A ft
'Zach-é>.
[.tick td
c n rc in .
Reg. 8 .
jBcPofticafëeLtîa
aabJfc-
lio Hadria-
jJio Imp. di-
jûa fuitHie-
lulalflin r e -
kdificata.
Pantheon
Roin.e.
Ecclelia S.
ïetri céplü.
O » ;
Deus vbi-
queeit.
pM A A pfd.ni.
f fd .74.
WA}*.
varia olim
ignacon-
èocandt ad
:Écclefiam.
qpia ficut. àb Oriente W is atluentum fufpicimus corpp-
reæ, fie in orationibuS'illuminât! fuper nos vultum dims
(icpofcimpSjde quo foriftfuip çftrB«« Vtr\Or tens némen tie#-
E&'ifttauilnos Ofiem exalto.'Talmen quia&'tempii taberpar
cüli intreitusab Orienté fo k y vbi alfare.& labtum erat,T8<
Piiipej vidimarumî&&erifîGfoi;uni riçusfiébant {Teertuin
cft inv troque* ab'Qriçnte raüljtós'p)cal;ïè .epittra Qe$i4en-,
tem., Siquidem & Salomon dedicans tem plum, ftetit ante
altare & ex tendit rnanps in cælum> effudit orationem,
tam deuotione,quam prolixitate mi ra bil e ip. Pr i or a a utém
& antçciora.templi vel akaris i: Orienteu^refoiciebant. -Yn-,
de & apud^y.ete.res, Orientales templçÿvim : Oççfc
de^^l:Sipafiica:Aqailon^pffinifirqil4 essidkaix,dextr^tii^
cebautur. Q u o d& detempliDominilatere meridiano fie
fcribïW.?* Ofiium later is medti,er at in parte domus dëxtra. Qijia
ergopprt*crium atriorunivna contra alteram pofit«e,reda
lineaadOrientenypatebant,ita-fol azquinodialis exorieh$,
radios fuös per il las æquajiter contramedietateni templi
dirigeiet,{çpdspp’q} qfodoperoftia p or t icus & ipfiusterçi$
pli,in oftia fluidifimdorusri altrinlècus polïta? pettende-
rq'iÿ%H5lrâdjtt|râM^bdbus,illiquiinextenoidbusatrü$
ppfoGakfotfpiqi in*ë*k>£is j quibufdam quafirarionabfo-
buseaufeprphibebantur: per portarum contra lè pofita-
ittm,paHilu;m ptofpêdum > „o.culos vlq; ad introitum tem-,
pkdkigentes : quo pedibus non aiulebant, pi ecibus Sc vo-
tis j&(fcfotacionibiisaccede.bant.Sed5cip(è Salomon, in il-
la.rfelekrt.orationede populo.,inperegrinationempropter
p e ^ t i^ A v e ia u rp 0jc%ti8idPeumi^t,ow«fr/i/onfr4ci«;r<*-
templi quod adificaui nom mi tuo, & reli qua.
Quod Padie! quoq; Prop beta, Sc talis in qup fiifpicio nulla
pQt»kjfep^iriskjgiiör^ïï^. Aperris eqi.tn feqeiiris cmn^
cu^beontra^ie6u&kfÔ<ÇtibusAtfeibi^.:PCauitp&-iîngûr,
losdiés. Hi^âliile^ fimp liôdô^ i cognpfciiqus-,?npi^er-;
rallè illos vel errare ^qui templis vel nouiter Deo cpn ftru-
d i s , velab idolèràmi^afôtemündati^proptçràliquam
locorum opportunitat«*' indiuerlüsplagasaltariaftatue-
rant tQuia non eft locus, vbi non lit- D.eus. Veri'lEma'pïHfri
didici m « s ! )ii)i ÊC^le fiaqu a m apud ÆliarnGon*
ftunrintts jhrtpëraeM -cum! o\atre Helena, ftipér (èpulcrum
P.oiöiiii mfofrm#£riw»dinjs in rotunditate conftituit i ,fo
demq;tRomæfot,eiri:plo-, quod ab antiquis Pantheon didlu,
à b.fionifacio^pa , pçrtnk'tente Foça Imperatore, in ho-
nbletqoinnium Saptólomm confecratum eft. In Êcclefia
jque^jfi.Petri priueipis .Apo$olorum i altaria non tantum j
'acbQrientem iièd etiaminalias partesefle diftributa.; Harç <
cu milècundum volu n tate m vel neceflitatemfiierint itadiA j
improbate nön^.udemus. Sed tarnen vlus frequen-
tiot(iêcundum quod & flipra me morauimus jótrationi vi-
jciniocbabet,inorjenteai orantesconuertij&pluralitatem
jaqSjnamerclefiarum eo tenpre çonftitui* Vnufquifque inftn* '
fu fuoabundet^Propeejl-Dominus omnibus inuocantibuseum in ver
ritAte,& longe apeccatonbus falus: Approftnquemus Domino , & :
d/>/>r0pi«(/Krfl'if»ütó.Alioquinpeccator>etiamfifugeritJeum
quivbiqneeft.euitarenonpoterit. QuianequeàbQxien-.
