Expoßtio Chrifliani Grammat.
quod iplà agit,ficuti alij faciunt qui perhorelcunt. [E tglori-
fUiiununt DeUm, qui dédit poteftatcm talem bominihus.'] Sîcut
imperfeéti fecerunt non intellexerunt.quod in ipfo homi-
né eflct, quipoteftatcm homim quem ipfî videbant dedil-
fetdEttamen aliquid bonifecerunt, firetulcruntDeogracias,
qui corpus commune habencem cum hominibus, tara
përmifîlîèt agcie in terris. Si enim perfeéli fuiflèntipfi
cum pâtre gracias retuliflcnt cui placuiüèt in tetra per lè ca-
liaagere .homoérgo ifte fignificat hominem peccatorum
molcgraiiatum, qui'pronimia peccatorum cpngerie non
veniaiti petit, æftimans non polie'ad indulgentiam de tan-
tis malis peruenire. Qui fi habuerit honos Doétoces, qui
cumChrifto i educant 8c référant per fpcm veniæ, orent-
que pro tpfp,impetrabunt ei opem lpci & veniae. Qui bene
quatuor rcferuntur fuillè, quia per quatuor librosEuâ-
gclij poteft ad Ipc venise reduei. Per quatuor fîmes fiibmi-
lérurit ilium quia cum iplà do&rinaEuangelij nçceflàrium
eft,vt virtiv es quatuor que viafeculiinoffenlèpgrræaddiitciaur.eP,r puedre qnutiaasm p evrifdeeélhicise tq uloifr--
titudinem temperantiam 8c iuftitiam. [Vilidimittunturtibi
pcccatatuj.] Qui ante fuifti filius Diaboli faciendo eius vo-
luntatçm : efficieris filius Dei, cum liber fueri? à pecCato.
[Eefunexity&abïtt in domumfuam.] Sur rexi t qui ante iace-
bat peccatis, Sçabiit in domumfuam, id eft in Ecclefiam
Dei. De vocatione Mattbxi.
C A P V T XXII.
E T cum tra'ifiret indc le fus, videlicet de Capbarnau, vidit ho-.
minemfededem in tbeloneo] In theloneo dicitur,ad chc-
loneum, ad curam ve&igalium.The! os enim Græcce,La-
tine vedtigal dicitur.Et vedigal cenfiis qui portari poteft: à
vehendo diffus. Sedebat, quiaiplè magifter erat,& habe-
bàt iuniorés qui circumibant mercatum & accipiebantve-
digal,& repori abant illùfeu etiam intus fedebat, quia mercatum
fuper aquam erat » & acdpiebar quod de nauibus
lbluebatur,quia & illud thcloneum dicitur. [Matthxum nomine^
Alij EüangeliftæLeuieum nommant,quod nô erat
Vulgatum.Fuit enim binomius,& propter verecundiam &
honotem 8c de vuigato nômine, & de minifterio quod
age bat filent. Sed & ipfe fecundum diâum Salomonis,
iuftus in primordio acculàtor eft lui : no fblnm Matthæum
fe nominat ,Tèd & ininifterium confitetur, vt & iuftificari
merëaturrfe cundum illud. Die tu iniquitates tuas > Vf iuftificc-
ris, &exemplaomnibus conuertivolentibusdet: quando
ipfe de pubUcano mutatus fit in Euangeliftam. [Etaitiüi.
SequeremeNonlblumgrelfibits corporis,lèd etiam imi-
tajione a&ionis. Quod intelligens beatus Matthæus lè-
cundum Euangelium Lucæ : reli&is omnibus lècutuseft
eum, nec expedauit reciperecenfum ,vel rationem redde-
re Domino mot fed ex toto reliquit quod agebat, & qui fo-
lebat rapere aliéna, reliquit propria. Agnolcens reatum
(uum, quia ipfe de tribu Leui (vnde & Leui didus eft) ad
cemplum Domino iernire debuerat, & pro philargiriavili
minifterio adhæfèrat. Perfcdam ergo formata Dominilm
lequendibeams Matthæus inn otuit,qui nec damnum nec
periculum luurn quod ei euenire ex damnoterreno pote-
rat» quod inperfedam rationem vedigâliumrelinauebat,
curauic. Nec mirum fi tanta cupiditate Dorainum fecutus
eft ad vnius iulfionisvocemicu uf&audierit & viderit eurii
njulta miracula feciiïè ; cum intus fuerit diuina inlpiratio»
quæ inuifibiliter eum accendit ad (èquendum : etiam &
m aie ftas 8c fulgor quæ in facie vocantis Domini reiucebat.
