A
938 ' • Expoßtto Chnßtam Grammat.
Angeh Vetierint:cum & Balaam Deus locutûs fit , & Cor- .
nelio Angelus appartient. [principes autmfàcerdetum&fe-
niores perfuafertmt populis vt pet er et Barrabam, lefum vero per derent.']
N qn eft pécçacum peius quaminuidia.Eceevxor Pi-
lati& Pilacus.iuftum pronuntianc Dominum,& iplè tradi-
-tor& principes fçducunt populum eligant Barrabam
qui mulea mala èi$ fçcërèt & de homicid io & de lacrocmio,
& tradanc Dominum morri, quimulrè bona opera opera -
tusefteis. Sed adhuç talis eftconfiretudo apud pluies, vt
quicqujd vide tint vel audierint principes Ipos laudarejau-
denrabfque examinâtione,vtvit uperentomae quod viderait
eos vituperare. Sed vnufquilqjcunnBdicaltquem vi-
tuperaré aut laudare, debet lè çuftodire ne autbonum di-
cac malum j aut malum dicat bonum , quia væveniet ei qui
hoc faciq \ReJp.ndens autem prafes ait Hits. Quern vu It is vobis
de duobus dimitn.]Quhprincipi bus perfuadere non potuit,
vt Dominum dimitterent,rçtulithocadgeneralitatem,vt
fi.principes propter inuidiamvolebanr ilium perdere, po: -
pulus qui ëxpertus fuerat e,us myltipücia benefic a pete-
receuraviuere,quia fi vulgaris populus eu petiiîlet,contra
principum voluntatem lcruarcteum vitæ.Pilatus. Vel quia
hocfiuerdotes cognouerunt ante perluajêrunt turbis, vl.
Barrabam çligerent.[4f tdi dixerunt.Barrabam.] Sic eft con-
: lùetudo hodie vt pro vno verbo principis, veritatem déférant.
. illis Pilatus. Quid igiturfaciam de lefu qui dicitur Çbrifius.]
Hæc om ua dicebat Pilatus vt liberaler eu. [Dicunt oes.
Crueiftgatur.]Ante fexcies clamauerat. Benedict:,us qui venir
in nomme domini, 8c modo clamât crucifigaÿir.Iniftis lèx
dieb.nihil aliud fecit, nifi vpbis prædicauit.vlq; ad yelperä,
& quomodo cömifit fila peccata pro quib. clamaris,ciuci-
fige. [Ait i'Usprafes. Quid enïm mali fecit.] Pl uresanni erat, quo
Pilatus ipfiim habebac minifteriüanalum ipfiusnon audie-
rat,neq> viderai, neq; vos. [A tlüimagisacmagisclamabant.
Crucifigatur.^Ciimciï non dicebant,quia nefciebant,(èd vt
fedudli clamabant Crucifigatur.[FMfen> aut PsLtus quia nihil
profitentfin hberatione eins.fed magis tumult us f r e t . ] Cujn p-
fpexerunt facerdotes quia Pilatus yolebatèum liberare, in-
tulerunt dicentes.[Si hune dimittis non es umkusCàfaris. }T i -
mens & ifta v erba,& ne lèditio in plebe fierét,qitia fàtiçjp—
na erat gens ad excitaridam lèditionetn : mbnftrauk omnibus
quaminiq; illi agerenqkuans manus fiias coram populo.