je^ieCab Occidentejnequeà delèrtis mond bus, fubaudi, d
pMetiocus £Ugrendi,q.üoniam D.eus iudex eft, hunchumi-
•iiar,ife hunç exaltav^ui etiam Propheta dicit:<2«o iboàJpirit
[tufHoï&qiio ,i fuie tuafugiam'iSi amendera incalum,tu ibtes :Ji
def6enderoininfernuiu,a(les.
• - i i & i o l iDeiVafisquajimpliciterJignadieunturt .
j -r t.lV ü -':C A P . V .
D E vaïïsvero fufilibus vel etiam produftilikus » qüar
fimpUdtèè;(5^ V bH '» tó fV ' «jtiisi ePtum lonoritate
quibufdam pulflbus excitat|j fignificantur hora*,qui-
btis in domoDei ftatijfiacelebrantur dfïiciaide his#inqdiirfty
hicdicendumvidetur, quod eorum vfus nou adeo-^pud 1
antiques habitus pipditursquia nee tam multiplex apucl J
jeqSjÇo^uentuumafliduitasyVtmadoeftj habebatur. Apud j
alips enim deuotio fola cogebat ad ftatutas horas coneur-
KuMtBi pcp*mn'gkfe).nibus publieis inuitabantu?, (&tjn j
na lolenmtate proxime fut tiras difcebant. Apud quofdam ,
< tabulis,apud nonnullos cornibus hor ç prodebantu r. Valbrumautem,
dequibus ïermo omis eft> vfüm primo apud I-
: tj]ps affirmant inu entum. V iid e& a Cain pan ia, qua t ft|T
; talia prouincia, eadem vala maiôràquidem oampanadi cun-
t ur ;Min pra verp,.quæ & à lono tin tin nab u la vocantu r, r, o-
; las appellant', à Nolaeiuldem ciuitate Campaniæ, vbi ea-
; dem vala primo flint comrncntata.'Quia vero^ubas çreas dc
; argenteagin lege habemus, êç Propheta quaiLtuba vocem
; praedicationis exaltare iubet'. congrue hïs v^fis vtimur in
! conuocatianendelium , #vt præxhçado noftçaiqEcclefia,
purainargento, in ærefigni licet ur durabilis&lpn.ora» id
j eftjVtnechæreticafoedeturrubigine^ec negligeptite lafle-
! tur pigritudine,nec humana lirpprimâtur formidinç,r
ixpqfitio nominum quor undam ,facns rebus adiacen-
i • ; f j ■■ " ■ r- , ttum. .
