A
B
C
D
,22 v s Frecubhi Epifiopt
ecclefiæ presbyter : tahto fcripturarumftudio laborauit,vt;
vfque nuncjquædam cxemplaria'fcripturarum Luciana
nuncupentur. Feruntur cius de fide libelli,8£breues ad
nonnullos epiftolæ. Paflus Nicomediæob confeffione’m
Chrifti, fiib perfecutione Maximini, fepultufque Helio-
(poli Eethaniæ. Phileas de vrbe A e g yp t i, quæ vocatur
Thymius, nobili genere, & non paruis opibus : fuicepto
epifeopatu eleganriffimura librum de martyrum laude
compofiiit. Et deputations authotum habita, aduerfum
iudicem qui eum facrificare cogebat, pro Chrifto eapite
truncatur : eodem in Acgypto perfecutionis authore, quo
Lucianus Nicoraédiæ.
A rnobius fub Diocletiano principe apud Aphricam flo-
rentiffirae Rhetoricam docint : fcnpfitque contra gentes
volumina qüæ vulgo extant. Firmianus q u i& LaSlan-
tius, A rnobij diicipulus, cuius lub Diocletiano principe,
aceiticum Fiabuo grammatico de medicinalibus verfus
compofiri extant: Nicomediæ Rhetoricam docuioacpar-
nuria difcipulorum inde in Græciam, videlicet ad icriben-
dum, fe contulit. Habemus eius comatum Symfofium,
quod adolefeentulus fcholis fcripfit,de Aphrica vfque
Nicomediam hexametris feriptum verfibus. Et alium librum
qui infenbitur grammaticus & pulcherrimus. De
ira Dei, & Inftitutionum diuinarum, aduerfus gentes li-*
bti V11. Aequalitatum & Epitomum eiufdem operis liber
I. & ad Afclepiadem i1 . de perfecutione lib. i. ad Pro-
bumepiftolarum lib. i v . adScuerumepiftolanimnJib.^
adDemetriumauditorem fiium epiftolarum lib. 11. ad
eundemde officio Dei vel formatione hominis lib. i. .Hie
in extrema feneótute magifter Cælaris Crifipifilii Conftan-
tiniin Galliafiiit : qui pbftea à oâtre ( v t fertur ) interfedtus
eft. IgiturEufebio referente, haec perfecutio fub Diode-
tianó & reliquis principibils eiufdem temporis ab ipfis mi-
liribus exordium coepu : & velut ex parua fcintilla, pene
totum Romanum inflammauit orbem, maxime Aegy-
ptum, Aphricam, 8c Maurifaniam : dum inter fe diligen-
tiusperquiterent Chriftianos, repertos autem immqlare
CQgebant: nolentes, militia & vita priuabant.
Inter quos Nicomediæ Augufto Cæfareaffiftente,Do-
rotheus cubiculo régis præpohtus, & fodus eius Gorgonius,
qui pene omnes cubicularios fibifiibieófcos doclrina &
fide eftecerant Chriftianos, cum vidèrent conftantiam
Petricuiufdam nobiliffimi v iri, qui iniquas leges contra
Chriftianos promulgates publice rapuerat atque minuta-
tim difeerpferat-, quam ob caufàm omnia tormentorum
generà coram Augufto pertulerat: nouiffime in craricula
pofitus fuper pruinasin tide lætus exhàlat. T une prædiâi
aiuûf: Gur Imperator punis in. Petro mentis fententiam,
quæ in nobis omnibus v ig e r V t quid in illo. crimen duci-
tur,quodànobis omnibus confitetur? Hæc nobis fides,
hic côltus,& vnaninSiseademque fententia. Quos ille cum
in medio nihilominus venire iufliflet :flmilibus poenæ, vt
priores, fùppliciis affedos, ad vltimam Jaqueo appenfbs
necariiuffit. T u n c& Anthymus ipûus vrbis epifeopus,
in domini noftri IefuChrifti confefnone perdurans, mar^
jjtyrij gloriam capitis obtrùnçationefiifeepit.