[Et fact unies} dtfeumbente eoindomo, ecce multi Publicani &
pcccatores difeumbefont cum hfu. Publicani hi.quipublicam
rem eu m aliis vlque urne exegerant, fi ucondudores pu-
blicatura,vt Matthæus. Peccatores hi quilêculi hu us lu-
craper negotia fedabantur ,^ t negotiators: vel diuerlâ
minifteriaexercentes.Sunt denique negotia quÇ non exer-
centur ablque pcccato: videlicetctun quis invnoloco cô-
parataurum vél argen um, vel aliud fimile ,& nihil in co
impenditoperis, neque pro eo iterçonficic & cum vene-
ritproximuseiusademendumduplicat pretium. Quantum
lùpererqgationcm fuamaccipit, totum defraudatà
proximo fuo. Accumbebant ergo cum Domino,qui quidc
jfuerant Publicani & peccatores, fed iam mutato officio,&
mente muta|| cran t. Ibat enim Dorftinus ad conuiuia pcc-
catorum,vt occafionem haberet docendi, & pofièt Ipirita
les cibos ingerere inter corporeos inuitàtoribus fuis:etiam
& humilitas eius nobis commendatur , & locus pasniten-
tiæ. Denique vbicutique legitùr inuitatus,fiatim refertur
quodibidocucric, vel quod aliquid virtùtis feceric : non
autcqubd aliquîs eumautcoegerit aut conitifaueritbibe-
re, autiplçaliquem : cum Lucas référât conuiuium ma-
gnum fiidum fuiflè.ëi à Matthæo.[Ef videntes Pbarifici, dice*
ba»t difeipulis eius.J Quià magiftro dicere propter vënèrà-
tionemfignorum & lapientiam non audebant, difcipulos
increpabant. ( Ouate cumpublicanis &pàcàtor'tbùs mandumt
magifter vejlerï] Quja enim videbant & audiebaiit elfe lô-
cum poenitentiæ, 8c ekempluin habébant in niàgiftrb fno
Mattnæo : propterea ad magiftrum confiuebant. [wif le fus
audieni ait. N®» eft opus valentibus medicüs,fed male lütbentibus.~]
DatDominus cç>mparatiotiem, quod fieut mèdici mini-
fterium ad lànum hominem nullum opus habent ; fimili-
ter medicus animarum nulluhi profedum poteftimperi-
derc, qui feægrotumnonconfitetuir,ideftpéccatbremin
anima. Medicum léiplùm dicit.qui vulrieratuS eft propter
peccata noftra:&cuius liuore lânati fumus.SaHoà dicit Icri-
oas&Pharifæos, non quod veraciterlàni elfentih ânimâ;
fed quia ipfî le lànos elle dice ban t.In firmi étant Publicani j
qui le peccatores fore fatebantur. Nequius malum apùd
Deum non eft,quam peccatorem efiè, 8c iuftum fe putare,
qui fi non eftpeccator ex eo quod léiuftificatiniuftus fit.
ybienim noneft confcftio.nec remiffio. Gum enim Dà-
uid iuftus eflèt in fado, ccepiteflè elatus in corde. Quod
malutti Deus in tantum abhominatus eft, vt fineret labi in
adulterium& homicidium, manifefta prpbra : quatinus
d um horrelceret manifefta, caftigatus fi eret de occulto in
at\im&.[Euntes outem,difcite quid eftiMtfericordtam volo,&non
facriftcium.J Eu ntes vel ad vos iii vos inuicem, Vel ad ve-
ftros libros, qui non creditis meam dodrinam. Dilcite
quiaadhuc non intelligitis, quod vos putatisintelligere.
Deus oronipotens hoc dicit per Prophetam, quia amabi-
lius eft ei mifertcordiatn faciat aliquîs proximo lùo, quam
fibi offerat holocaufta , & qui facrificiumofferebat,altérais
carnem immolabat. Qui autem milèricordiath alicui
im pendit, feipfum in eiuscontritione madat. Sacrifida
enim antiquitus côncefià,non pro alia re lunt inftituta: nifi
ne dæmonibus fieient, ficut dicit. Holocauftomata Ve-
lira nolui. [Ne» enim vent vocare iuftos,fed peccatores.^ ' Quando
Deus in hune mundum venir,nullus iuftus erat,lèd om-
nés detinebamur fub conditionis peccato.Ergo hic iuftos,
non vere iuftos,lèd putantes le iuftos. Non enim peruenit
nec per Chriftum, nec per Apoftolos adremiffionem pcc-
catomm, qui fe iuftum putauit, &noluit accipcre baptif-
mum.ledquiluperiuslani didi lîrnt, ipfî hiedicunturiu.
