; 862 Expoßtio Chrißiani G rm m t.
mentainucnianturin feripturafàcrarquæhuncnumerùra j
fecratum reddunt. Quatuor luntelemenra perquaemun-f
dus fubfiftic,coelum,terra, ignis &aqua. Peraquam> Mar ^
eus:qui dixit.Fox daman tu in deferto.V er rm<«w,Matthäus*
qui dixit.über generation^. Vet ignem,L ucas, qui ait. N orme
cor nofirum ordern erat in nobis. Per ctr/M»;,Ioannes,qui trafiic
omnescrearurasdicens.l«principioiratverbum. Hotno;ex
quatuor elemeruis conftltïùpérius èomprêhëhfis. Adam
ex quatuor littéris compofituni nomèh habet » qui j>tinct-
pia(butin quatuor1'climaribusmundi. In Græca lingua
a,anath oie i, alpha oriensd,delta difîsi, bccidens. Iterria,
artoni, feptentriom}imfirribrioi> mendies. ArchaNoc
quadratalegitürexlignis faéïa. Archà T eftamentiqüacüor
circulis aureis po'rtabatur, & per ve&ës ‘4p. exatiro côop'er-
tos,quatuor Euangelia lignifitäntur. Artha Ecclcfiàro,ve-
<ftes Dodores.Sicuf illi circiÄrdati èrant ânbiis.-ita fàcéïdb-
cfes de veteri & de noùb'Teftamentfo dô&i : &,cfè 4. Bilan*
gçliis "defehdunr Ecdefîam abhaîrefibus. - VasTinretifri
quod vidit Pètrus fignifiçat Eeelefiâm. Quatuorlin g e r
quas dimitrebatur 4. Euangelia figmfi^t'mundî&in-
■ mundaaramaliahabebat, qufeÈeclèfiadçomiîîbiTÿôeh^
tibus colligitur.Etiam apud pagàribs iftë qUarétnatiüs humérus
fàcratus fine yquia in orïini parte feü’diis Ifét.-fetfpFO-ç
pter4.vimites,pi%dentiam, tempérantiam , fôrritmhnëm'
atqtie iüftiriam. Qtf^ejplàcutt Domirfb dïfôs ÄjfoftoTös
Ëuangeiiftas fore, & duos difcipultk difeipulorum •? vt q-;
: ftenderetfeipfumt ll'e\ qui elegit fiîios lacôblhpdpüfüm'
peculinrem fibi de duabus vxoribus & de duabiis concu-
binisaggregatiniï& hatflm. Si eut in ôrd ihë'haben tiir, fie
editæ Huit. Prim um Match'æi Euangeiïum:poreCaijfaàtnmtdSQeÔhdumMTrcijquoqdu’Çolnaiaadmij ttêevhrii--'
porein Roma Græco fërhione feriptitra fuit.Territrm Luchin
Achdia Græcô ëloqüio.Quarfüm Ioarinis.in Aïiâlir
ciuitate Ephefo Graeco eloqùio nihilörtiinui téporèNér--
n je imperatoris. Quia Romani qui o moi niundo do rh iriâ-
banturGraeea lingua loquebâhÉür, & dè Romanis-habe-
I bant pet omnesgentes qui tenebant terras: propteïeâifli
I très Graecefcripfemht.Imà qüô'que fönoriör omnibîis lin c
guis habetur. Pôt'eft ipfé'Otdo Eiïàngèliorum ideo fic ha-
beri.vt vnus Apoftolus fit in capite,alter iri fine. Et illidüo
qui inter ipfos habentür, auftoritatem abfpfis duobiïsha-
beant. VicB tarnen librum Euangelij Grècëfertptum.qui
dicebatur fen&i Hilari j fuiffe,in quo;prifiM^rantMàtthahis
&Ioâhnes &pfiusalijdoo. Interrogâinénim Eûfëmium
Græéitm curhocita eflet:dixît mihi.lnfimditudinèTpbôni
agriFOlfc, qui, quos fortiores habetbouèSprimoinngit.