Ac fi v erbis dixifïct. Ecce ifti qui legem Dei habent, &
præçeptaeiuslè dicunt çuftodire, faciunt de quoégovolo
elle im munis, qni.alienus à lege eorum fum. [innocent ego
fum a/knguineiuJlihuius.]Quiz egofeio quod iplè iufhis eft,
8c vçs innocentem v ulti s occidere, vos fitis rei, non ego,
vosvideriti>.[Etrejpondens vniuerfuspopulus dixit.Sanguis eius
fuper nos, & ßper filtos nofiros.] Q u ia Pilatus innocentem
le prqnuntiaùit.ad hoc relponderuncifti dicentes. N o s firn
us rei , ytreqùiraturfenguishuinsànqbis & à filiis nq-
ftris.Éxaudici fuerunrludæi. Rcquifiuic Dominus langui-
nem eius cum ipfa die Pafchæ quo ipfi piaculum inlàlua-
tore çommilèrunt, à Velpafiano & T ito in Hieru^lem
quafi in carcere& illic ipfi homicidç peflïmâ morteperie-
runt. [Tune dimißtillis Barrabam:lefum autemfiagelldtum traduite
eis vterueißgeretur.] Quod Pilatus eu m fkgellauitin-
uitùs hoe fecit, quia Rqm^na lex prâcipiebat, v t qui cru-
cifigendus erat, ante flagellacetur. Traditus eft kaque Do-
minus militibus verberandus 8c illud âcratiffimum cor-
püspe&ufque Dei capax flagelk Hcuerunt. Eftadhucco-
lumùia in Hierulàlem,adquainligatus/fuit intérim. Oquis
tune polïèt credere, quod creator omnium in illo tempore
haberetur,& multum miferi qui ibi interfuerunt. lara
frequenter habent didtum beati ventres,qui no genuerunt
&: vbejtaquæno la6tauerunt,& at|huch,abent dicere. A d dendum
autem quod dicittradidit eis, id eft ad eqruin vo-
luntatem. Quamuis milites ilium lulcepi(flnt,ramen illis
traditus eft.&ipfi eum fufceperuncMilites manus prçbue-
tunt&ligna fedludæi occiderunriqUia &Pilatus & milices
inuitiegeruntqUodégerunt. Nec.taménPilatusimmunis
fuit.quiapotuit eum liberarefi vellet. Perifuroenim finô
fùbuenit qui poteftioccidic.. | Tune militesfufeipientes lefum
inpratorio.fDc loco vbi Pilatus fedebat, (\\.)iLytboflratqsdx-
ceDatur. [PyxerUntin domum Pilatif] Lithos Græce, Latine
lapis dicituv-Lythoftratos lapide ftràtos.. A prætôrè,pr£etô~ j.
rium.deriüatur; [Congregauerunt vniuetfam eohortem.% Ipß
cohors q u ç ilium comprehenderat expedabati bine forefe
aliquis mmulrns oriretur.. [Cogregauerunt ergopopulum>quià
nullusfine populo rcxpoteilejfc. Et exuerunt eum fitis yeflimentis,
& lircumdederunt eichlamidem coccineam.] Chlamis ilia coe-
cinea, pro purpura quæreges fofitieranc indui,circumdata
eftei. Eft quoq; purpura quaedam Rubea cocco fimillima;
[Etplettentes corotiam définis, pofuerunufupercaput eius.] Pro
. aiademate auréo, fpi neam coronam, & pro Iceptro quod
reges fölenc ferre impoluerunt ei harundinem. Omnia ifta
adillufionéfecerunr, èo quod accuikcusfueritquiaregem
le dixeriL Corona Ipinea,Ramus prçcifus de fpmis fuit,&
plicatusfîcurcircitlus,& impofitusfuper caput eius. Calamus
autem eidatus, quiabundatin iplà terra, & leuitate
eius omnesproprer hocferunçinmanu. Tipiceperlpinas
peccata noftra lignificantur, quæ accepit iplè in corporé
iup vtmorereçurin crucepropèccatisnoftris, qui pecca-
tum non fecerar vllum. Calamum habebat in manu,vt o-
mnia ven.enataie deleturum ofteiiderec. Siue calamum
tenebatvc laciilegium lcriberec Iudæorum,quia cum cala- f
mo Grçci 8c aliægcntesfcribunt.[Ef^e»«flexo anteeum.]Sic„
erat conlùecudoadorarc regem, vel principes eiùs. Quod
quia Mardochæijs noluit agere obuiam Aman, deleri eum
voiuit cum progenîe lua .[Aue,rex Iudaorum .3 Aue,Latinum
verbüeftj&non habet amplius nifi aue 8c auete, &-eftver-t 1
b um làlucatorium, ficur apud Grxcos %,ouft j ^euftn. Nam
Hebraice SdlameLchàickut. [Etexpuentesin eum ace ep er un t
harundinem, & percutiebant caput eius.] Q u i pro bononô fe-
çcrant quod faciebant, oftenderunc in ïpuirione & perçut
,fioiie capiriseius. [Exeuntes autem inuenerunt hominem Ciré- ’
netm nomine Simonem^Looxmss dicit,quia primus iplè por^
tauerit.crucem,&poftpbuiam habuerintSimonem queiï-
dam. Spkitaliterinnuic quiaDominus cracem fuam por-
tauiçyidelicec mortifîcaiionem in corpore luo,quià omnia
peccata tqornjafuerunt in illo.