fti.Vtrique fàlfo modo. [Tuneaccejferunt adeum difeipuli to-
annis die entes. Quare nos Pharifai ieiunamus.Diftipuli autem tui
non iri«»<«Jf.?Nec Ioannis dilcipuli perfedi eran t,qui audie-
rant magiftrum luum laudafle Chriftum frequenter ,8cvi-
tuperafte Pharilæos dicens, genimina viper arum : 8c tarnen
coniungebantur gum illis in dilcipulorum Domini repre-
henfione.Si autem Phariisi vidilient Domin um iplo tem-
pore com eden te m: quomodo difcipulos eius vtique re-
prehendifl’ent eum quia etiamlànitaces hominumin ma-
1 am panem conabantur conuertere?]Slon erant autem iplà
ieiunia præcepta in lege, lèd ipfî Pharifieiadinuenerant,
qui & alias lûperftitiones içuenerunt. Similiter Saducæi,
vt lolèphus narrat. [Et ait tllk Iefus.Nunquidpoffuntfilijfponfi
lugere,quamdiu cum illis eft Jponfus?] Lugere pro ieiunate po-
nitur, quiaieiuniumadludumpertinet. Datfimilitiïdi-
nemdelponlo& fponlà, quod quando Coniungantur a-
guntdiês læridæ, & vult feipfum intelligi fpiritualicer Ipo-
l'um,& Ecclefiam Iponlàm fuam. Thalamus huius Iponfi
vteruslàndæ Mariæ extitit,in quo Deus homo fieri digna-
tus eft,quando ifta loquebatur, time iplà fiebat coniundid
quoniam per luam prædicationécolligebateandemIpon-
(amlûam.Idcirco diçit: nonpojfuntlugerefilijjponji videlicet
Apoftoli, quia per Euangelium ab ipfo erant geftiti. [lenient
autem diescum auferetur ab eis jponfus, & tunc ieiunabut.^
Hlud
In CMatth&um Ettangeliflam. 887
jjludtempusoftendit, quoipfein coelum alcendit, quia
quamuis temper cum illis eftètlpiritiialiter, tarnen corpo- \
rali præfentiaab eis recelfit. [Nfwo autem commtjfurampan-
nirudis wit tit in veftimentum vttus.] Per omnem textum Eu- •
angeiij fig’llræ didionum funt, led propter faftidium &
prolixitatem libri frequenteromittinyis.Per metaphoram
8c eius fpeciem alleeoriæ 8c parabolae facit comparatio-
nem.de infetiori adiuperiorem, de irianimali ad animale,,
quod ficut in veftimentis refarciendis fipetatiumnouum
in veftimento vetèri conliiàtur illud quod nouum eft au-
fertdeveteri, q.uicquid fibi iundum fuerit &pciusyefti-
mentum fit. Itadicit Domintts fieridifripulis fiiis quia ad-
huc erant veteres pro dodrina Pharifieorum quaimbuti
fuevant, fiaufteritatçm fuæ prædicarionis fubito impone-
ret, etiam aliquid fidei quod habere videbanturamipce-
rét,ficùt lèptuaginta difeipuli feceriint pro co quod ipfii m
verbum lion intellexerunt,abiemnt retrorlum,& iam cum
illo non ambulabant. [Neque mitt tint vinum nouum in vtres
veteres,.] Vintfm nouum, prædicatio Euangelij, vtres vete-
res,Apoftolos. Non folum vtres veteresmuftum dlfium-
pi t.fed 8c magna & fortia vafcula de lignjs muftum difrum-
pit. Et fimiliter prædicatio Euangelij non beneintelleda
ruina foda e ft mul tis.} Aiu>qm,rumpentur vtrer. & vinum ef-
fundetur, & vtrespereunt, ] id eft, diffipabuntur cordaeo-
rum,&reced eut à fide,&erunt perditi [Sed vinum nouum in
vires noues w«ff«»f.]Çum fuerint noui fadi per mea dodrinam
„ confirmât!perpaffionemrefurredionem,&alcen-
fionèm, peraduenmm Spiritum (àndi, tunc oblèruabunt
omniadura 8c alpeia,&ambo confèruabuntm,&dilcipuli
8 c prædica;io,quæin eislèminataeft.Ecficfadum eft,quia
póftea cruces, & tormenta^verberafuftinuerunc,qui ante
vocem duram non poterant fuftinere.