Ç A ^ e 'r .W t . ' G ■
Hæ c anobisjVt potuimusjdida flint:Nunc de notnini*
bus,quæipflslacris lotis vel aedificiis, non foduito»
; led rationabiliter impoli ta. flint palicâ dicamus vt lector
dum eaulàs ædificiorum &: exordia didice tit, curiedam ita
vel it^di^a fin r,po flit ad uer te rc .Ecclefi a q u i d e m G rjrctim
nomen eft, & interp'retatur conuocatio 'veli eopuentus:
cumfitvelgeneralisianiftorurtivnitas, in vnafide&dile-
(ftione coniufiÖia' \ ;Ynde vna & Ca tholiça dicitur Ecclelia:
vel fingulorum focietas landfca locomm.vnde & fuultæ di-
c u n tur Btcl^S^T^men etiam ipla d o m us, in q ua ad cfitiina
yel dilcendavel celebranda3conuenit multitude fidelihm,
Ecclefia vocatur.-dre quae ibigeritur,iliudvocabnlummu-
tuamus.Hprpm èxempla ApoftolusiinlinuatidicensrFrf*-
biberetfibiglesriçfam Ecclefiammon babentem tfÈfçulam neque rti~
gAm:Et,Sicut fat omnibus Ecclefikjanci orum doceo.Et^Mul. erts in
Ecclefia tacertht& multahisiimilia»;Vnulquifque etiatn^le-
■ dtorumdomus & templtim Dr|dicitur, fldut Apbftolus &in
;fuoJ& Pr<5phéticpvconfirmaçrexfemplo:0rf»i^/«»ï, inquiens,
Dei fluid um eft quodefiis vosficut die it Dominas, quia inhabitabo
j&i inanibulabdtnvpbjsi ô4reliqna> Et PetrifS ,,Vostamquamla-
'pidesviuifiup^adificamimdomusJpMtaleSi&ç. reliqua. Srcut er-
igq Epcleflain eççlefla,fic mult* domus ^c templn in domo
.Dei ^qmpL^eprt'ueniunc :Do»i/«autem didlaeftàdoma-
_tç,quod ÇriÇvÇeç,c^um voeatur. Dicitur erianidomus, fà-
imiliçtotiu^lùbynoEeélocomorantis c.Qnlbitiû,lîcutvrbs
: totms.pqpulij&oibiis totius generis humani eftdomiciliu.
Teiftplunrëd quafl teâiuin amplum. Vnde & çx-
;cellemioribus «dificqs, hoc congruit nomen i Sicut Rex
Salomon lapkntillimus irt regia vrbe , templilm s Moyles
veroinitfliere, dicitur tabernaeulum cohdidifle;. Didlum
eft autehîr^r»rff«/i»;»,d tabulis &c0rtinis j eo quod mter-
ftantibus tabglis,cortinç defliper tendcrentur.Vnde &mi-
litiirn tentoriajquibn s in itinere Solis ardpres, tempeftates
imbrium,frigonfque iniurias vitçnV, taberniicula c(iamtur.
Ædes & ærdi%ia,ab edendöputant diéta, qua(i.pr{mitus ad
edendumfa^bi Vnde Plautus diciti Si voc^Jfem vos inadem
adprandum. Pprcft ênim.fierifytædeis.adedend.ànnneis,i
ficut'coenaculaadcoenandum, primô fliit làd a , & poftca
longoyldin aliud veeierentur.. Sicift tabenfa primitus pie- !
beidrrtttklbnninciilaè, qüôd lex tab ulis ligiieîs fiererit, d i- :
cebantur : vnde ^rabërüâCuluhi dérilidti èjuidam.volunfe
Nuncautem cauponum Eccldile lie vocàntur.
Eafilica G r* ce , Latine regalis vel regiadicitnti dBalîleo>
id eft, rege..;Nam Sc carnalium regum paiatiaita dicuntur,
liçutfcriptum eft dé Hefter îQtetir in a trio domus regia, quod
eratinterius contra Bafilicam régis■: Noftra;^ autem dpm usora*
t i onis ideo regia diçitu-f ,"quia regi regü fn in ea 1èr uî tur, v el,
quiareges &iaçerdocesi id eft , flirnmi regis & làcerdotis
menibra, qulpiotibus corpotisimperant, êcffiàùàes ho-
ftias immolaufiDeo iib i regenerantur ex aqaa & Ipiritu,
& làlutarinutriuntur doéttina.^lyî^ Græce .Latine luctda
dicitur ,, quiailttmen acceptum per arcum. intromittit.