Et.poft portauiç^.portatgentilis populus, lèquensve-
ft.gia eius.Cyrenen LÿbÊe ciuitas e ft& intetpretaturfwm:
& Simonobediens. Quiä enim obedie-nsfuitgentilis j»q-
pulus praedieatoi ibus, faélus eft hæres de ilia hereditates
Vndeludæus populus giorifieabatur de adoptione filio-
rum.Etre&e de villa yeniebat. Villa fGtxcepagos 8c inde
paganidicuntur. Ethoçcongruitgentilipôpülo, quiade
paganitatë veniéns, csépit lèqui Chriftum,& eum imitari.
[HWJC4»g4rirf««-a»f.]ldeftimpolueruneportareducëpoft
Iemm [Etveneruntin loeum qui dicitur Golgatha.fEu&ngoMa.
^xP9fi*ft»quocl eft Golgatha xid eft Caluaria^lubaudituido-
cus. Syrum eft,non Hebræum, tarnen Hebræifie appella-
bant iplum locum.QuiaibiCaluariæauferejDanturreis ho-
minibus : Iqcusextra ciuiratem. Plaça» D e o ib i mori vbi
rei punie baqrur, y e erigeretur vexjllum yirtutum, vt quo-
modo crucem & réliqua improperia,fic etiam hocpronoU
bisfu hire t : Qualiter autem in cruce fueric, Sedulius puL
chre.comprehendit dieensî ;
Neue quis ignoretjpecienfitrücis ejfe eolendam
Qua Dominumportauit ouatis rationepotenti
Qgattuor tnde plagas quadrat t colligtt or bis.
Splendidus autloris de Venice fulget eous
Ocfiduefitcralambunturfidêra plantai *
Arcion dextra t. ner.medium leua ertgit axem,
Cunclajj de membru vtuit natura crcantu.
Et cruce complexum chrfius regit vndtcumundum
[Et dederuntil vinum biberecum feile mixtum.] D e ipfo malo
yino vndepofteadederuntt inde 8c modo dederunt, fiue
æftimantes eum fuire pro baiulaciçnecfucis ; fiuequiala-
trones hoc petieraric. Et'cum dediflèm illis, dederunt et-
iam Domino, fiue v t Lucas diçitùlludebant ilium milites,ace*
turn offer entes. Tipicç vinea Domini Iudæa,conuerlà erat in
amaritudinem,vc faceret vinumatnarnm. Qu od autem dî-
cit, & cum guftalïèt noluit bibere, oftenditquiaguftauic
paululum,^ ab, ore remouiç.
