AM A I A R I I
F Ö R T V N A T I TREVER
E N S I S E P I S C O P I D E O R D I -
neAntiphonarij L i b e r .
Inc ip it Prologue de or dine Antiphonarij.
V M longo tempore tædio affedhis e£
fem propter Antiphonarios difeordan-
tes inter fein noftra prouincia, moder-
ni enim alio ordine carre bant, quam
v etufti:&quid plusretinendum eilet,
_____ nefciebam : placuit ei qui omnibus tri-
buit aftluemer, abhoc ferupulo liberare me, inuenta copia
Antiphonariorum in monafterio Corbien.id eft,tria
Volumina de noûurnali officio,&qjiartum, quod folum-
modo continebat diurnale : certaui à pelago curioütatis
car balà tender e ad portum tran qui ! li tat is : Nam quando
fui milïùs Romam à làncto 6c Chriftianilï.' Imperatore
Hludouico ad lândlum &Reuerendiffimum Papam Gre-
gorium de memoratis voluminibus, retulit mihi ita idem
Papa: Antiphonarium non habeo,quempo(lîm mittere
filio meo Domino Imperatori, quoniam hos quoshabui-
mus, W a la quando fimâus eft hue legatione aliqua,abdu-
xiteoshinclecumin Frarrciam. Quæ memorata Volumina
contuli cum noftris Antiphonariis,inueniquc ca dir
ferepare à noftris non felum in ordine, verum etiam in
verbis & multicudine Relpöferionim 6c Antiphonarum,
quas nos non cantamus. Nam in multis rationabilius fta-
ttita reperi noftra volumina,quam eflènt ilia. Mirabar
quomodo fàdlum fit,quodmacer.& filia rantumà fe dif-
creparent. Inueni in vno volumine memoratorum Antiphonariorum
ex his quæ infra continebantur, elïè illud
ordinatum priico tempore ab Adriano Appftolico, Ç o-
gnoui noftra Volumina antiquiora eile aliquanto tempore
volumineilloRomanæ vrbis. Inquibus tarnenalicubi
cognouicorrigi polfe noftra abillis,&inaliquibasriofträ
eile rationabilius & lâtius ftatuta, v t prætuli: arripui medium
inter vtraque, vt à noftris, vb i melius erant ordina-
ta, non difeederem : & ybi poterant corrigi à voluminibus
Vrbi^tionnegligerem, feu in ordine, feu in verbis. Vbi
nöftri modernicantores rationabilius authenticis verbis
ftatuerunt officia fiia, diuidendo antiphona s pe r ferias,
neenon & relponforios, & in feftiuitaribus Sandler um
anriphonas diftribuendo fingulis vigiliis Ibas, feripfi prim
o 'ordinem Romanian, dein noftrorüm cantorum. Et
vbi talem ordinem reperi deficerej addidimus ilium ex v-
trilque voluminibus, vt fe demonftrabunt feriæ & hebdomad
« antenatiuitatem D omini,&hebdomada Paicha-
lis. V b i ordo relponloriorum & antiphonarum in per-
fpedkis voluminibus diftonarevidebaturab ordine <lrbroi-
rum, de quibus fiunpta’ lunt, & à confonantia quæ ratio-
neadftipulatur, non dubitaui feqiii in noftro Antipho-
nario ea potius, quæ hiftqriæ&rationi iftius velilliusfe-
ftiuitatis vilà lunt congruere-Vbi ordinäbilius vifimreft
mihi leriptum haberi in Antiphonario Romano, quam
in noftro,ibi feripfi in hiargine, R. propter'nomen Vrbis
Rom«: Et v b iin noftro, M l proptet Metefilem ciuita-
tem: V b i noftrum Ingenium cogitauit aliquid polie rar
tionabilius illis ordinäre, I. C . propter indulgentiam&
charitatem. Idcirco precor Cantores, vt non prius de-
fpiciant noftra, quam difeutiant ea; idxta ordinem libro-
rum & rotunditatem rationis. 1 t fi inuenerint minus
congrue ea ordinilibromm& rationi aliciü,dent indul-
gentiam me« impeririæ : Sirtàiiïerô^rfon dpföiciantede-
re noftra olera,qu« rubra tefta illis minifträt.Tn verli-
bu s , quos pene mutatos reperiet, fi.fortequis dignum
duxerit præfens volurpen frequentare, laborauft &fuda-
uit làcerdos D e i Elifàgaraé äpprime eruditus, & ftudio-
filfimus inledtionc &diuino cultu, neenon & inter prio-,
res primus- Palatij excellentiffimi Hludouici Imperatoris.