£xedr<veftak>fida quardam -, leparatâ modicum quidera d
templo velpalatio.Etdi6tainde,quod extrah*reat.? G ra pe
au tem cyclon voeatur. Aram quidam vocatam dixerunr,.
quod ibiincenlie vi<ftimæarderent : Alii d precationibus, i
quas Grxci aras vocant. .Vnde Sc imprecationes * anta-
M-s.
Rujdfi»»]
■ i
Ephe.s.
.Cfff.j.
.Cor.S.
iPct.u
Templum.
H
Hdlteil.
c
cotifca.
Uft,Teu-
mifeü 1
pf H6-
9K
râ d i cüntür; Alt are aùte m, qüali ait* àræ nom inat u r. Porti-
cus à porta,vt vel quod litapèrta, dicitur. À d hoc maxinie
fit* vt per ëàm intretur & tranlèatur. Coemetenum recübito-
riüm vel dormitotiü e ft mortuoru, qui & ideo ab Eccleflà
dbrrtiîéntes dicuntur, quia refîirrë&uri nbn dhbitantun
Ciyptii flint ipécüslubtefraneijdióhèd profunditate abru-
pta,ficut & crepidines dicimüs abruptas fummitates quo-
rulibet corpor üMurtjrià vocabâ tùrEccleflæjquæ in hono*
realiquorum martyrum fiebant-Quortim lèpulcris & E c -
clëfîis,honor congruus exhibendus in Carionib* decerni-
tur.Qui Sc locà,quç fub incèrtis nominibus & reliquiis,vel
tantum mottuorum appellatione conftruuntur nullo honore
colehdaconftituunti Quod beatus Martinus& Ger-
manusParifienflsluisleguntur confirmafle exemplis. Suer
arium dicitur, quia ibi lacra rep onuntur Sc feruan tur. .4 na-
logtum^Mûd ili eo verbiiln Deilegattir & annuncietur.Lo-
gos cnim Græce, verbum vel ratio dicitur» Pulpitum, quod
lu in publico ftatutum, v t qui ibi ftant,ab omnibus vidéam
tur.Athbo, abàmbieildo dicituf » quia intratttem ambit &
cingitiCancelli videnturdici, quia minoribus columnis fi-
unt.Cahcn ertifti vocanturmaiores columnæ,&Ÿ maxim^
qiiadræ; vel Cancelli dicuntur d cubito, qui Græce Ancos
dicitur. Soient enimplurimi non aldus conftrui, quam v t
liantes défiiper,inniti cübitis poflint Aanua à Iano quodam
didt*, cui gentiles omnem introitum Sc exitum confecra-
runt .Oftia ab obftando extra pofltis,vel oftendendo aditurh
vocantur.F4/«<É d voluèndo:For«,qiiod forinfecus flnt pb-
lï t ç. Porta, quia per eas portântur quæque Sc feruntur.S unt
autemianuæ prbprie primi ingrelms indomumioftiàintra
ianuam aditus ad loca qliælibet : Valita, quæ intro volüuh-
tur,i. vertu tur & côplicailtur,ficut fores qüaé foïas vertutur
Portæautem proprielùiitnaurbtum &atriorüm. Camera
dicitur a curuitàtejquaelolét in his ædificiis fieri, quæ coe-
mentitio opéré deluper côncluduntur.Hæcetiâm d conca-
uitate fliperiod,ad fimilitudinera eiufdem animalis, teftu-
do nortlinatur. Græce enim * camyroncutuum dicitur.Lic«-
naria vel laquearia, pendentia funt templorum ornamenta.
inde di£tà,quod luceant in aerè.Qtjia vero longum eft,fin-
gulas lacrarum ædium pattes exponendo.percurrere, mul*
■ tiplex eft in eis,æquê vt in cæteris fttuâüris, nominüm &
lpecierumdiuerfitas:lùfficianthæcde eminentioribus ea-
rum pardbuS dida. A t cætera quæ reftantper hæc fignain*
grefluum,iàciliorftudiofispatebitintroitüs»
Quomodo Theotifee domus Deidicatur.
