B ï
D
Expoßtio Cbrißiani Grammat.
quoin milîo Dcum .--quia ciedimus fànôtos.fednon fcrc-
dimusinfâfi&os.[Tune reliquit eum diabolus : & ecceangeü
acctjfertmt&vnniftrabantei,] quod diabolusîfiDeum lua-
ferat.fecere, hocëifeceruntangeli, id eftadorauerüt cum:
vtbftehdereritiqitia ipfe merito adoranduselfernondia- !
Bolus Angeliimnfftrantvtvi&orisdignitas comprobc-
tur.Omnes iftas remptationes Dominus patientia vicit,
Vt ilobis cxcmplurrt præberc-tpacierttiæ. Si is, qui Creator
c'eiriptarôi'ctiT l'uum inabyfliunvno vérbo mergere
poterne, {'.ifiin;:ic.- & fàcrr verba cioquijei refpond t : Et
ribfc^'iiando tefejjtafhür vifibiliter vel fpiritaliter, femjjer
admémoriarëdücàfeiës, qui præcepitDéùs,& quia,crea-
tbreftatïdiendusn’dii diàboliis. Diabolusenim Hebraice
âcàrfum fluéhs intefjftératur: quia de fcoelô deçidit. Græcè
vèbètïiïninator fonar q» eledomm irftvöcentia fi&is Ctimi-
•niBu'saccufèr. Vndein ApOcalypfi dicitur: Proie fttis eft âc-
cüfhtorjratrum noftrortim quiaccüfàbatillos inconjpeciu Deino-
flridiede noftt. Satharïas inLatinum (onataduerfarm : quia
fembet c’ontrariiis eft viraitibus (ànôtorum. Notand Lira
Vetó^omnia tcftirn‘ônia,quæin hoeagoneDominiis pro-
tÖïtidèDèdtrönófnioalRiïnpnt: & reétum fuit,vtDbini-:
Hus dé Deutronomio ea fùmeret : nam ibi perfeôbror lex4
diabetiiti quia quodfecundo fit,melius fit.' Deuttono-
fhiHmenirn ficundalexdicitur, déliteras QræcèJècundus.
Aömö^/e.v, Sc non eft feparandumu abëquia tunchabë-
bitïènfuul qüafi fît præpofitio de & vtero nomen, fed Deu-
tfôîibmium: quiacompofîtiim eft apud Græcos ex duo-
bfî^uominibtîs : St non eft foeminini generis apudGræ-
Eàé fed riiàft ulini.
Quodlohanne trdd[itoincipit Dominuspra-
>■ dicare.
te p m • !c a p . v 11. "
Vni autemaudijfit quod Johannes traditus effet ,ficefiit in
\ ^ 6 alilaani!]'Antecpiani Iohannes traditus effet prædi-
câbàTiDdrtittes: fed‘’pbft rëliptionem ooscoepicatten-
fî’iis'præ'ctfêarénedeèflet populo monitor falntis. .[Venit
âV^^irüjVbiCëmptàtiis faérat, f in Nazareth] vbi nutritus
fuéràt;IJ[ cy'&èliftaipfd 'Na&reth] proptér inciedulitatem,
[filiÿt irt CaphaniauThin finibus Zabulon, & Ncptaltm.] In hac
z&rïst {»ritbtidWlrael eaptiuatus eftab Àfïyrijs, & conueni-
efteVfbrDbininUs fîVcoepit ptediëate : vbi hoftis quondam
p4^cëf|teccâtà d om ihatns eft. Zabulon interpre^
tàtttÇHàbnaciïlum pulchritudinis/ Néptàlirtiquoq; idem
àflirtfîab (fjüi cbnueriahris dicityir : quia antequam Déus
v^irétmflunéitfünldfîthi omnes fedebantin tenebrisig-
nbtdhti*:;feo ^érCh^ftfîm brtà fuit lux, quk illuminât om-
Aèto hàmnémTmiehtèmïnhuncmurtdum. Et vmbra mortis
nöBfe m é b qiflâàd ëöfiVpanitionèm fecund* mortis, vm-
i btàmordséftAihócfecUlo : in futuro Vera morsquia æ-
t tér riai ' I ébctfidrccepirlejits pradicare ér dicere^ exinde, poft-
! quam Iohannes mi (fus eftin carcerem.' quia celfeiite lége
i EuangelHï fiiccèflit. f Pcemtentiam agite, appropmquabit enim
■ pégniiïtfcceMiem?\ ?^tiod Doininus eadem praêdicat quæ 'Sc
;Iohanfiés;ëftenditfeillihs efïè'.filiumdquó loanhes miflus
je‘ft, diinTnusfiiperiusqui5»fidd'oabpropinquaüerit regnu
Céèlóïöni.. Ap^ropinqüjfcit énim qurâïatn ih proximo
I eratVpbft pferaâ^m pra?cffc^tioC>?m,&paflionem, ac eiiis’
,afbèWèbtiéiii, ApëriendaViaad vitam setërnam digne poe-
friitendbtWt Hoé eftpiïriienribus in fe veterem-conuerfa-
tiëriém", & incipientibus nouam. Póenitenranamque,
quafipunientia dicitur. - ^
n Devocatione Apojlolorum.