N onfo lum ille, led &qilolcunque de eniditis viris
ad fe potuiit conuocare, in prælènti negotiofudauerunt.
Quamuis enucleatilfime mutati verlas coniundtifinc re-
Iponforii s luis : tarnen quos apros reperi, tranlcurrendo
in prioribus Antiphonariis, non dubitaui inferere in noftro
Antiphonario, v t ipueni infertos. Notàndüm eft,
neceflàriuim nobis e ile, vp. alteros verßis habeas nofter
Antiphonarius, quam Romanus : quoniam altero ordin e
cantamuis noftros relponforios, quam Romani. Ilia à ca-
pite incipiuntrelponforiurn,fmito verlù: nos verlum fi-
nitum infbrmamusin relponlorium per latera eius,acftc
facimus de duobus corporibus vnum corpus. Ideo ne-
cefle e f t , v t hos verliis quæramus, quorum fenfus cum
mediis i elponlbriorum eonueniat , vt fiat vnus lenlusex
verbis refoonlbrij, & verbis yerfus. Ho c prolpexit me-
moratu«; vn & gloriofus presbyter Elißgarus : qua de re
certauit, v t ex diuerfis libris congregare verlas conu^,
nientes relponloriis, quos nos & alij multi cupiunt frequentare
in nodurnali officio. In omnibus iftis aflenfus
me adiu uat fiimmi aç lanótiffimi Apoftolici Gregorij,
qui interrogationi làn^i Auguftini fatisfecit, v« vnde-
cunque vellet colligere Ecclefiaftica officia, addere feu
inferere Romano ordini, heenter collrgeret, & vlùi ffio-
rum tribueret. Vnde leriptum eft in hiftoria Anglorum
libro pyimo,eapitequinto. InterrogatioAuguftihi:Cum.
vnafit fidesjfunt Eccleliarum diuerfie confuetudines, &
altera cp nlîietudo Miflarum in Romana Ecclelia, atque
altera in. Gallia tenetur.. Relpondit Gregorius Papa: No-
uit frateruitas tua Roman« Ecclefi« conluetudinem, in
qua fe nieminit nutritam ; fed mihi placet, vtfiue in R o mana,
luie in Galliarum, feu.inqualibct Ecclelia aliquid
muenifti, quodplus omnipotentiDeo poflitplacere, fb-
licitç eligas,&in Anglorum Ecclelia,quæadhuead fidem
noua eft, inftitutione præcipua, quæ de multis Ecclefi is
colligere potuifti, infundas non enim pro locis res, fed
pro bonis rebus loca amanda liint. Ex fingulis ergo qui-’
bulque Ecclefiis quæ pia,]quæ religiofi., quæ redla fiint
elige, & hæcquafi in falciculurn colledta-vapud Anglorum
mentes in conliietudinem clepone.. Huculque beati
Gregorij. In multis locis prænotaui in primo, ordine
nomina- Relponloriorum & Antiphonarum iuxta ordinem
Antiphonarij Vrbis, & coniunäim in fecufido iuxta
ordinem noftræ conluçtudinis : vt vtraque haberet plàlta
præ oçulis , & illud caneret, quod iudicio mentis potius
eligeret, notandumeft volumen, quodnos yoçamusAn-
tipnonarittjm» tria habejenomiiviapud Romanos. Q uod
dicimus Gradale J lli vócancCantatorium: qui adhiic iuxta
morém anriquum apud illos in aliquibus Ecçlefîis in
vno volumincconcinetur. Sequentem partem diuidunt
in duobus npminihus : Pars quæ continet^relponlorios,
vocatur Relponloriale: Etpars quæ continet anriphonas,
yocatur Antiphonarius. E g o fecutus fum noftrum v-
(ùm , 6c poliii mixtim relpónlbna & antiphonas feçun-
dum ordinem temporum , in quibus lolennitates noftr«*
celebrahtur.