Defilialairirejufcitata.
C A P V T XXIII.
J J Æc i’Ie loquenteadeossecceprinceps vnus acceftitJ] Löquë-
exgentibtis congtegatam : 8c ficut ifta exclulà erat àdomi-
bus & à turbis ducdecim annis propter fanguinis immun-
clitiam : viide & proptereainviavehit ad Dominum, fie
gehtilis populus exclullis erat à cætu fidelium, pollutus in-
gefiitocarhaliumfluxu Sedcumverbo Dcicerneretlàlaa-
reludaeä;rapuitfibi làlutem: Etarchi.ynagogitiliaduode-
cim annis crat, 8c iftaduedecimaqnoshabebatin infirmi-
tate, quia quando ilia cæpitlèclmaum Deum nalci inPa-
triarchis ifta cæpit elongari à Deo, & infirmari mcnte.[ilc-
ceftit retro. • Quia cum Chriftus afcendit,tunc gentes carpc-
runt credere.
Accedereretro,eft ilium fequi&imitari.quia iple dixit,
ft quismihimwiftrat nufequàtur. Et ali bi. Po# Dominum Deum
tainn ambulabis . Et tetigttfimbriam veftimenti etus.~\ Iullcrat
Dominus in lümmitate tuhicæ fieri fimbriâs, vtficuterat
difcrétiocircumcico in corpqribus, fie 8c in veftimentis.
Iiidæiadinuencrunt v,t ponerentibi Ipinas, vt quädo pun-
gerentur, retraherentur ad legem Dei.&fiereCrecordatio
legis Dei.Sed ifta nonfhuenit ibiipinas, quiaDöminus lu-
petfluas abominatioties Pharifieorum abominatus &de-
teftàtus eft. Nècaulà èft tangere veftimentum quod carnem
Domini tegebatjied illud quod foris prominebat,
Alio modo fimbriam veftimenti eius tangere, eftincar-
nationé eius credere.Dicebat enim intra le. Si tetigero tantum
veftmentunieius faluaero. Si credidero incarnationem
eius,làlua ero. Et primordium eft initium iïnmundæ eogi-
tationis ex quo peccatum nafeitur Fons lànguinis.erat ori" gopec<.si{i.[Etipfifueratmulta perpejfa,a plurib. me die is, ] quia
multi Philofophi fuerunt, qui de virturib. ainimæ difputa-
uerunr, & de vitiis, lèd tarnen ad veram mediciriam genri-
lem populum non ad duxerunt. [£f in ipfis erogauerat omnetn
fubftanttamfitam. QUia ohiné laborëm fiium expehdît gen-
ti lira s in variis poemàtibus Philô(bphorurri. [Àt ïefus'coh-
Iterfus & vident eâm dixit.'] Alij Euangeliftæ referunt quod
dixerit,quis nie cerigît? Et dixit Petrus præceptor,turbæ té
copiimilnt &alfliguht,'& tui dicis quis me tctigit? Alij taii-
............................................................ ^ ___ gebant cörporeö tàÛil ilia tetigitfide,quific tahgit Doroi-^
te Domino tutbis làlutem animarüm , venit quidam , niim,mereturlànari. ErgoËccIeûaexgeritib'.&tetigitfidé
princeps Iudæorum.Qui quia làpiens erat in lege,&archi- | Domihum, quiaptffeélb corde credidit iri eùmj vnde al-
lynagoguSjid eftprinccpsfynagogævocabatur, quia in eo- 1 teri quæ nec diim feblè credebat dic'ebatur. Noli me tâgë-
rutn congregationib.propter peritiara luamagifter erar,& re.quianô perfeâe in fide tangis.fvlf iliavenit,'&prociditan-
quia nobilis erat:etiam nome indicaturab aliisEuangeliftis | te eum, Et ob quamcaufam tetigirit eum confejja efl,quemadmo-
d icentes icui notnen erat I air us. f Ef adorauit eum d. ces.Eilia mea ■ dum fluxusfanguinis eiusfteterit continuo.] Propter làlutem
modo defuntta eft.] Nôeratadhucmortuaquandopaterac- 1 aliom ifta Dominus tam diligenter reqiiirebat,vt alij fimi-
celïït.lèd in via hoc ei nuntiatum eft. Sed Matthæus breui- | liter ftuderent bonæ fidei efle,& diceretùr de eis. Eiliaftdes
tati Hudens, ita narrat. Quamuis ergo Iudæusèlïet, non. tuatefaluamfecit, ineoenimquod credidifti làlua faélaes.