* Hune autem tan quam vere bonum paftorem , viam
martyrij præcuntem, vniuerfà pene gregis lui multitudo
profequitur.Itaque explicari non valet, quanta Dei fan-
d is martyribus excogitabantftr tormenta ea tempeftate:
feu quanta fàndorunxmilianouis &inauditis cruciatuum
tormentis interempta fint-: quibus Eufebius Cæfàrienfis
epifeopus, ecclefiafticæferiptor hiftoriæ ,.dum intereftet,
quæ in vericate comperit 8c cernendo coalpexit, octauo
hiftoriarum & nono Übris partim manifeftare ftuduit.
Qualiter Conßantinus ad Imperium etteftus fit, &quos
Imperatives perfiquentes Cbrißunos
opprefserit.
... C a p , X V I .
COnftantinustricefimufquartusgubernaculaimperii,
à Gonftanno pâtre fufeepit, quæ vno & xxx. annis fe-
■ )içj(fime tenuit. Igitur mormo ( vt dixi ) Çpnftantio in
Britannia,.Conftantinuslmperator çreatu&primus Im-
peratorum Chriftianus,exceptoPhilippo qui Cfiriftianus
annis admodum paucimmis, ad hoc tantum conftitutus
fuiffemihivifus eft; ,vt,mill,efimus R omæannus Chrifto
potiusquamidolis dicaretur. A Çonftantino autem omnes
femper Chriftiani Imperatores vfque inhodierum
dicm creatiiunt : excepto Iuliario, qyem impia ( vt aiunt )
machinantcm exitiabilis vita deferuit. Igitur Crifpo &
| Çonftantino Cæfàtibusatque confùlibus,Romanæqui-
demeccleliæ Sylueftrius prxfidebat ; Alexandrinæ Alexander;
& Hierofoly morum Macharius : Antioçhiæ vero,
quæ eft apud Ô fo n tem , poft Romanum nondum quif-
qùam fuerat ordinatus, perfecutionibus feilicetprohiben-
tibus. Nonlongopoft tempore Ifl qui Nicææ colledti e-
rant,eloquenriam eius admirantes, Euftachium dignum
appr obaueru n t.qui fediapoftolicæ præfi derer, & cum effet
epifeopus vicinæ Beroæ , eum in Antiochiam tranftule-
runt.
T un c ergo Chriftiani orientales quidem vfque ad ter-
minos Aegypti circa Lefpiam commorantes, non præfii-
mebant aperte inccclefias conuenire, cum Licinius fauo-
rem, quem in eos habuerac, permutaffet : fed .nçque per
Occidentem Helladici, vel Macedones, 8c Illyrici licenter
in rehgione durabant, propter Conftantinum qui prin-
ceps erat in his partibus Romanorum. Huic enim viro
plura poftea proueniilè percepimus quibus fiexuseftChri-
ftianorum dogma venerari : præcipue tamen propter lignum
, quod ei diuinitus eft oftenfum. Etquoniam ad
hæcvenimus, paulolatiusaliquid referamus. Cum Dio-
cletianus 8c Maximianus Herculius, priuatam elegiffent
vitam,& Maximinus Galerius, qui cum eis imperauerat,
tenen.s ItaliamduosCæfâresfeciftèt, Maximinum in O - ,
riente, & in ItaliaSeuemm. T une Conftantinusin Britannia
pâtre mortuo ordinatus Imp.primo anno ducentefimç
priraæ Oly mpiadis, x x v i i . die Iulii m enfis, Romæ vero à
prætorianis militibus Maxentius, Maximiani Herculiifi-
lius, inftitftitur Imperator.Hic eiuspaterimperandicupi-
ditate noluitfilium regno priuare quod fàcere nequiuit.