De hit qua meo interrogate rejponfa font à Magißrit I
Romana Ectlefia.
TNterrogaui Archidiaconum ; Theodorum làndæ Ro-
AmanæEcclefiæ, quem rogauit Dominus^ Apoftolicus,
v t me inftrueret iuxta interrogationem meam de ordine
Romani o fficij,quot verliis cäntaret Romana Ecclefia in
relponlorio, Ajpitiens à longe, relpondit^Duos. Scifei-
tatus Ihm!, cur duos cantaffet extra lolitum morem in il—
lo relponlorio : Relpondit, Propter honorem magn«
feftiuitatis. Reperi pofteanon Iblum in ifto ,id e ft, Ad-
p r ien tk longe> tres v e r fu s ,v t in noftro Antiphonario
continetur : fed eriam in aüis mulris in Romano Anri-
phonariaaut.duos’, aut tres feriptos. -Viliimieft mihi,
vt ratio talis reddi poffit de to t verfibus. Quandpcon-j
tigit bis aut ter vnum relponlorium canrari in vna heb-]
domada, aut in hebdomadis, cui lubnexi lùnt tres verlas
aut duo conuenientes,yt vnus canteturinynano&e,
______ ~ . alter
alter in altera, tertius in tertia. Interrogaui, quotas ordo
reiponforiorum celebraretur in Dominica notfte, quàm
folemus nominare Öcftaius Pafehæ. Relponliimeft, No-
uenarius, in ea can tarn us de auâroritace. Similiter intcr-
rogaui ofticioPentecoftes. Re^ioiifumeft,Nouem can-
tamus,vr in ceteris Dominicis nodibus. Interrogaui me-
moiatum Archidiaconum, quo ordine relponforios Can-
tarent poftodauas PentecoftesVlque ad Aduentum D o mini.
Relponfiim eft, In odauisPentecoftes incipiniiis
lesere librumRegum; In eademprima bebdomadacan-
tamus relponforios de plalmis. In fequentibus hebdo-
madis vlque in Auguftum menfem de hiftoria Regum.
In prima hebdomada Augufti, legimus Salomonem, 6c~
relponforios cancamusde Plalmis. In fequentibus vlque
in Septembrem menfem de Salomone; Jjj In prima heb-
domada Septeinbris legimus lob , & cantamus refponlb-
rips de dlalmis: Ifi duabus fequentibus de lob , In nouif-
fima hebdomadamenfismemorati,deTobia. In primis
duabus hebdoinadis menfis Ó dobris,de Iudith & de He-
fter & Efifea, in duabus noui/fimis menfis lupraferipti de
Machabæis. In primahebdpmada menfis N ouembris,le-
gunus de Prophetis, relponlorios cantamus de plalmis.
In cæteris fequentibus vlque in Aduentum Domini de
Prophetis. Interrogaui fi aliquid dicerent, Magiftri Ro -
manoruminter interftitium noólurnalis officij,6cmatuti-
naiis. Reljjonfum eft mihi) N ihil, fed continuo póft no-
óturnale officium dicunt : Dent in ailiu orium mourn inten-
de. OrationemDominicam non cântànt póft plàlmois no-
âurnales:fed dicuntaliqubd capitulum tale, quale iftud
eft : /wr^rc^ewfe Beato ptincipe Apoftolorum Perro,laluet
&cuftodiat nosJDominus. Sæpe in o<Std relponforiis&
nouem leótionibus finiunt nóóturnale officium. Interrogaui
fi canerent per Dominicas noótcs. TeDeumlaudamus.