[Poüquain autem crucifixerunt eum, diuifermt vefiimenta
eiusfortem mittentes.] Ioannes apertius hoc exponic.qnad
aha veftiraenu quatuormilitesinterfeparticifuwt. Tuni-
cam autem, quia inconfutilis e rat, lorcem milcrunt cuiùs
In M atthäum EuangeUßarn. 939
êilèdèberer.Hpc|ignificabâtur,qujàEuangelium diflemi-1
nandtim per quatuor Angulos terra:. Ëcclefidautem eius
vnaeïlèt futura pertotum mundum. Quialieec terrarum
fpaçià Icparentur, e le âi talne vnum eprpus Chrifti funt,^:
vna eft EcclefiaCatholicajid è&vniuerlalis. [Etfedentes fer-
tiabanteum.] Expédiantes vt moveientur,&healiquis depo-
neret,vlquequp prælèsitd>eret. [Et impofuerunt fuper caput
eius eaufun i;>fiusfcriptam. Hic eft lefits rex ludadrumi] Çonlu.e-
tudo erat apuçl ^.omauqss'y t quandp aliqiüs morti adiudi-,
cabatur » poil omnium iudicfiim tq-ibebatur càulà ptp quâ
occidçbatur,&in loco vbi p’edlpda? erat legebàtùr,.Ex.hac
conlpetudin!? Pilatus iiiffitftnbiy Scquia. irâtûseft ludæis
quia cL'Uçifigebtpt èum.fic diâauit iplum titulu m. Et curià
Iudæiperieruncalitëclcribi,dirit.Q^dfcripfi,fcripfi.peQ
autcplacuit vt fîcfcribefétur, v t epgnolcant liçet iniiitilu-
dæi,quia iplè eftrex vniuerfie terne,& iplprum.Spiritalibus
quoq;Iud,çis>hpGefte6nfelïbriB.benignusrex.Fuitautem
in trib.Uijguis fcriptum.in Hebrçopropter Iudços,in Grç- 1
co,quia nobiJes,'R,pmanorüGtççe loquebantur.in Latino,
proptetRomanos.Et iftç très linguæ êxcellentiores in toto
müdo lùnt,&jppterpérfedlionéîuij&propter eas quæ eas
loquebanturHebraica, duiàipfaerat mater lingüàtü Græ-
cajprpprèrfiapiendam.Quialapientiqresfuntomnib.gen-
tib. &ip^fpnorioraliis Unguis. Latina propter Rpmanbs
qui tun c brj>i tèrræ dominabatur. [Tune crucifixerunt cum eo
duos latrènes vnu à,dextris,&vnum afmfirisffif clint nolint Iu-
'dæijOipnia myftice aguntur.Licet ipfi putent turpe fiipplf-
ciü.Ecce Dôminus médius crucifigitar.vt oftendatur,quia'
iplè eft iudex popqli boni ôc mali. Et ficut in judicioboni
ponCnttu ad deXteram mali ad fîniftram,ita &modp bonus
ad dexteram malus ad finiftraih..; P rater-euntei autem blafhe-
mabànt eüm, mouetes câpiiafùa.] Qui âiitc hofi potéraht euiti
ÿideré præ inüjd'ià. qtiàhdo virtiltes faciebaf,tiinc ambuja-
bant'cbrâi^fôq.àtunc eum videbâtficutipfilèmperoptar
üèrât. Moiièb3ntc^pita,fîcutlblécfacere,niqiiifuperipres
le ârbitrantfir,contra eos quos defpidurit. [Fah,qui defiruis
iempluDei.]Vah,imeticd:io eftjaewnoe,quia læcabantqtyi-
dentes q> iè,mper cupierant. Fuir autem àpud antiques iû-
tegra in.tcrieâio,vîÂ:fèa ramé multié gentib.eft ilia cpmu-
hisi O b gcàtiamcaptandam deprihçipiij.vùlgarès pbpu.li
ilia loquèbantiir, & principes v i illi amplius h ôc itérèrent,
æternam Hierufàlemduxic. Nam fictitDominusprimogenitus.
fuit ex mo#tuiss(ic etiam primu ffiumcörp'
&animam.in Para<hfùm cæleftêintroduxir, & poft.alios,q)
nofuitanreoin cælutri alcenderët poil ^o.dïes^A/èxtaaut
horatenebrafaâafuntfuper vnïuerfam terra,vfyad horânona.]
Quia dominus lextahoraçrucem alcendit: Solablcodit radios
luostrib.horisin quib.Dominusin cruce fuic,&ficut
iplècribl horis in patibulo pependir, fie trib. dieb. in lèpul-
chro iacuit. Et ficut nonoés très horæ côpletæ funtin nafi
ifione eius,fie nec per oés dies iacuitin fepulchro,lèd a toto '
pars inteUiginir.Iudæi fuipicati funt o> Eclypfis Solis L un*
fueritiplo tçpore fèd nô fuit, quia Eclypfis foils no por elle
nifi inortu Lunæ nèqi Eclypfis Lunæ nifiin vetëri LunaEa
hbraDominus pepedir in cruce qua Ada peccauit in Parà-
difo.Nafctiptum e(i,qucdaudierit Adam vocemDeiambitlantis
in Paradifbpoft meridie. Eadem hora qua Adam morte indu-
kit,eadê horèfecundus &^erus Adam morte vicit.Et ltcut
Dominus triB. horis pependit in cruce i lie Adâ trib.horis
fuit inParadifo.[Ef icirç4 hora non im clamauitlefus voce magna
dicens.Eli EliLamdfabathanï. [Hebraicalinguàponicurifdem
verficulus.propter 1 euerentiâDomini,quia oratio eius eft,
idëo n6 eftinterpretatum. N ô autem habet in Hebræo re-
'foiçe in me, ficütin noftris Pfaltepiis,heq; meus, nifi Vna vi-
cémec et iiiGræco.Nam Græce dicitut,ô âtoç iStoe (tSha. *n
srx<t7sXfTÎa f f f . ex perlbna hominis qui patiebatûr hæc loquitur
quia iquafi omnia habebant Iudçi lècundum lua vo-
luntaté implcrè,cum ilium vidèrent mori in cruce.Nqn aut
debet côiûgii cum i.lèdlèparatiml nec débet habére iri ca-
piteàfpirarioné.El ènim pbmdm.tiomeh eft dé décëm ho-
minib.quibiDeus appellacurapvid Iudæos, 8c inuenitur in
nominib. Hebræbruin fine,vt Michael : Gabriel:Raphael.
Dicituraucem Græce v^/p^ddeft fortis. [Quidam autetük
fiantes & atidientesdicebant.Hcliàm votai fié-] Milites hoc di-
cèbStjtpiia-ignari eranc Hebræi liiaguæ.Sed & fi Iudæi hoc
dicebant irridéndo,& cômürando iri malam partem, vt re-
Ùqua.Ràm &HeliProjphetæ nomèn,Deus,meuis interpré-»
tatuii[Er continuo current vnus ex eis , âccepit jp inguim implcuit
aceto,&impofuit harundmi $ dabateihtbefe.]SicutLücaster
; fect:militesillüdënteshocfecèrünt, q a& hbcProphetatfi
I foerar,&Dbmihiis dixerèt,quià IciebatPrdphetatü de lè ,&
nec dum complqi urn dixit. [Silio.3 Hoe eft iciq de me pro*
pbiiéaëadem loquebätur demôftranteslèfibiplâcetequæ j phetatû,& necçÔpletUm iraplèatun Et tune erunt ömnia
dixérànt, [Simàii^'^fifipesfcerftkmdïcèbâttUAltosfal- | impletaqdeirieapaffionéfueruntprbplietata.''BenehünC
uosjf cttfieipfujn nonpotffifaluumfacere.], Nolentes PHarilii, (• potum fuit côuenièns dari CHrifto,quia ficut acètfi dë bb-
&inuititèftitpbniumperhiberitCKrili:ojqübdaiibsfiilüds 1 hbvifiblîr,italùdæide Bônajpgcniè raalierantfîâi. [Iefiu
■ feçënt»,,&inhbcàppateti quiàfivellet, polîè feipfumde 1 auteiterumclàmansvoceniagna.] Idcftcircumftantib.&au-
prçfèhti periculo liberare.[Si rex ïfiaeleildefeedat de cruce & dientib.Qjiid clamaiièrit Ioannes Icribens inqiiit [Pater Jn
credimus«.] Scandalum iiidæoriim in Hoc maximum erat* manus iüascomendo firitum wri*w.]Ipfehpmoquiquçreba-
quiäDoiiiinus filiumDei leie dixerit,àc rëgetn ludxorü ,8c j, turlè derelibtum à pâtre,iplè àniinam fiiâ illi trèdidic,& illi
hbcfëmpèr replicant & improperaht.Quod atitem dicunt J cbmmefidat à quo creatum corpus 8c apima eiùs fuërat, in
delcenijat hune dé criice;vel impolfibilitate diçiint quafi j ëftàdiuinicàte.QupdGræcë dicitur ififawjuparatiffo,meto
hô pbjjftt hoc'^cèrëjvéldïmories fiiadebat eis dicerè hbei ' pneunia mku^toaa a i t u c tQ tM n p a s r o m a Quod bb-
qüiàiàmfëhcièbacvircutéÇHrifti,videmèèomniàeleme.n- ; nûeft hpminiChriftiâno^dicereqüando de corpore exire
tacontiirbär? i & intelligentes creatorerri mundi eîjç: poe- ■ debuerit, ekemplo Dbmini qui hoc itâ dixit. Emïfitf iritum
iiiterites qiibd crücifixillèhc eùm ; ficut Paulus Apoftoliis i.aniniam. Qüiavnde liiptà dixerat, poteftâtem Habeb po-
dicit.Si enim iritëllexillènt,huriquâ PpmmurOgloriæcru- nendi animâ meam:inde dicunt modo emifit-lpintü. Q]iid
cifixillèriti. j ldipfum autem & latrones qui crucifixi erant cum ii.emitterèlpiritum,riifiôcanima pbnere î Séd anima diâà
rè;lw^ré/>^/;rfiirri.]Peftropumqiiiàpp^llaturfilepfis,viri- pirbptèifqjviuicipiritiriaütemyel^ipiricalihatÜrajVèlpro
qiie latrbnes introducuntut blâ^hemaflè ëùm : Cuni iuxtà eo ap (piretiii corpore. Siihilitér änimüs pàrsànimæ eftyi.