Porro Seuerus R'omç contraMaxenrium veniens,militum
proditione peremptus eft. Proinde Maxentius Romæ velut
tyrarinus habebatur,adulteria impudenter exercens,&
earum viros occidens. Quem volçns Conftantinus oppri-
mere &Romanos à cladibus liberare,, cogitabat quem ih
bello Deum haberet auxiho, feiens nihü prodefle Deos
quos Diocletianus venerabatur : & quiapotius eius pater
paganorum contempta religione féliciter aduixiffet.In his
igitur felicitudinibus conftitutus, in fomno viditfignum
crucis coelo fplendide collocatum, mirantique vifionem a-
ftiterunt angeli dicentes; 0 C onfbntine in hoc vince.Fer-
tur autem & iplum Chriftum apparuiffe c i, fignumque
monftraffe crucis , ac præcepifre v t figuram fimilem
faceret: & in præliisatudlium hoc haberet, quovi&oriæ
iuraconquireret. Eufebius itaque Pamphili cum iurèiu-
randolÇplo^nperatore dicente audiflcrcfert,quia circa nie-
ridiem déclinanteiam foie, crucis fignum ex lumine fà-
âum,ôc fcripturâ confertam ei dicentemûn hocvince, vi-
difTet ipfe & milites qui cum eo mne effent. Pergénri nan-
que âïrquando cum exerçitu per iter: ho c, inquif, ei mira-
culum eft oftenfum. JD.umque cogitaret quid eilet,nox
fuperuenit : & dormienti Chriftus apparuit cum fignp !
quod vidit in coelo : iuffitque vt fieret eius figni figuratio !
quæ foretauxilium congrelïïbuspræliorum.
Igitur vt præmiflàquadam ex parte & aliquoties me-
morataiterum repetamus,Galerius occifb Seuero,Liciniû
Imperatoré creauit. Cumq; perfeçutionem à DiocletianO
& Maximiano miflam ipfe atrocioribus edidis accumulai
fef ». acpoftquam perannos x. ex omni genere hominum
exhaufitprouindas : putrefàdointrorfum ped o re , & vi-
talibus difiolutus , cum vitra horrorein humanæ mi-
feriæetiamyermes erudaret, atque medici vitra iam foe-
torem non ferèntes, crèbrp iuflu eius occidçrejitur, à
quodam medico conftantiam ex defperatione fumente in-
crepitus,iramDeieflè poenamfiiam, atque ideo a medi-
cis nonpolfe purariiedidisîateniiffis,Chriftianos de exiçhron.'
ïoto- tî.L ib . lïï» )
ÜïsrèuoCauitf ipfe autèm cruciatus nonfuftinens, Vim vi-t'
tïÉ fuari intullt. Ita .refpüblicaturicfufe nouis quatiiót.prin-
cipibus fuit. Coriftantino & Maxerttio filiis Augüftórum,
Liciitio autem & Maximiano hominibus houis: Conftantinus
pafcemeccleliis poft x-annos, quibus d perfecutori-
bus vexabantur, indulfit. Deinde inter Conftantihum
&MaXèririum bèllum ciuile exorchmefti Q u a necèlnta-
tè compuIfusCohftantinus , qiiém haberet adiutorem
Deum in prieU&iitrininentibus, mente folicita pertrada-
bat.Vnde & figna ccelitus ei oftenfa fu n t, qux fuperiu'is
membrauimus. Igitut Maxentius fiepe niultis prxliis fati-
fratus: vltirho ad pontem Miluium y id u s , &interepiptus
Ift. Maximinus pèrfecutidni« Chriftianorumincentor,
exècutorque inféftiffimus';apud Tharfum,dum;ciuile helium
ebrttra Licinium difponeret f inteiiit. Licinius re-
pèftrinarabiè fufcitatusi'omnes Chriftianos èpalatio fuo
uiffitexpelli. hdoxbellum inter ipfum Licinium & Con-
ftaritinümefferbuit. Sed Conftatitinüs Licinium fotoris
fux vinini, in Pannoniis primum v ic it, deinde ap ud G i-
balas oppreftit.- Vriiuerfaque Graeciapotitus^ Licinium
crebris bellis térramariqueairurgentem , &repVèflum,
tandem ad deditioneiri coegit. Sed Herculii Maximia-
nifocer fui mötus exemplo , ne iterum depofitam pur-
puramin perniciem réipüblicx fttmeret, pnuatum iuffit
oectdhQuamuis omnibus iam miniftris nefatix perfecu-
tionisexêmptis, hunc quoquein quantum exercere po-
tuit peffecütorem dignapunitio flagitaret. Conftantini
filiiCrifpus & Conftantinus, & LiciniusadolefeensfLi-
dhiiAugufti films, Conftantini autem ex forore nepos,
Caeferescreati funt. ■ '
De veJaniaArrif>&itefyriodo in Nscaa congregata,
‘ rdinea rt
ü
C A P . X V I I .