Habet âucem vnnmqüodqueEuangdium très dt'ùlos, v-
num qui oftendit qUicânonfit, qüivfqué àd'dèëéfii R endit
non amplius : fecundum in quo Euangélifta^concôraâ-
tio conrinetur, de quibus habet Mafthxds 560.55 Marc.
Ioan.Ibo.&3T. Tertiûm vmtilcuiufdiuiferuntin
tres diüîfiôhes,îd efifihôramni.aticam pc Re-
thoricàth &Diale<5ticam:vfprius nafuraîes &fo'©ralés cau-
fes quæferet per rationem & ôiOfalds & limeras caufàs
quantum difeendo & d iîp u ^ d ô ^ u s.^ e t^ re . Etom-r
riesiftàe diffinitiones ihuenjunturetiam ihdîùinisl|riptu-
ris.înuèmtbr’etiam Phyfica, id eft,nàturalis inXjénefi ; vu
vnusquiîque inlc-ge naturse hàbuit facëré ptoxpuo'. quod
fibivellet.Sinonfecerêtaltetiqiiodpatinoflet. Mwalis
quoqviein prdüérbiis înuènitutj vtdomtnum tme& mar^
datacmobférua>hoce(ïenim omnishbrnô.Loycain ^an-
ticis CandcOriim, quia ômn» quæibi dicuntur föper fpp-
fum&rnper (ponfam, luperdomintim&föpetËgcIenam
eiiis ràtioriabili ter & per logeam inçerpretantUr.Et eft Io-
^us in {ctipt^riitvbi fingulæ ittæfepientiaSjihuëniuiitttr fe-
parâtirft.&locus vbidiiæ feluminodo & fôeits vbi trcS.Vt-
pUtàdevdo exemple (uftckrquærere:fimiii modo ihàliis
qhifiipèrïhs dixîmus.De duabus in Adam dpr mie n te^
- eunduid hiftoriam & PÜiyfieam fie fu|t, & 'fecöndqm logü
Câm Chridum intelligeredebémus dorfoienté ih qrùce
hoc eft mqiiéntem, qù â fiqmortui dormienfesr"vqcahtq'ri
V t Pauliis aif; us autem vos ignorarede dormïmtibus. Et
ficütdormiente Adam formata eft vxpr , fic Chpftoiôo-
riehte formata éftËçclefià:De tribusvt inNoe.Seçundum
Phyficàm.qui fécit vôlunçitefn Domini, eripuit eum Do-
1 miifu-; ï ^perd nôhë^impîorahi;^^ IuxtaÇlhiéâm quictinquc
■' ftuduerit mords fiios ita cômponere liberabituraperditio'
nefutura,qù*cd'nïprahenîîiia e^: impjos. Sëcundmnlp- j
gicath ,id eft, ranônalefh.in NoeChriftum^m ArchaEc-
cléfîâVn. In tribus filiis , omne hominufo gèpus.qui
Tri'nitatî crediderunt , & de eiu|numeroefle ftuduerint,
Vbicumqdë étgbfiiefint iftæ intelligent,iæ} prout Domi-
;çus dederit deduçemus aa nociriam. Liber uuqb us moi
s dicitü r , quiâ & liberdicituràlib er tate jhqc éftabfolu-
chs a^lèruitio, fine de alia reliber quod Græcæ eleuterof àici- ^ftir & liberlhteriör pars corticisdîciturdealiqu^MVore;
vndeapudanfiquôsante niuentioncpergamenilibri fie-
bant, &àbillâtôn&etudmedefcendic vt librieonomine
Voce .ur etiàmirfint de aliaré^ per^menô yelpapiro,vnde
&Virg. deillodicit. Liberh&ret invlmo. Èftauteqi & Sino-
nymutn hoc nomen, quia 8c voluriné d vqluendo,& codex
qüaïrcâtrdex dicitùr. Generdnoriil,deriuammefthoc no-
m enlGtó-coqüodëft,/,». Iridégénus&Iudaegeneratio
dicitur,quia.quigeaerantutde terraIùnt|le^_)ïerLtÿ He-
; braéum nomëh eft,& diciturLatineSaiaator yel faluatprus.