Lucahi vno blaîpherhàntë?altèr côfeifiisfit eum. Ët poteft | volüiitas atiitnæi Mepsjaàte8c iplà pars ànimæ, h.e.memb-
fiérijVtprimoâmbbblaiphemalîèht,pofteavhuSjCumve- ] ria; Îtaauthæcbmhiaamùhâafiintanimæ,vtvnaresïït,&
rb viditblëmehta iurbari,cduc;rfiiseft & éredidit eiiiti Dö- 1 proeMçiètiisdiüerfis diüérfa nbrriinalbrtiàtur ahima. £E|
hjinu. kâbult Veto iliiemiàtrorieàVirtuteMhîpià cruce,jp' j 'e\:tevoium iepiißiffumeftikduospàrtes.] Antelàri«ftàlàndor&
■ ( T l - ! - : h J_1 r..* S. Ané nr^rirtlà wlrl-quib.D0n.3ini grètiam ailèjcutus èft.i. fidera, lp£ih>& cliàri-, a nn:»m nnlfllS llirroibat
tiatem. Fidem HaBiiit. Qüiâ Dbnlinuhi èrédidit regnatlird,
i^uëm fccbm.vidébajt'iiiori,. HabuitJp.eih,quiaiUà præihia
quæ ribs iperabamris,& iplè bqftiilauit diçëus. [filèmêio mei
Domine cum veneris in regnttni r«ifw.]HaBuii çharitatçm.qiii
fötiiim iLiüiii inter rorhierita cafiigfire ftiiduit dl,Cerià,.[N^
iü tintes beum.quià in èàdem damnatioiic es. Pibpterèâ meruic
! vbi
diuës Lazaru vidït Cubi Àbrâharii.Qul Pàrèdilus çjp.iSte Vb-
tàtüra,dçôpafationem aliortim lôÿqruitiinferhàliirin. Vb»
fetiàm depöfitbscréditrius illös.qribs de pænis iiiferiii D b -
ihinuslïberèaiti vfij;q,uoiricxluihalceriderisiècuihillos
Btblibth.Vd. Paft.Tónt. 91 '
pendebat cortina latis pretiófii vltrèqiiam nullüsintrbibat
hififurii^nis SacërdoS, & hoe Icmel in anno 8c hbc q> intra
erat dicebatur landlalahdlotUm, quianon habebantludaei
faniftius alibd. Ibifuèrat archa, aritequam Hieremias illdm
ablcóderetf& ibierat prbpitfetorium tarnen ex vno fronte
appafebarit,eX altera parte reliqüum èratablc5Dfum,&illud
dppeilatur Velütri qüia iri illa velabat,h.e.celabat. Aliud ve-
lü tri pfendebat exteriusïiriter prim u m altare 8c popul ü. De
iftö dictintludxi q> fcilfum fuerit, 8c nq primumicinditur
velum templi, vtoftédatomnialacra tranlèundaadpopu-
iurii gentiliu. Ante enim dicebatur.' Nqtus irtlpdaEa Deus:
inodö dicitur 5 A folis ortu vf^adoccasu laudabile nomfDmini.
K k kk~~ 2 " " [Et