c a p .® v iir .
A Mfotlatis le fus iuxta mare Galtlea, vidit duos fiatres.] ï)i-
^^iferfevidennlt Euahgèliftaede vöcatiötïé ifta fcribë-
rei fed intelligéntftjùs nóh font contrarij. Primitüs fiuâètn
eftquod lôhânnes feribitî’qüiàbeatüs Andreas audiuit à
Iôhânn'edeChrifto teftim óniu, Sc venit ad eüm & maii^t
cumillbi Sé pöftadduxit fratretn fuü Symóném & cogno-
U erunt eumr fed iterumabierunt ad opera fiia. Iterumfa-
dura eftquod Lucas refert. Qualiter afeendit Iefiis na-
uim Petri:& prædicauit d e ip(à:& poft prædicationem iul-
fit relaxare retia in capturam : & dixit ad Petrum. Ex hoCiam
homineserucapiens. Sed t,unc duxit Petrusnauim ad lirais,
& fecutuseft.illüm aliquo tempore: &iterum reuerfîis eft
ad nauim. Nam ideo earn ad littus duxerat. Nunc vero rc-
tibus reliais &naui, fecutiiuntcum, vt femper cum illo
eflent.SimiUterintelligendum de lacobp&loannequod
antécredidcruntineum)quandôde,aquavinum fecit: fed ;
non ftint fecuti cpntinuc, nifî modo. Et dicunt magi ft ri
Ecclefiæ: quod illiquid diuiniratis tunc refulenduitin fa-
cieeiüs,qüod eosadillumattraxit,vtcontinue iam feque-
rentur ilium. Tradunt $utem quia tribus vicibus refplen-
duii ipfà'diuinitas in facie eins iu hac carne. Vnurn,quan-
do dil'cipulos vocauit. Alio, quando ementes Sc venden-
tesde ternplo eiecltr Tçrtio.quandq'transfiguratus eft
in monté. Sed tunc tanta fuit ipfe maieftas ,yt non poifeirt :
difeipuli earn ferre. Vnde feripturft eft, cedderunt in facies
/has. Qnidmare'fitGàlilææinlequentibusdicenjusîfimi-
liter de Apôftolis, cum de alijs dixerimus. in Gatalpgo eo- •
rumdicemùs& de his. [ Venitepoft me,faciamves fieri pi-
: Jcatores horn m u m .Conueniens eft preedjeatip pikationi,
quia fîcutrétemultasmactilas habet fîmiliter prædicatio
multatéftimonia. Sicüt iliacapitparuos & magnos.- fîa
ifta (àpientes çç infipientes. Mare feçulum iftud in quo ,
homines femper feperfequijntur. Sicut cuepitpifees Pe- ■
trus ; fie pdfte,a homines cum verbo. Ab iito Zebedæo
illi duo difeipuli Zeb edæi vocati fîxnt. Zebedæus dicitur
donatus, fîue fiuens. lftedigno eloquioficvocatus, q.uiaftu •
xit, Sc receffit a pfædicatione Domini : pro qua re Sc à fill js ’i,
fuis relidtus eftV [Reficietes retiafunt, [id eft reparante-:quia
vetus erat. [Relktis retibus érpatrefecutifunt eum. Nunc ap-
paret: quomodo cum tota diffinitione fecuti funt eum.
"Hoc non dixit in älijs apparitionibus, .
De pr'tmSis virtuStibusi DoWmini• 9 1 v*
CA P. IX.
ET circuibatJefus totam CaliUam docens.J Studium do-
Ggntis Domihioftenditur: quianon expeiftabat v t po-
pulu^ld euni vemret .-fed ipfe yeniebat ad eos: exemplum
dàns beatis doétoribus vél ßpifeopis, quidfeceredebeât
dé fubieélis plebibus. f Docent totam Galilaam. ] In hoc
quoddicit totam : oftendj^-fîne perfonarum accëptione
docens præfentes, prasdicans aduenientes. [ïnfynagogis eo-
r«»i.]Peromnesciuicares,Iudæifÿnagogasagebantin die-
bus Sabbatorum & cætcris feftis: in quibus diebusnihila-
liud agebant fpræter cibum & potum jiiifileélionii atque
oratio ni vacabant. Et fÿnagpga congregatio dicitur. [Etpra-
dtcqnsEuangeliuniregni.] Euangelium- regni, bonum nun-
ciumregm coeleftis: quiahocomnesprædicatoresprædi- ,
caré debét.-quia^) vitaæ cerna adip^kéi?daÇhriftianiiabb-.
rare debent. [ßanans otnnem Imguorem^] id ef^, animarum,
quiafîcut languet corpus quau'dopftîçia fua nequit per- \ agére,ita anima tofpet in piÿecçptis Dei ; l^nguere di-
; citur. \_Omnein infirmitatem,] ad corporum inhrmitates
réside; & eft ^ecies'S^Mdof^ica : a tofopar^ihteftigér
da. [Abijt opinïo e 'rnin totam Syriern. J . Opinip>famq dici tur:
malum quo non veloçius vüum. Syria, me T^rfus Sé $ydop in-
teîftguntur:in quâSyrihabitabap,^ ƒ Etobtulerunt ei omnes
male habentes,J}euiqies infirftitâte.s^iâbentes. Q Jormenïts
coniprehenfit,'] ^prtiores infermitaÆ esyu|t offender e ; quia
tormenta àtorquéndo vqcaritqr. [Et quidamoniahabebant.]
Hoceftdequ^scerçumeratqua fine intermiflionc te-
nebantur. [Lunaticos,j &ipfi dæmoniacieranc: fed propter
.infàmationem crèàtbris,ad tçmpus eos vexab»ut*& ad
tempus eos dimittebant ; vt infamaretur creator, qui bo-
nam creauera t lu nam. Sim t aliq^æ infirmitates, quæ plus
•npcentyna lunaquain altera. Quia crefcit corpus &de-
crefèit cum eletnwis de quibus creàtuni dft. Homo nam-
qué ex terra,aqüa,igne,&ai:re fà(ftu(çeft.Paralytiçus Græ-
çe. Latine diffolutus dicitur : 6c qui pro fànguinis effufto-
ne officia corporis nabet aoÿlla. [Et fecuta funt eum tttxba
muite,]
ln Matthàüm Eüangdißam.
„ »75
natione a coelefti patria lugent, ifticonfolabuntut confo-
latione æterna ; quæ terminum non habebit. [Beatiqüi efu-
riufit &fitiunt iufiitiam.] Qgi femper faciunt iuftitiam: hoc
eft iufta operantur, &femperpluscupiunt facere:&qua-
fi faciendi fàm em pa riuntur : ifti fàturabuntur de æternis
b onis qua oculus non vidit : necauris audiuit, nec in cor hominis
afeendit : quapraparauit Deus diligent Uns fe. [Beati mifericor-
des : quoniam ipfi mifiricordiam confequentur. ] Mifericordia,
non fôlumeftinreterrena: fed etiam in fpiritalirvtadiu-
uemus proximos vbicunque pofîumus. Quiautem peri-
turq non fùbuenit, fi poteft, occidit : & æqualis ille qui fà-
cit & qui facienti confentitvtfaciat. Mifericordiaautexri
a mifero corde vocatur, fi aliquidnon pofîumus : vel in
ccoomrdme icfofinsd. oleamus,: hoedeterrenis damnis,& erganoS
Cæterum qui peccat in D e v m : non eft noftrurtl
remittere : donee D evm credamus dimilTum habc-
re. Exemplum nobis eft refufeitâtio Lazari quem difeipu-
li non antea fî>lüerunr,quam Dominus habuiffet relu citatum
mec paftor Ecclefiæ peccatorem poteft abfoluereà
peccatis,donee refîifeitatus : hoc eft immutatus fiait in ani-
ma. Quam diu autin vol untate aut in opéré ralis ëft quà-
lis fuit : ftuftra illi veniam promittitjpeccatorum. De tali-
bus Dominus-dicit : perfonam iniudicio cpgnofcerenon eft bd-
num. Et iterum ; non declines cor ad dexter am neque ad fini-
firam. Item : fi peccauerit vir in virum placarï ei poteft Deus :
fi autem in Deum peccauerit vir: quis orabitpro eo ? [ Beati mundo
corde, quondam ipfi Deum videbunt.] • Illifîint mundo cor-
de, quos non remordet confeientia criminalis péfccari :
vel qui non cogitant aliud nifi quöd bonum eft. Mun-
aus enimDeus à müdrs corde videbitur in hôcfeculoocur
hs cordis, & fùb quadam imagitië ih futUia vita facie ad
raciem. [Beatipacifici: quoniamfiltj Deivocabuntur,] Pack
ficicompofitum Verbutneft, à pace&fàcio. Illifùhtpâ-
cifickquiprimumfeciuntpacemih feviciorüm ; vfc non
pugnent vicia contra virtutes : fed habeântpacatü Deum :
Qeinde ftudeant pacificare proximos* fuosinLono non in
- malô. Non enim eft bortapaxquam tnaîi habent: nec eani
iuftus debet confentire, vel confers illius effe : quoniam
proximum diligere, yicium debemus odire. [Beati qui per-
fecutionempatiuntur proptet iufiitiam : quoniam ipfirum eft re» I
gnum coelorum.] Qui bona faciunt, & mala prb eifdem
bonis recipiunt : & làniftus Lampertus: & fanât us Leodo-
garius.- vel alij innumeri. Sed & qui pro Chriftoperfecu-
tioneiri patiuntur:vt feceruntoés martyres. [Beati efiis cum
maledixerintvobis homines : érperfecuti vosfuerint: &dixerint
omnemaluaduerfium vos mentientes:propter me.) Exponit ifta
oétauam beati tudiné:quomodq fùftineatur perfècutio pp
iuftitiam.Si male dicant nobis iniufte &mehtitatur: fi per-
fequantur iniufte: fî dixerint omne malü mentientes: nani
fî verum dixerint, non erimus beati.Et fî pj> peccatanoftrà
petfecutionem patiamur, nonconrinuo erimus beati : fed
fî patienter fuftineamus, & recoghofeamus quiàiufte :
dçnon tantum quantum meriti fùmus : peruepiemus qua-
doque ad bearitudinem fi fiitura non adcümulemus.[6<M-
detc&exultate, ecce enim mercesvefiracopiofa eft in ealis:] Si
bona facientes aduerfîs tundamur cerri elle pofTumus fi
patienter fîlftinemus, quia in futuro mercedem recipie-
mus.. Siyero aliquid boD^facimus, &profpera nöbis ar-
rident : timere debemus ne pro bonis quæ fedmus, hic
mercedem recipiamus. Siautem & mala facimus & pro-
fpera habemus, de inferno certi effe pofTumus. Si etiam
& male habemus : & tarnen deipfis malis mutmuramus :
cerri fîimu Jquia de his malfs ad peiora perueniemus. Ocs
iftas beatitudincs Chriftus compjeuit v quia nihil docuit
nifi quæ ante ipfe côpleùic.Pauper fuit & rebus & corde*
qu^ait; Filius hominis non habet (vbi caput fitum rechnet. Mitis
mit : qui dixit : difcite à me quiamitu fum, & humilis corde.
Luxit aliorum peccata: qui vtdens ciuitatem fleuit fi-
per illam. Efùriuit Sc fiduic iuftitiam qui dixit, meus cfc
bus eft, vt faciam volant at em patris met. Mifericors fuit: qui
dixit, mifiricordiam volo, & non facrificium.. Mundo cor^
de fuit : qui dixit. Sanfti efiote quia ego fitnâus fum. Pa^
cificus fuit : qui dixit,}pacem meam relinquo vobis. Perfects
tionem paflus eft : qui dixit, fi me per fecuti funt, & vosperfi-
muttd.~\ propteréa difeipulis dixît. [;ÙefismultadeGahUa.] \
De ilia nutritus fuerac. Quia dü* Galilææ funt.Ifta Iudæo-
tum circa Tÿberiadem, &ftagnùm Genefàr, in tribu Za-
buloii. Altéra Galilæagentium vicina finibus Tyriorum,
vbi Salmon dédit Hiraro regi viginti ciuitates &eftin forte
tribus Neptalim.-&Decapoli. Græcum nomén eft, &di-
citur decent ciuitatum. Eft regio vitra Iordanem, habens
deOem ciuitates. ■ Siquidem Græcc polis, Latine ciuitas di-
citur : deçà decé,inde cómpofitum nomeri Decapolis. f Et
de Hierufalem ciuitate regia&de ludaaIudæa regio palæfti-
næ ex nomine ludk appellataeft : ex qua reges habuit ipfà
terra, initium Iongitudinis eius i vico Àrfa, yfq; àd yicum
Iuliadem porrigitur, latitudo eius à monte Libani vfq; ^d'
Tybetiadis lacum extenditar. [Et de trans Iordanem.'] Videlicet
de illis tribus tribübui&dimidia,quibus Moyfes de-
dit poffeffionem trans Iordanem.
De ofto beatitudinibus.
CAP. X.
T 7 ldensautem îejûs turbos, afeendit in montent.] f Tria refu-
V gi^ fibi Dominus elegit, quahdocunque furbæmultæ
ad audienda verba ipfius conuenerunt. Montém iftum
Thabor, & lacum Genefàr, & templum Domini. Sex 1
quoqueturbæfequebantuf eum .diuerfâ volüntate : pri- 1
mo difeipuli propter amorem prædicationem eius audi-
endam. Alij propret ianitatem. Alijpropteradmiratio- i
nem videreeum cupientesmiracuiafacere. Alij propter
indigentiam cupientes facurariabillo,velaliquid eleemo-
fynæ in denarijs, aut in alia re accipere. Pharifæi vero vel
miniftrieorum ob reprehenfîonem. [ Afeendit in montem.]
in fiiperiofi montis, fecretioraloquens difeipulis : in infe-
rioribiis autem,turbis: vbi etiam quinque milia hominum
fàciauir. [Etcumfedijfet.'] Videlicet fegregatus à turbis. Se-
dere Dei, eftfphiraliterincarnatum eum elfe quiaquafï cô-
ti aétum eum, elfe incarnatü hoc eft non effe talem, qualis
eft in fua di uinicaté. [ Difeipuli eius acceferuntad éum.] Sicut
àlacres, fieut domeftici, ficuteledi de turbis, digni audi-
remyfterium regni c&lorum : quod turbæ audire ne-
quibant. [ Èf aperïens os fuum.] Qui prius orajperuerat
Prophetarum. [Docebat eos.] Qui docuerataliqÜàndo per
legislarores & Prophetas rnunc per femetipfiim diccns,
[ üeatipauperes jpiritu. ] ^ bil dicit abfolute pauperes: fed
■ zjàiyjpmtu: quia multi inuiri^untpaiipëres : feddehis
dicit, qui cum poffint elfeftiuïtes, propter Deumpauper-
tatem feélanturfiuç non habentvolunuicem habendirfîc-
ut Apoftoli, ad qttoshæc loquebatur; Siue pauperesJfiri-
tu, humiles - de quibus feriptum eft: & bumiles Jpirïtufal-
uabit. EtdehispérEfàiam:JpiritusDominifuper me: adad-
nunciandurn pnupenhus mi fit me. j quoniam ïpforum efl regnum
coeloruni.] Vità feilicet iterna. [Beati mites,] id eft manfiie-
ri. Hancvirfutë Dominusàfe difeereiufïîtdicens : Difcite
à me quidmitis fum, & humilis corde. Mànfuctus manu af-
fuetus dicitur: hoc eft qui non defpiciuntaiios: fed omnes
vt proximos amant &recipiurit: qui nonfùnt fuperbi,nec
dedignantur cæteros. [ipfipqfitdebunt ten am] Non iftam
quæfpinas & tribulosprofert: quâcrudeîiflïmi&fuperbi
magispoffident: fed illam de qua diélum eftj: Credo videré
bona Domini Jn terra viuentinm. Cuius p.offeflbrem deferi-
benspfalmifta,quafi pïo triumphato diabolo dicit. Inten-
de projpere 3 procédé (y régna, propter veritatem & manfuetu-
dinem &iujlitiam,&c. Per tria ifta, ilia terra Domini poflî-
detur: videlicet veriratem : manfyetudinem : éc iuftitiam.
[Beatiqui lugent.]-Eft luélus malus pro terreno damno lu-
gere: quiatriftitiahuius fecülimortemopëratur. Et beams
Gregorius dicit. Abfit vtalïquis fidelium de interitu mundi
lugeat,nec de mundo,néc de niundanare Chrijlianus lugere debet.-
Eftaucemlu&ùs bonus quem debent habere Chriftiani.
Lugere,eorum eft,in quibus memores funtDei præcepta
prætèrifIe,velnon egifîe quæ Dei funt : vel prbximos fuos
debent lugere, qui àDéo exorbitant. Sicut Samuel luge-
batSaul prætëriffe mandata Dei. Pcrfe&orum quoq; iu-
gere eft pro dilatione vite æternæ & pro defideriq vili onis
Dei: Qiii ergo aut pró recordatione pcècaminumfîiorû,
! aütpr°ximorum : feu pro fitturoiudicio, vel pro peregri-
E
§
H
quentt&i