C A P . V I I .
DIcam tarnen etiam lècundum noftram barbarie, quæ
eft Theotifca,qub nomine eadem domus Deiappella-
tur;ridiculofiitürusLadnis,fiquifôrte hæc legednt,
qui velintfimiarum informes natos, inter auguftorum li-
berös computare.Scimus tamen & Salomoni(qui in mul-
tis typutu geffit Domini làluatoris ) inter pàuones, fimias
fuiflè deiàtas.Et Dominus qui palcit columbas, dat efeam
pullis coruoruminuocanribuseum.Legant ergo noftri,&
neut religione,ficquoq, rationabililocutionc, nos in mul-
dsveram imitari Græcorum Sc Romanorum intelligant
philolophiam.Multæ res flint apud lingulas gentes,quorü
nomina, ante.cognidonem iplànim i»erum, apud alias incognita
lunt.Sicq; fit læpiffime,vtrerum intelle«ftus,alii ab
aliisaddflcentes, nomina quoque &appellationes earum
vel intègre , vel corrupte, cum noua intelligentia in fliam
( proprietatem trahant v t ab_Hebræis Græci, Latini, Sc Bar-
bari.ylwe» Alleluia^Sc Ofiwna mutuati (unt. A Græcis,Ladni,
& omnès qui libris Ladnorum Sc lingua veunturiEccléfiam
Baptifinum, Cbrifma>Sc omnium^pene radices diëtorum ac-
ceperunt.ALatinisautem Theodifcimulta&in comrau-
ni locurione,vt[charnelfenfter, leflar: in rebus autem diuino
(èruitio adiacentibus pene omnia:Itém d Græcis lequentes
,Larinqs,vt Kylcb calicem vatter Pater, mater Mutter, genez
à gynæcëo,quæ Græce diefitur KuXi$,ira.THfifAtt7npiScyt/va<~
xîavr.Cum'in qùibufdâ horum non folùmLatini» vegenitor
'&genitrix, lèdedam Theotifci propriashabeantvoces,vt
attoScamatodo Sc toda A b ipfis autem GtxcisKyrchà K yd-
(os, Sc Papfti Papa,quodcuiuldam paternicatis nomen eft,
& Glerièorum congruit dignitad: Scherrab eoquod eft hë-
ros,& morm ÔC monath, à p h & alia multaaccepimus. Sicut
itaqüé dómüs T>ei,BaJilicd,id èft, Regid, a R e g e : fic êtiam
* Kydf<i, id tü>Dominica,i Dómino nuncupatur; qdia D o mino
dominantium,&Regi regum irt illa lerüitur.Si autem
qUaeïitur,qua occafioneadnos, veftigia hjec Gricitatisad-
üenerint, dicendum Sc Barbaros in Romaiia Republica
militaire,& multos prsedicatotum Graze* & Latin* löcu-
tioöisperitos*internal beftias cum erroribüs pugriatüros
venifle;& eis pro caulis,multa noftros, qiiaz prius non no-
uerant,vtiliadidicifle,pr*cipuequea Gö this,qiii& Get*,
cum ëöteqipore.quö ad fidem Chrifti, licet non red o id-
nerêjperdudi lunt, in Gr^corum prouincüs commotantes
hofttum,ideftiThëöri(cüm lèrmonem habuerint. £t(vc
hiftpri* teftantür)poftmodum ftudiofi illius gentis $ diui-
hos libros in fu * locutionis proprieiatem tranftulérint,
quorum adhucmouumenta apud nonnullos habentut.Et
fidelium fratrum relatione didiciiiius,apud quafllam Scy-
tarum gentes,maximfe T omitanos ëadem locutione, diui-
na hadenus celebrari officia. H * aiitem permixtiones &
tranflationes vërbörum , in omnibus linguis tam mul-
dplices f lin t , Vt propria fingülarUm iam non fint pene
plura, quam cüiii aliis communia, vel ab aliis translata.
De Imaginibus & piêluris.
C A P . V I I I .
0 ua hie V Valafridus Strabo differit de cultuï/haginüm,eautelegenda,
nam vnusfmt exillis Gallia TbeobgU.qüt erroreprapoftero retmedtu
Imagines cenfebant ad ornatum templorum, & injbuftionem bffiori-
cam,nullo tamen palio odorandos. Confute qua notauimta ad ini-
tium librorum lona Autelianenfis.
N Vnc iam de imaginibus &piduris,quibus decus Ec-
clefiatiim augetur,dicenda i'unt aliqua. Qnia& earum
varietas nee quodam cultu immoderate colenda eft,
Vt quibufdam ftultis videtur: nee iterum Ipeciofitas ita eft
quodam delped:ncalcanda,vt quidam vanicatis aflèrtores
exiftimant.Quis enim (anum lapiens, contra id quod (cri-
ptum eft: DominUm Deum tuumadotabis, & illi foli fefüies. Et
item,No» facies tibi omnem fimilitudinem eorum, qua in calo,vel
in terra,velin aqttisfub terra funt; prttabitin tabernaculi vel
templi conftmdiöne.feciflè Moyfen&Salomonem/’Cum
&illefecundum diuinam iuflionem cortinarum varieta-
tem & indumentum (acerdorale,diuerfis ornauerit figurisi
& ifte (ècundum (apientiam diuinitus fibiatcributam, pi-
duris & fculpturis non tantum animaliurn| fèd etiam ar-
boram&herbarüm, peneomneopus templi diftinxerit?
Vterque infuper Cherubin fimilitudinem fuper Arcam Si
Propiciatorium ftatuerit? Cum certum fit & illos ita fenfif-
lè,& hos ita (entire dcbere,quod videlicet non fint Deo de-
bitis cultibus & honoribus colenda,qu*ab iflis vel nobis
fada fint vel fuerint,aut fignificandi alicuius myfterii caula
v t tabernaculi & templi ftruduraomnis. O b cómèmora-
tionemremmgeftarum,vtpidur*hiftoriarum;aut ob a-
morem eorum, quorum fimilitudinesiunt animis viden-
tium ardius imprimend* ,vt imagined Domini & Sando-
ram eius. N eque enim fruftra fupèriori (èncenti* fubiun-
dum eft,Non adorabis,neque coles ea. Vnde videlicet ih-
telligamusjin his faciendis deuotibnem Sc vtilitatem, qua
commoueriyel inftrui appetimus.non eflè culpandum.-lèd
in his eolendis,(upeiftitioné Sc hebetudinem, qua (pirita-
lem cultum ad corporaha traducefe erronci nituntur, efle
damnandam. Sane,ficüi videtur ars pidorum vel fibro-
rum ob hoe culpanda^ujfi ea q u * ab ipfis fiunC} propter
arris deCorem &conuenientiam,ad cultum fiiiilliciantin
fipientes: potent conlèquenter & Dei obtredare faduris,
quareipfe vel luminaria c*li tanti (plendoris, vel herbas &
oleratant* creauerit venuftatis & odoris: cum ip(a ficut 8c .
aliae cr?atur*,a quibufdam errantibus, diuinis honoribus
adoratafint& culta, qui error non audori bonorum alcri
benduseft,(èdd*monumper(ualioni, &hominum con-
lènfiii iniquo qui bonis inmalum abuti didicerunr.Notan-
dum vero,quod ficut quidam ea(Hem imagines vltra quam
fatiseft,venerantunitaalii,dum voluntcautiores c*teris in
religione videri,il|as v t quafdam idololatri* Ipecies rp({m-
unt,&pr*fumprionisfeftu,limplicium corda Icandalizar.
Huius rei qu*ftio, apud G r*cos flepe cantas cöntentiones
excitauic^yt (ub Gregorio PapaiunioreConftanrinus Imp.
apui^ Conftanrinopolim omnes imagines depofiierit.
Translatiez
nes fictiti.
literal um.
Exod. ut.
$.Re? 6.
G
Abufuscul- -
pandus eft,
’ « «li.
H
lilfehfip d.e
maginibus. preg.11.
Gr tg. H l .