Hls diëbus Arrius Alexandtinæ vrbis prefbyter,à veritate
fideicàthôlicæ deuians, exitiabileplurimis dogma
conftituit. Qui fimùl vt primum Alexandriæ, vel noms
vel notatus, inter, cönfufos vidgi fedatores , infeda-
torefqüe fedus eft : ab Alexandro eiufHem tune yrbis
epifcopo pülfus ecclefiaêfti cum quo homines quos in er-
rorém feduxerat, etiam in feditionem excitauerat. Qua
de re apud Nicæam vtbem Bithiniæ coriuentus ttecento-
rumif. & ÿ n . epifcóporum feduseft: perquos Arnanum_
dogma exitiabile & miferumelfe euideriSffime deprehen-
fiim, palam proditum ac repröbaram e f t , Vndecunqne
ad eundet# tonûenturiiSyrps, fimul 8c Gylicas Phoeni-
cafque & Arabes , atque Palæftmos inter hos & Aegy-
ptios, Thebæos,'Lybios, necribn & èos qui ex Mefbpo-
tamia oriühtur. eriam Përfas ad concilium vehiffe confiât*
Verum néc Scythadefuit. Ex eorum choro Pontufque &
Afia, Phrygia & Pamj)hilia : viros probarif^mo^præ-
buerunt. AderantThraces,&Maeedories, A c h iu i,&
Epirotæ,& his quoqueintèrius habitantes. Ipfe aut Hifi-
panotum valde famöfus Oiîùs vnusaderat, 8c fimul pluri-
mis aflidebat. Talem itaque folus afecundo,vnus Imperator
Coriftantinus Chrifto foronam vinculo pacis exor-
nans , fuofaluatori de viéloria inimicorum & hoftium
Deo.decibilem dedicauit. Itaqué maximam domum præ-
pafauit y iri regalibus Imperator fedëns: & fubfelha in ea
pooi præcipiens, quæ füfticerent ördini facerdotum. Ita
decentem præpararis eîs honorem ; inuitauit ingredi, &
depræfentîbüshabërecbnfilium. Introiijit autem & ipfe'
princeps vltiinus cum paucis laude dignam fui magnitudi-
neffi haberis: & mirabilemfpeciem, mirabilioremque ge-
rëns dignitatem pudoris in fronte. Minore vero fede
quarn aiiispbfita in medio eorum fedit: primo tarnen pei
tens, hoc fibi epifebporrimiuffione concedi. Tuno cum
co refedit fecratiffimus ille chorus. Étenim cum ex o-
mnibus perié l'öfcis epifeö'pi cönueniflent, & ( vt fieri Co-
let ) diiierfis ex caufïs inter fe quædam iurgia detuliflent,.
interpellabatur frequenter à fingulis, offerebantur libel
quo ventumfiiefat, animos dabant. A t ille videfts quod
per luiiufmodi iiirgia oaufa fummi negotii fruftraretur:
aiemcertam ftatUit, qua vnufquifque epifeoporum fi quid
querimbhiæ habere viderétur, deferret. Ec cum refedifi
let,fufeepitdfingiilislibellos, quos fimul omnesin finu
fiio continens, necirieisquidcontineretur, aperiens, ait
ad epïfcopos. Deus vos conftituit fàcerdbtes-, &pocefta-
tem vobisdedit de nobis quoque iudicandi: & idco nos
avobis red e iudicamur, vos àutemnon poteftisab hominibus
iudicari. Propter quod Deifolus inter vos expe&a-
te iîidiciüm : & veftra iurgia quæç.uijqüe funt, ad illud 'di-
uinum referuencurtxamen. Vosfetenim nobis à Deo dati
eftis dii, & conueniens nonéft, Vt homç iudicet deos, fed
ille fblusde quo leciptumeft; Deus ftetit in corigregatio-*
ne deorum, in medio autem deos difeeririt. Etidèb'niso-
miflis : ilk quæ adfidem Dei pertinent , abfquevlia ani-
morum diflenlione diftinguite. Cum hæcdixiflet, omnes
limul quærimoniarum iibellos iuffit exuri, ne innotef-
ceret vlli hominum fimulatio faéerdomm, fed ecclefia-
fticum omnes vnanimes, ad quod vénérant , negotium