Rtlponlum eft,Tantum in nacalitiis potificutn, T e Deum
laudamus,canimus. Hicinferimus, quomodo inueriimus
leriptum de-au6ïoritate Adrian! Apoftolici: In nomine
Domini noftrileluGhrifti inefpit relponlbriale de circulo
anni temporibus ter beatiflimi & Apoftolici Domini A-
driani Papæ per Indiórionem feptimam, Item in fine: Hoc
opus lummus reparat Pontifex dominus Adrianus fibi memoriale
per fecla.
Prænotaui obelo Alleluia , quod fequitür plàlmum,
Confitebor tibi Domine, in Pafcha Domini ad velpe-
rum. Scripfi illud, vt inueni in Romano Ordine , quod
tarnen, apud noftrum ordinem videtur fiiperfluum elfe,
Scripfi olim înlibello qui vocatur Officialis , de tempore
Septuagefimæ, & de myfterio eiulHem numeri, & de cæteris
omciis quæ aguiitur in Ecclefia perannum,fiue fint
noifturnalia, liue diurnalia: Nunc ditftums., Deo mife-
rante, de ordine Antiphonarij,cupiolinnmatim aliquid
feriberë ,quafi quoddam manualede folis no&iunalibus
pfficiis, & de his quæ vocantur vulgo Curfiis. Q u o ad
memoriam reduóto, renouetur mens ad defiderium coe-
leftis patriæ , recordeturque quomodo ad earn reuocata
fit, & quomodo quoridie reuocetur,&quod per lingulas
horas nodtis & diei poffieferuire Domino pereolclem
curfiis, atque in nouiffimo diei vota lua reddere pro eo,
quod quinque fenfus virginitatis fiiæ, fiiam pulcnritudi-
nem feruauerint, 6c fuum habitum Iponfo fuo : Quando
affedribus his attingitur animus meus, quos fiibter no-
tare cupio perfingulos curlus, afficior nempe dulcedine
diledtionis D ei, & diledrionis proximi, æternæque patriæ,
j &præfentiæ Saluacoris noftri : Simulque notandum,
quod deficit animus meus ab adiutorio humano,& confirmât
fe in adiutorium Domini,feparaturque
à terrenis & caducis,& coniungi-
tur coeleftibus & Ipiri-
talibus.
. .Explicit Prologue.
Incipit adhotatio de notturnalibus ofßciis & diurnalibus,
qua vulgo citrfus vocantur.
C A P . I*
REftauratio&renouatioftatus noftr« in nocenté ,ln
Chriftt rdurredtione reddita'eft nobis. Idcirco lo-
cuturi,quod Dominus dederit, de no&urnalibus, & diurnalibus
officiis à Dominica n o ä e , quam Dominus lua re-
fiitredlione prætulit cæteris nodtibus, incipiendum eft.
In Dominica nodbe congrue iuxta conluetudinem Ro-
manæEcclefiæ à Ibmrio lurgenres,dicimus primo, [Domine
labia mea aperies. ] 6c poft hunc verlum glorificamus
S.Trinitatem,quæ glorificanda eft & de pneteritis, 6c de
præfentibus, 6c de fucuris. Poftea dar tuba cantoris lignum
per antiphonam inuitatpriatn, v t excitentur Chri-
ftiani circumquaque,& concurrant ad fehôlam d odtorum
&paftorum eccleliarum. Vnde Dominus Beda in tradfca-
tu fiio luper Lucam de quodam verlii plalmi ihüitato-
rij lie: A t , inquit, cum eildem operis compares quæro
canendo cum Propheta; Venite* adoremus & procida-
mus ante Dominum, ploremus coram Domino, qui fecit
no s , columbas ad altare deporto. Póft hanc antiphonam,
canuntur duodecim plalmi ante ledliones 6c relponlorios.