dixit vt Centurio dixit : die&fiet, lèd veni:credens euça fo- | Vocaturautem ifta mulicr ematrolà Graeco nomine: vélum
ficutProphetam fore,licet non credbret. Actamen erat
ab aófcu nomen eius. Siquidem languis Grasce emat
nimis malus ad cuius preces annuit Dominus agere,vc pe-
dicitur,& inde ematrola diriuatiuum.id elt fanguinaria. Iri
tebatur. [[5erfveni impone manum tuam &viuet.J Quiaenim
oiftauo vero loco ianamrpropcer o<5lauum diem refurre-
non habebat aliam filiam vei filium, propteiea tenere diliniens
(5lionu;,quam omnis EcClefiagentium veneratur. [Etfalfta
gebat ,:&idcirco& iplè venit & ad pedes corruit, &cum faólaeftmulier exiüahora ] Quicunqué bona fide ftudue-
magiftro ad eamreuertivolebat,ficutmulierSunamitis quç , ritelïè ergaDeum,filiusDei erit,& lècündum fidem ipfius
nô-dimifit Helizeum, quoufq; ad filium morcuum perue-
niret. « [Effur gens lefusfequebatur eum, & dtfeipuli eius. ] No-
tandum quod dilcipuli in omnibus Domini faéfcis merao-
rarituradlïèelédi. Et digne taies effebti lîmt, quiainlpe-
£lor cordis inlpexit arcana.
Secundum Matthcei textum, feprem miracula narrantur
elfe à Domino peraëta nunc.In oâauo lùbintrare voluit fi -
liaarchilynagogi.lèd liirripuit mulier ematrolà. Typice ar-
chilynagogus ille Moyfes intèlligitur,''quia dicitur Iairus.i.
illuminatus,quia à Deo illuminatuseft luminefidei &lcié-
tialegis. Qui habet vnicam filiam,id eft Synagogam.quam
vnieo amore dilexic,& pro ea Deum fréquenter exorauit.
Et ad pedes eius cadere,eft incarnationem eius veneraii.
Quia enim caputChrifti Deus, pedes eiusiricarnatio eius
noninconuenienter accipitur. Ethoceftadpedescadere:
eum fuper omnes fingulariter magnum fàteri. j F ilia mea
modo defuncla eft.] Quia paululurh ante aduentu redempto-
ris omnem iu ftitiamlegis amifît. [Surgens fequebatur eum.] ■
Quia cum vidit Deus deperilîè Iudæos à vera vita,venit re-
ducerceos [Sequebatur eum ] quoniam ficut Moylèsprædi-
xit de illo,fie per omnia fedt Dominus. / [Etpcce mulier qua
fanguinisfltixum patiebatur.]M.a\iet ifta fignificat Ecclefiam
fiet ei. Ecclcfia quoque ex gentibus eX*quo in Deum cré-
didit:làluari cæpit,& mente & corpore. [£f cum Venijfet te-
fusin domumprïncipis.&vidijfettybicines.] Tybicines deriua-
tum eft itybia, & tybia diâaà tybiis hynnulorum, de qui-
bus coepti funt primü fieri in Frigia:modo vero 8c de Grui-
busfiunc, &de matellis. Adhibebanturautemânti<^üi-
tus funeribus mortuorumS^nuncitinèribus prihciputn:lo-
nus aucém qui fit ab iplb, tybicem dicitur quafi ty biæcan-
tus. [ Turbam tumult u an tem.] Quia vnica état patri & marri,
plorabant femiliæ , quam fperauerant habere domi-
niam poft dominorum abcelfum. Synogoga adhuc iacet
mórtua&fiunt in 'domo eius tumultus Iudæorum & tybicines
: plan&us, quos aguntinutiliterin lâbbatis. Quia
nondtim venit lefiis ad cos. [Dicebat recedite.] Quia cum
venerit ad eam Dominus lefiis, recedent tumultus do-
ârinæ corum, 8c plan élus irrationabiles* j Non eft mortuà
puella fed dormit.] Illis mortua erat,lèd dormiebat,quia tani
cito earn excitarepotèrat. Vnde mos obtinuitapudChri-
ftianos,vt mortui eorü qui in bona côfelfione dilcefièrunt,
nô mortui lèd dormientes vocentur,& monuméta eorum
non monumenta, lèd pia, id eft dormitoria Græce
vocentur.Synogoga qiloq*, Iudæorû vobis mortua videtur,
fed