Ethocnome Môylès Iôfiiæ primitus impofui t quand o de
bello-vidor rêgrelfùettr Sedtaîhen pet orones lirteras
U(côtnibgiotuôf^ÿ'wîfrtdf,d# àfiügtènhiàf^i^cceütn;iq;tunibauTsrIikntietYasilsi,titdeerifst,nwornè,4p7ô t&efVt
née com p'rêhéhdi neeexplicari, lcd inèffabiiiseft? yelcum
iothaètjignt'a&apiee defuper, vtoftehdat,quæ foptadixi
mns.Sinbndnatiuus cafiis fuërit fie ^ribitur.Si autevnalius
queoroprium ; in qtfö oftendit in qüo Ordine febtenti* m ifmince« H,ydaecbue^tnfcc&iibiui.iÉ.xc^G.«t3^tc«i^h ouwnc»o niLmguntiprum;o.'/?/t
habwororinipTo Euangelio. De quibusTunt Matthäi 8/. I ciim e4fed'^aiariiöprofeitu;tyt.%vopli| J^ihpetwtha Marc.#7.Luc.7s>.Ioan.i4. Tria generaPhirofophi* aptid | diciturchiib fefiisfChnftus/GriCu ndmen eft&intetpre
omnes fepißtes fueiüft^qu?& iplä inuemnnriirill
ra diui na videlicet, Phyfiea,E thi^Logfca .h oc eft, nathtä--
üs,moraiis,ratiörialis. InPhyfi^ideft;ihhanirali feien tiä,
or&ö inquirendipematuram rerum& per condftibnem,
quia& ipfem Phyfica’m diuiferurit fapietes in qüatüör vlr-
tutesjhöceft »Arithmetics, Geometriam & Muftcam ätq-,
Aftrönomiam. Dicuntur autftn numeralis, menfurälis,
cantilenaris,fiderälis,quiaiftteartes naturales nöbis&fine
iftfemundus non poteft bonfiftere, neiTHös aliquid böni
feire. Ethicamautem ideft,morala;i,firtiiliterdiuiferein
qifatuorvirtutesjhpc eft, prudenriSi'n,iüftirian^) forrimdii
nematque temperantiam, & pra:ceperunt fepierites, vtv-
nufquiKjue homoTecundum iftas virtutes aptaret motes
fijcö ;V*que ftuderet quatitum pofTeteftepradens de ditri-
nis & humanis rebus, & in ipfe pruderitia eiletiüftitia, !&
priusfortitudo animi.vt fine euenirqjt ei aduerfa fiue pro-
lpera,femper vnomodo elïèt tranqüillus, vt neque aduerfe
eum deiieerent, neque proïperain lùperbiameleuarent.
Poftomniaifta &in omnibus iftis teneret remperantiam
&in prudcmia;& iniuftitia, & in fortitudine.vtin neütris
modtfm excederet. Loycam quoque, hoc efirationalem,
tatnr Latine vniâus 8c Hebraice dicittir Meflîas. Npn au
tem habebat ifthd rioriSc ante làtinitas ,'fed habeté pqtërat
Vocat^funi autem in Iuda orüm genre h oc "nomirte iàeer
dotes & reges, quiàipfi viigebatur decrifinatc qüàpdb or-
diriabantur,Vnde & proptpr ipfôs dicitur in Plaî(nis:Nff//rc
tangereChnßosmeos. Etficutift Römancaiuti reghooftines
vóeati fîiht Cacferes & À ugiifti ab Itîlio & Odauiaho., qui
primi fie vocatTluntjitailli omnés reges Çhrifti yqcahtur,
vnde & Da^id défaille dicebSt." Noppiittammanum meqm
iii hbriftuin^ormni. Qaaç'dd^^yero dé Domino per chiSc
& fghia 8c apiee cfëluper, yt hic ilia figmncèt qüæ de lefu
nomme dirimus,hoteft,ineffabilc'efle. SimilitetDe^. ÔC
Domîhus quandod'ë homihe per littèras, quandode iDëo [
côprehenfiuefieridebet.qûianullûnoméniprôpriejpotcft,
Deo dichqüod eiusfoaieiratem vâlëatoftendéî’e. Non qli j
autem vnâusChriftus Dominus noftèrdleq yél crifinate
eôrporali.fcdlpiritùali ficut feriptutn eA.vnxitté Deus,üens
tutu oleoUticu, quianëc rfegnum terrenum aliter haberc
vohrit, riifi fîcutmodo habet cum pâtre in poteftate, iideo
; noluit vngi oleo temporali. (Filij Dauid.) Quatuor modis
tlicunrur filij, id eft natufa, vt llàac filius fuit Abrahæ • lacundo
\In Matthäum EnangeUßam.
imûatî9ne>.yt^Iud^idicuntur filij dia^oliimitando !
etnp,ytad eosPomirius dixit,^Vos.ex pâtre diabotoeßis.Et ité:
Cuius .operafacts dusfilius & vocaberis. T ertio adoptiqne, vt
Heller dîélaçft fiiiaMardochæi. Quarto do.6fcrina,vtPau-,
fluosrm di wci^t.npaeqruïniaapntgaeelu uamlu eitg Govoolsigaedn. (uAfi bDraahu^idm) )Ddaicuiitdudripçaittuerr
multarum fubauditur gentium fu cuisis perfidem. Quare
ameriii iflof unt dicitur filius Quia ad Hosfalfcaeftrepro-
mifîio de Chriftp. Ad Abraham quidem didèumeft. In Se-,
minetuo benedicenturomnesgentes.Ad Dauidautem Défruâu
ventris tuiportantfuperfedern tuam Quare prnnum poluitDa-
uid ëfepoftea Abraham ? Quia d e ilia genre, nullus- exçelleri-
tiorfiiic quam Daüid.Et quianarraturus eratderepérituruS'
ingerierationis ordiné Abrahaai, idcirco primum ppfuit
Dauid & poftea Abraham, vt dicèi et: Abrahamgenuit ifaac.
Filius autem iftorum dicitur quia nod folum diçunturfilij,
qui generaptur d pâtre fed 8c h|> qui de eade progenie/une,
ficutfilij Ifeael diefi ur onmes liidæi,Ôc filij Ifiuahelomnes
Sarrac ni: (Filij Abraha ri) De Abiabam & Ife|ç 8c Iacob,
no eftnècelle quicquicquam dicërëquia notum vqbis efty
qui fueriiH & quam iuftçvixejut, 8c quiadominum in luis
a&ib.præfigurauetunt. genuit Ifeac) Abrah,am
dominum parrem fignificaùit Ifeacdominupi IerumChri-
ftum. EtficutAbraham.pbtulicfiliutp fuum, ficDominus
pto nobis obtulit filium lu um im molandum. Et ficut Ifeac'
no eft im molatus, fed aries pro ep^ fie nec diui pitas pàlïàh
fed humanic-is.corpus vjdeicetquod inter pe.cçacores cô-
ûerfebatùr.quahariesinférlpiiias.illaac rifus iptetpretatur
quiamater ëius rilît, quando promilTus ei Fuit nafctndus J
(Iacob autem.gcnuit Iudam Ôc fratres eius.) Et Iacob fup-
j)fe«mrorin tpèpretatur, & ip fe figu ram dominigelïit.habës
u.filios , ficut Dominuspo%a habuit 12. difeipidos quafi
il.filios. (Iudas autem genuit Phares,.& Zara.de Thamar.),
ïndàsinterpretàturcpfcflqrfeucpnfitens, quia mater epse
dixit;quando eüm peperit.Nwncconftebor Domino. Etidcir-
codicitur cônfitens'feu confeftbr èc ipfe &fratres J)ot%
hûpræfiguFaueré.Iùdas^gënui: Phares & Zara de Thamar.
Reqùirendumeftquarepeçcatticesmulieres coinmemo-
réntûi in genealogia domini,& non iufta vt Sara &Rebec-
ca&aliæ cjuæibi multa: fùere, vt mater Dauid &Iofephat.