Duodenarius numerus vriiuérlitatem tefnporis
& rerum continet in fe. In duodecim plalmis imbui-
turapud ecclefiafticos viros memoria iànâorum Pa-
! m u a ,q u i antelegemexcoluerunt vinfiam Domini; Per J hunc numerum inftruuntur, qui ad nodhirnale officium
j occurrunt de e o , quod Dominus ab initio mundi ha-
; buit prædicatores in lua Ecclefia, qui popuium Dei co-
! luerunt fuis laboribus, vtreditum quæreret adprppriam
' patriam per <<Chrifti refurretftionem. Primus pfiumus,
I Beatus vir, concinit quodammodo Abel iufto homini,
. cuius languis effufiiS' eft in typo fimguinis Chrifti. Et
■ Pfalm. [ Domine Deus mêus in telperaui. j No e 6c filiis
: eins, atque vxoribus eorum, quæ laluæ fadæ fiint per a-
quafti. Et, [ Saluum me facDomine,quoniam dcfecit làn-
, dus ] Abrahæ, qui Iblusreftirit, ne adoraret idola j cæ-
. teris corruentibus in éa. Dehinc fequitnr verliis. Ver-
I fus dicitur ille cancus, perquem reucrcitur intentio men-
I ris in aliam intentionem, quafi quædam compofitio of-
' ficialis, dilponens iter mentis iuaui cantilena de vnoaf-
fedu ad alterum. Verbi gratia, de pfelmodia ad le&io-
' nem: de folitudine omnium Ëcclenarüm ad propriam
1 confeientiam, quæ çonuerfio addifeitUr in relponloriis:
Return de plàlmodia ad Euangelicum hymhum, fiue
ad orationem Dominicain , cuius prologus lolec elfe
i Kyrie ele»fon & Chrifte ele»lon ] feu ad orationem,
quam feiet proferre felus lacerdos. Ifte ftatus mentis
in multis Ecclefiis demonftratnr per ftatum membro-
rum. In multis Ecclefiis in principio cancus, qui vocatur
Verliis, vertit fe chorus ad altare. Poft verfilm leqüüntur
tres ledliones cum luis relponloriis. Meritd noftra Ecclefiapoft
culcum Abrahæ, rranfit ad Ichoiàm difeiplinï.
Abel 6c Enoch làndli & iufti viri fuerunt : led hon voca-
ti patres gentium, neque patres Chrifti) neque in fi-
gno pofiti fiint fidei gentilis populi : Abraham à Mat-
thæo Euangelifta ponitur ip primo ordine genealogiæ
Ghrifti fAbraham dicitur pater multarum gentium: Abraham
accepit fignum fidei, quæ eft in præputio. Talis
agmcolæ excipienda eft dodtrina, & tenend a. Nam & fta-
tus temporis admonecnos,ab Abraham ledliones & re-
Iponlbrios celcbrare. Sexta diei hora legitur in Euange-
lio Matthæi Abraham intralfe ad agrieulcuram : N o sv e -
romediæ nodlis tempore admonemur procedere.ante
Dominum exemplo plalmographi, dicentis : Præueni
in maturitate, hoc eft, in media nodle. Qu od aliquando
noftra infirmitas feiet protrahere vfqu& ad gallicinium.
Merito memoria eorum mo.rcuorum,qui in Gnrifto mortui
fiint, recolitur per nodlem, quoniam eorum tranfi-
tus 6c quies n o â i comparacur, dicente Euangelio: Veniet
autem nôx, quando nemo poterit operari. Per plalmos
opus prædicatorum monftratur, per ledliones idodlrina.
In ifto ordine fequimur textum Lucæ Euangeliftæ, dicentis: