diciï hàh-
qlie & in eodem volumine, qtlaliter ScOpam Aiitibchus
deüincés, Bathaniam &: Satriariam>& Abella & Cedarce-
piîfet. Paulbpoft Vero rradideruntfeei Iiitf»i, d[ui dr<?i
templum habicabant Pbftea'Verà Vt âmititiath & cfdédus
Pcliolomæus eum Antiocho compofiiitÿdedit ei fi 1 iam fil-
am Gleopacram ad nuptiim.ÿbncédens ei hitmilem Svri-
am&Samariam,&Iudæanî&Phoenîëën dotls nomine:
RelatioqttatiterPhilippicsMacedonumrexkRontanls vfâtù, De•
metriumfiliunçfuuin obßdem iederiti SfwilitCr îUtùdes Athe*
iùenfiutn dux a Rothanis viftusy filiumjùum, Atmenéni obfideüb
tribttk., XZtm-qaïbfo 'diùerfa nAthmésfùit Romanis fub tecta. À n-
tioebusetiam rexSyria'eitmomnibltsfuis coptes bis viffust
terra marique,vcâigal[oluere
coàiïttSi *
; C À P. IX,
À Pud'RornanoisveroiifHem dfebüs çélhlm Pnnicum
•*^•11, finitum efh Gui Macedonicum, continuo fîiccef-
fit,quod QJFlâminius conful forritus,poft mulra & grauif-\
fima