Scd propterea illæpeccatrices mulieres ponuntur,vt pftë-
datu'r ilium .cuius genealogia eft proprer peccatores venil-
fetficûi ipfe dixit. Non veni vocare iufiosfed peccatores, & vt
nullüs pëccâtot deiperaret çonuetti addominum.Verum-
taïnenfiée illæ fæminæ nimis vituperandae, fi quis çarum
caufem vélit diligdter animaduertere. Si quidem ipfe Tha-
marlfecündùm litteram inlpêfta , optimam fidem marito
morthocü!lodiuit,quæ canto temporefratrem expedauit
& no ëft nupta alteri.' Et cum vidit quod non ei daretur no
quëfiuit de allogenere filium, fed de ipfe vnde macitum
habuérat. Et h oc etia non ante de Iuda,nifi cum vxor ipfius
mortua fuit Omnes eriim tnncdelîderabanc filios habere,
quia mündus vacuus eràt » & volebat vnulquilque dicipp-
;pulosde fe & régna, quia necdumeratpræceptavirgini-
tas nec vidiiitâsmec ipfe amplius quæfiuic, nifi vt cônctpë-
ret,proptcrëa non eft tam vilis vt à multis seftimatur. Thamar
interpretatur Palma vel amarttudo. Paîma jppter ûhdtos
qui de ëius progenie orti funt, d.e quibus fiviptum efk.Iuflus
vt palmafiorebit. Amaritudöipficonuenit proprer yirum
quemcito perdidit. Pëperit quoq; filios myfticum præfi-
gtirarites populum videlicet Iudaicum Scgenrilem. Zara
enim interpretatur orfew^quia de ipfe plures lànëli fuerunc.
Phares àuté interpretatur diuifio, a quo Phàrifiei di<5ti funt.
[Phares autem genuit Efiom.] Efi^m interpretatur fegittam
vidit, hoc eft Chriftum in carne præuidit ven tun*m, à q ua
fegittà Vulneracus eft diabolus. 1 Efrom autem genuit A-
ram.J Aram dicitur exceilùs* figiiificans in fiïo nomine Do-
minûIefiim'Chriftum.dequodicitPrppheta, quiaexcel-
lils reputàtus eft ipfe. Et P ialmifta.Fxcè^ÎKpiper omnesgentes
Dominus,&fiiper caUtsgloria eiut.QuUficut Dominus Deus noßer
quïthaltis habitat,$cc. [Aram autem genuit Aminadab.] A mi-
nadai) lpiritus meus feontançus dicitur, &in hoc nomine
Dothinus Iefusfignificatur, quilpontanéa voluntate ipfei-
tus lîifnatiis eft in mundo. [Aminaddb autemgenuit Naafon.~\
Naafen ferpëntinus interpretatur, & Dominus figuratus
eft,ficut ipfe dixit. ■ Sicutexaltauit Mojfes firpentem ih deferio.,
ita ex alt an oportet filium hominis. [ Naafon autem genuit Sah-
»»»».^Salmon autem d icitur pax,& ipife in nomine fiïo Do-
minum praetendit, qui eft pax noftra, 8ç qui pacificauit ea
qyæ in cçelo 8c in terra crant . interficieris inimicitias in fe-
metiplb. [Salmon autem genuit Boos de Raab.J Raabalcen-
dens dicitur,in qua Ecclena præfiguratur de gentibu$,quæ
afeenlura erat de Jauacro Baptjüfmi, munda&imrnacula-
tadpriftiniserroribusfe6b. Quæ nec nimiumvitupëran-
da fedlaudanda,cum per exploratorum fiifeeprionem prç-
uidit fibifalutem, & ftuduit vniri populo Dei, ficiit &Ec-
clefia poftea ex gentibus. Salmon ifté eftprincepsIudææ
cui præceptum eft numerari in Herem® populum cuma-
liis. Boos (omxihquovirtus fiue infortitudine. Ethisnomi-
nibus, quis alius reëtius quam Dominus nofter Iefiisex-
ptimiçur.qui eft Dei partis virtus. Ipfe.quoquein forritu-
dine fecit, iquiarefurrexit à mortuis vt Leo, &confregit
clauftfa inferni. | Boosauteçïgenuit QbedexRuth.^ Et hic
Ruth. Commerao^aturalicnîgena, quia& ipfe licet alieni-
gena fueritîtamé'bonam fidem habuit:reliquicenim DeoS
lups, ôc quæfiuit Deum Hebræorum, & feruiuit, 8c propter
am ore m viri lui dereliquit parentes fiios j adhæfit pâ-
rentibiis virifiii. , - \ , .
