Scriptors
frequenter
appellat
homines
filiqs Dein
Pfal.46 a.
Hier.i.f.
i.Cor.ii.ti
B
Qtnef. t.b.
COMMENTARIORVM
A P O N 11 I N .C A N T I C A
; . „ ; . C A N T I C t ) R V M
£ 1 1 B E R P 'R 1 M V S . l p
Dmir. antiBvs nobfe voces Spiritus fendd,,
qui in muhis Scriptura: diutoxlocis, inenar-'
i'abdichaiitatisafte»51:u,humanamnaturam^
verbo Dei fororem, fiiiam, vel fponfam affe-
ruit nucupari/eou ndum illud Elai x Prophete
..^ ! mplebs mealfrael,fernen Abraba amict mei,quiportamïnt
meo v te rn B i alio IpcoideinPropheta^ ^wo^.inquieps/p,*-
,r ,m v o c ^ üm ,& p .fim im p ‘ diiiberè i h E ^ ö
umiïrael vt(erUuamiWm defirti.Et perDauid fermoDomrni
ad E cd efnm ^ e'n iiaw iA u d i.(M )fl'u& vU i,ii'im lm a a a -
remtuam. Et beams Apoftolus Paulas ad PlebeiB Gorin-
thiommiDeJpond vnqmtyosvmim, virgqim u f l a m iM m
cfei)!o.Étilltcóapeniusdcclat3'tadmiEabile4tauperLacam
EaangelidamjAdamprotoplaftLim facofem corpora
noftrorüm,fiiiam DeiperfenEmgenearogiacconfirmatüj
pet hoe proculdubiö qudd Dei mänib. de limp terne tor,
matuseftiHisigimragpitiSitantisactalibuJtefiibascomptobatur
quam magna^creatus fithomo a magno artifice
quid vililliirium,quicquid deljpe&uniiridignunjqueftul-
taimpiaquegentilitas opinatur ; cuius. incredulitatis ca-
ligo,oculos cordis excscauit •, hoc glbriofum, ho c mira-
. bile hoeperquam magnifienmapud diuinam dementi
am & omnes viitiitcs calcfteseffe p^obatur. Nam quae
immenfa potenria,qua: bonicatis dulcedo,qu* miieratio-
nis ftfperlariua omnium operum flagranriapheernae virtu-^
tis,admiraraab A n gelis, o m h iu mque San&oTum choris,
prascclfis vocibus perpeEuifquelaudibtisefFerretur,nifi vt
dominusanciliam verepauperculam, vt xternusmorta-
lem per aflumptibnem earnis, Rex Dominus Ie(us Chri-
ftuSjEcclefiam {”ideft,DeiSern\b ahimam)fibi fub coniu- g
gis titulo copularec.Gaudeteni nvom.nipotens Pateraglo
rio(xcbniun&ionisprole,quibusdiciturinEuangelio,Filioli
mei,adhuc modicum vobifeum (urn, & vä'do ad Pattern
:gau det(inqua m) mirabilis Pater inanultitudinefi-
lidrum v Chrirto&:Eccieriaegenitorifm; quieorumlocis
fedibufque fuccedant,qui propriae voluntatis malitia de
c^lefti ftarione ad terras dilapfi funt,qui nunc dolqre mul-
co torquentur, & cailidis prarpedicnlis ad regrium afeen-
dentes retinere Conantiir,& per momenta mojc genitos fi-
liqs Ecclefue feftinantextinguere.Ecclefiaft^autem vocabuiumGraecorermonb,
congregationempbpuli,qua:Heb
raice d i cic u r(y nagoga, interpretaiinemoeft quinefeiat;
qua: pro loco vel.terapore diuerfis nominibüs a verbo Dei
vocata eile probatur, Aliquando H ieruialem, nonriun-
quamSibn,plerumque arnica, fepebumero.dil'e^ajriterb
è o quitantq amoreaüsditetur. Accendkur animus, I
menfuram huius amoris agnofeerequiinter verbum Dei ] periona^ ore Propheca-
& aninram flagrat;vtdum agnouerit menfuram amoris re - appellata cognofcitùr. Hierufalem fiquidemdicitur
dprocam,red^at amoris vici(fitudih^mDeo..QUein am o - ) quiapoft iracundiam omnipocentisDei Pacem de ccelo
rem (id eft quantum diligar ariima perfeda Deum) & eius / liiiflam aPatreiuicepit?eo quodaliquam ngnatur habpre
r.__ * V___ ««(Tlimi.c -»ftirharp-iiii f ie n *n te 1 nacem. Sion v e rb . auia.de conualle menfuram,in martÿribus poiEimus«ftimâre,in ï)e o àuté lachrymarum idolos
9 non poffumus. Omiiis enimàm'or, licet^on fit nifi vnius
fq u i verusin Deo eft) vique ad exituih ntortis poterit ter-
minariiquod martyres pro nomine Filij Dei moriendo,&
Rtmsb. ipfe pro impiaplebe.fecifleprobatumcft.Sedmultum in-
1.Fetr.j.d. Ccreft,rtiultum^ue diftatinter ilium qui pro impijs,&eum
? q u i pro iufto fuicepit mortem. Et fatis,& vitra qttàmeffari
C poteft , gloriofior ille qui nullis praecedentibus éxemplis
quod laudeiit dignum hierit operatus,quam ille qui alte-
nus magifterioedoeetur ; ^icurhumana natura(vc dixi-