agere follerter inuigilarent. Igitur venerabili huic concilio
expaucorum memoria coniici poteft quam mâgni iriter-
fuerint deo amabiles viri, qui leges ecclefiafticas, quos ca-
nones vocamusjlanxerunt ; & perueijfiun dogma Arrii
cum ipfo autore 'anathematizantes damnauerunn Jpuit
p i x terea in illo concilio Paphnunrius homo Dei ex Aegypti
partibus epifeopus cbnfeftorf ex illis quos Maximia-
nusdextrisocuIisefFoflis&finiftro poplite fuccifo , per
metalla damnaüerat. Sed in hoc tanta virtutûm inerat gratia:
vt ligna per eumtion minus quam dudum per apofto^
los fièrent: nam&dæmones tantum verbo fugâbat, 8t
ægiotosfolaorationécurabat: fed & cæcis dicitur vifum
reddidifl'e , 8c paralyticos ad ftabilitatem corporum re-
uocaile. Quem Conftantinus in tanta veneratione 8s
affeduhabuit , vt fæpiuseuminria palatium euocatum
complebtere tur: 8c ilium oculum, qui in confeffione fi-
dei fuerat euulfus^audioribus ofculis demulceret. Exeo-
rumnumeto, & f i quidadhuc eminenrius fuifle dicitur,
etiamSpiridion epiicqpusÇyprius , vir vnus ex ordiné
prophecarum. Hicpaftot ouium, etiam in epifeopatu po-
1 litus permanfit. Quadam vero n o d e cum ad caulas fures
j veniliènt, & manns improbas quo aditum educendis oùi-
1 busfacerent,extendiffent: inuifibilibusquibufdam vin-4
j culisaftridi, vfque ad lucém velut traditi tortoribus per-
manferunt. Cum vero ouesdudurits adpafeua , inatuti-
nusfeagerecfenior: vidit iuuenes abfquc humanis vincu-
i liscaulispenderediftridos.Gumque caufàm noxæ com-
j periffeti ^bfoluitfermone,quos meritis vinxerat: & ne eis
inariisnodurnacederetoccupatio:Tollite,inquit,Q iu-
! uenens vnum vobis àrietem, ne fine caufà venilTe videami-
1 ni: quem melius ptece, quam fur to quæfifle conuenerat.
i Traduntde eo etiam illud fadummirabile , filiam habuit
Hyrenem nomine : quæ ei cum 'bene miniftraflètj virgo
defimda eft. Poft eius obitum venir quidam dieéhs fe et
quoddam depofitum commendaffe, rem geftam ignorà-
ueratpater:perquifitu in totadonio, nufquam quod pof-
cebatur, inuentum eft. Perfiftebat ille qui commendaue»
rat 8c fletu aclachrymis perurgebat. vitæ quoqiie fuæ illa-
tutum le elfe exitium, nui ccunmendata rëciperet tefta ba
tur: Permocus lachrymis eius _ feriexad fepulc_h_ru_m ffiilfieæ
ptoperat, atque earn nomine clamitat. T une ilia de fepuh
chro quid vis ,a it, pater f Commendatum, inquit, illiiië
vbipoluifti? Atillalocum defignans: illië,ait inuenies de-
foflum. Rcgtelfus ad domum, rem ficutfilia de fepulchro
refponderat, répertam tradidit repofeenti. Sed & mulra
alia eiusgefta refemntur mirabilia: quæ recentium tunc o-
re omnium eelebrabantur. Talis igitur in illis adhuc tern-
poiibus permulci viri in ccclefiis domini refiilgebané ; ex
quibus plurimi in illo concilio fueront. Sed 8c Athanafius
epdem,tempore Alexandri diaconis Alexandrini cpifeo-
pi aderat confiliis, fenem quam plurimis iuuatts. Interfuit
etiammagnusEuftachius, Antiochenæ fbrritus eccfefiæ
præfulatum: meritis ac vittutibus infignis. Pariterq; Eufebius
Pamphili Cæfàrienfis ecçlefiæ pôtifêx.'qui tepore per-
j fècùtionis nobiliter in fide petddrauit, 8c multorum illit