Et nequaqu^m ad peiores, aut vâgabundâ, fedadme*
liorés&legitimèiè coniunkit nonluxuriandôi Yride&
mulier vircutis appeliata fuit. Intbrpretatqr quoque fefti-
nans vt npmin«: fiio fignetEcclelîatn» Et Boos Chriftum
praetendit,qui accepturus erat Iponlàm ex gentibus. [obed
autemgenuitIeffe.\ O bed feruiens dicitur,ih qiiô ilieïïgni-
ficatiïr qui dixit: Filius hominis non venit mihiftrari i fed mini-
fir.-.re. Ielfe binomius fuit,qui liai vocâttis eft.Ieflè àperiens
fonat. ilium nihilominus annuncians in nomiriëluB, de
quoferiptum eft : aperuit eis fenfum,vt int eiligerent feripturas.
ifei etiam fecrificium dicitur, fiue incenfum patenter ilium
oftendens elle venturum qui feipfem fecrmcium feceret
promultis in odorem fîiauitatis. [Dauidautem rexgenuit
Salomonem,exeaqu*fiïttVrï&.] Er hic peccatrix millier mè-
moratur: Vtoftëndatillum pro peccatoribus dëhomini-
bus natum,& Vrias de alienigenis erat,non eràt de Iudæis.
Quiquamuis bonus effet, diaboli expielfittypum, cuius
coniugio eratptiü§tcopulata Ecclefia quamChriftus con-
cupiuit, cumvidic illam lauanté, hoc eft femeripfeiii àfor-
dibus feculi per lauacri vhdam purificantem. De iftis qui
modo in medîo incerpontmtur.nô eft necefte aliud dicere,
quia nota eft hiftoria in regu qui fuet inc vel quid fecërinc,
nifi tantummpdo interpretationes nominum ponete Dauid
interpréta tut fords manu, quiiecit manu lapidemde
fund a, vnde occidit Goliath 8c ugnificat in hoc faâo D o-
' minum Chriftum qui vicit diabolum per fuatn pâcientia,
8c hic paflùs eft perîecuriones Saulis ficut Cftriftus Iudæo-
rum, & ficut Dauid derelidus fuit à fuo confiliario & pro-*
ditus limili ter Chn ftus à Iuda di feipulo luo,& ficut Dauid
deiedus eft à regrio à filio luo: itaD ominus eieëtus eft àpo-
pulo Iudæorum,quia filius eius diëtus eft petadoprionem,
extra ciuitaçem Hierufelem eie&us 8c occifiri » nue etiam
quia idem Dominus Chriftus ex eius ftirpe procelfit. Salomon
interpretaturpactficus, & ipfe Dominum pratfigurauic
j pace fîia quâ in regno habuit, quia Dominus & pax noftra
8c pacincus nofter eft,quia de ipfe di&ü cA,orieturin diebus
! eius iuftitia,&abundantiaparis, donee extollatur luna&quiaa-
dificautt domÜdomino SalomePuCic & Dominus ædificauit cæ-
leftem Hierufelem de lapidibus viuis. [Roboam autem genuit
Abia.~\ Roboa interpretatur latitude populi, fed per antiphra-
fin.hoc eft per cQncrarietaté.Eft enim quidam modus,qui
antiph rafi s dicitur apud Grammaticos quando aliter eftres
quam fonafin nomine, vt bellu dicitur eo quod fit minime
bellum. Similiter8c hic diëtuslaitudo percontrarium: eo
quod ab illo defecerunr decem tribus : & eo anguftiacum
cftinilloregnumluda : Abia*interpretatur pater Dominus
: & non debetconiungili. cum i. Ccd ab, perfe & m per
fe, quod eft nomen Domini. Et rede hoc nomine voca-
tus eft, quia cognouit pâtre m Dominym elfe aeationis &
felutisluæ. [Abta autem genuit Afa.~\ Afe dolens:fîue feftol-
leris interpretatur. [4 fa autem genuit lofaphat.'] Iofephath
Domini iudicium : Ôc hic Domino adhæfitj lofaphat au