mus) pro viribus vicem Dei Fili^in Martyribus repenfare
dignofeirur. Huius ergo v.eriamoris cjifee magrfter Géntiü
Pauluscharitatemedocuit,magnitudinenobisagno‘fcere
cupieritibus ; Liber Salomonis,-qui Can tic l Canticorum
titulo prænotatur, in ter casteraluminatia dium'orum^pi*
cum,velut lampas obuiaijjt.In quo vtiquèpihil de carnali
amore (quemgentiles Cupidinem appellant j qui ihfania
pociùs intélhgipoteftquam ambr| fed totum:foiritale,to-
tum dignum Deo.totüq-, anim»lalutare:Etadquamglo-
riam.per fuam incarriationem fuamque nimiam çharitaté,
fublimauerit poft cot facinqrum molem, humanafn natu-
ramjluce clarlus démonftratur nunc opinor.Sicut in mote
Sina,fc>e^to Mofi oftenfum eft irüB^üra,cuius ptilchritudR
nis vcl mcnfuiç.facërettabcrnacülû,ficut ei dicitur à Deo:
Vide vt ica facias Taberi6aculum,ficut tibi in monte ofté-
fumeft : Ica fapiehtiflîmoSàlomoni, quicqùidab initio
Mundivlque in finem in myfterijs egit adurufve. eric Dei
iermo ergaEcclefiam , in figura 6®m amigmatibus eftde-
monftratum. In quo Gantiço omnia quæ narrantur teéta
myfterijs,in Verbi incamau'one, reuelata & complétado-
cëfitur. Vbi allila erigitur humana progenies, cqmpedica
abfoluitur,corrupta;ad virgjniratis iritegeitattem rerorma-
: tur,expulfa Paradifo rèddîtu^ex;^^[dà,uberîii _ ex pete-
grina cmisjex andlla,domina-,ex yjiiifimajregina & ipqfti,
Creator is fuiverbi Dei C hr !fti befij^ni café effe6tàrtqften^
ditur : quæ dîgnàfit eras fufciperc ofcula, vnà ctim eq
eflfeâa loir Rit,in coeleftibus fiifeliiRata regnare^Qu* fub*
magifteî genbiim doeet de Chti(fo,dicendo ; Huniiliauit
fe vt rios Cxaltarei;^ N o n enim iniiuia deputatur artifici,
prgtiotum annuluîn laplum in corporis foueam jfaulifper
fcpofica ftola, ad qüærendum ddcendcrcR Sc inuencum
rurfum fuç dexter^ reddere.Nam g uicqmd humile,qqibr
D É#*! Exod. ij.rf.
Qfntf.ydth
i lip. 1
pacem. Sioii v erb, quia,de conualle lachrymarum idolo^
latriae,vbi in corpore lapia fueratin Adam, nunc cd'rde äd
montemParadifi reafbendit, & prb mundicia cordis fpe-
culurrilêpræbendô indiuiduæ T rinitati, confpieua ßc ex-
cèlfa efficitur s In qua Deus Oitinipotens quad in fertili
monte deledetur deartibulare, & bearum dodrinæfiîæ
fernen (pargerej propter quodipecula, vel fernen in eain-
terpretatur. Arnicaautem dicitur, qqoniam tepudiando
diabolum,adamicitiasreuocaiiit Deum : D iled a verb ap*
pellatur , ’quoniampoft incredulitatis amariflirna odia,
credulitatis muneribus d iled à enicitufdbror Dci videli-
cet nuncupata per aflu'mptæ earnis myfteritim^ cùmex ea -'
dèm materia videndus nafeirur t e r r i s d e qua Sc Eccléfia
generätur. Spçciofe Icilicet pronunciatur; quodabfterfa
per baptifmum ab omnibus maculis peccatorum , poft
muitam Æthiopicàm pellem .tenebrofemque confuê-
tudinem criminum , ad genuinam pulchmudincm re-
uocatafpeciofalaudatur. Sponfe v erb e fied ae ft, corpus
& fanguinem fuo corpori cbniungendo ; per quod fe-
crarnehtum ipopondit fe pçæter, eum nullum aliuma-
matorem in tbto corde diligere, pretiofum cius fidei
annulum magno ftudio, conleruando. Formola namque
prædi catur,formam eius imaginis.in qua creata eft,in anir
iÂa reform^ndo, Columb a verb nominatur cum omiii
rapfeitate (quam aduncis manibus , velut vulturinisvn-
guibus confueuerat perpetrare) depofita Sc confortio
Spirituslandi focia,ta, limplicitatis Sc largitatiscandore
columbafunTrefulget : Et quæ confueuerat in mails do-,
d o r ib u s , alijsanimabus æternæ vitæiapcrc cibos j nunc
in bbiiis Dodoribus , de fuo fuauiftimo gutture ,j aii-
dientibus feimpertit, ficut naturae eft fa cere columba-
ruin.lmmaculata autem laudatur, qubddepofitavetcre,
aniiquaquecohfuetudine criminum, & ftola (àcrqfiindi
bapnfmans feme! iuduta immaculate viuendo vitra fe
nonmaculauiti Sc Domini fui Chriiti imitacrix efFeda,
jpro eius ribmine moriendo., lima Martyrij fplendefcic.
Nullum enim aliud ferramentum fortius pocuit repe-
rire.pet quod anxiquæ feoriæ animae j ’imarentur, nifi mar-
•tyrijlimam .j perquodin tormentorurn fornacc polfic
anima » quantalibet fordium peccatorum mole fit cir-
cumdataj in fuo fenguine renouari ; per quqd pertcda
^fitebliimba , & in Chrifto immaculata. Perfedanam-
,que n u ncupatur,, .omneiudiciu m ^ ’P atre 1 ufei p i e n d o in
Chrifto?
loan- \
Eftc- Id.
Ibidtmÿ
w
B
C
D f
W»%.d;
‘Mitr.i.et.
' 1
jAncb, ç,é,
a:
Comment driortimCantica Canttck L iber /.
I Chrifto. Haecergo Ecelefia (vtretro didum e[l) in qua o:
Yinnium credentiu in Chrffto multitfidp confiftit, qure ans
te Sponfi aduentiim. in fuo fatigiiinc ignomirifosèiacebat-
de proiedipne pro Chrifto cb1lieda.,a ProphetaEzech'ielè^
refertur;&in curismagnis hutiira,&vfq; ad,annÖs puber-
tatisprouedä, Sc biusdodiinaquafimonilibiis exotnata,
Sc eius comundiorie vfque éd^gtf&b^Ö^Uj^&blfmata,
PrOphetatum &Apoftolorumyocjbus comprobjitur. De
quibus.0mnibus(vtdidurn eft-) itaiubetqr Ezéchielipco^
phet*,ingritaï plebiimproperare,dic^ndo,: Fili hbmiqfe,
notas fac i^rael abbmiriatiolies f u ^ , & dices e i ; radix- tua
& generatio cua de terra Chanaah,pater tuusAmorrh2US,
& mater tuaCcthaea,in die qua nata,in die,órtiis tui, vra-
bilicustuiis nón eftprxcifüs , Sc non es-lota aqua in fe-lu-
temynccfale falita,npc inuoluta pAnnis,necpepcrcitfuper
teoculus meus vtfaceret tibi vriura exhis^ifertustiiijfed
iacebas nuda, plepaque ignomiriia conculcata inTangui-
ne tub; V be rat u ai nt u m uer u n t , & pillis tuus'germinauitj
E tecce tempus tüumtempus amantium, & iacebas nuda
eonfufiqnifspleria & n^ifiamidiimmeum Scoperuiigno-
miniamtuarn jdauiteaqua,&mtmdaui fanguinem cuum
ex te,&vn xi te o leö,& veftiui te veftimentb m ulticbloi^j
fimila Sc mell.e nutriui te,cinxi tc by flb,& calceaiii te h‘ya-
cintho,&pofiii cbronain decoris in capitc tuq & circtilosj
in auribus tuis; & cxterä-qu® fequuucur;5ciuraüi tibi^Sc
ingtelfiis fum j^a'dum teeum,iS^fada es mihi,aitDomin'us|
Deus.Et m ultafentfimiliaihLibrisdiuinis ^ qu x breuitas
praïfentis qpetis profequi' minime patitur> Sed ho c luftpkl
decliraflc,qubd modo ïub npminelirael', plebs Iuda___
cotumax arguitur,&:in eius perfqna omnis anima, qu^ per
lauacrünVfegerièrationis nafcitur ,&pervoluntatemeius
qui prius earngenberacper peccatu (Amoirhj:i yidelicet,
qui amarus interpre tatur,id eft,.diaboliJ Sc per cófuetudi-
hemnèfaria(qu«pra:fentilqcqCèj:h^^licitur;qu*mentisëxecifiisintérpretarutj
fuerkqblifa,increpariproh4turl
increpatione.Eigo Ifrael, omnëmalcinidincm qua;a Dei
riöftri Iefii Chriiti primo aduehtu vlquc ad fecundum,re-
)eriturMiindüincolere,intelligitürnbrtiinati:quam dia^
solus amarus , & propria excidensinente mala voluntas,
fupradidoignomihiÖipgeueratordine: Qucimclemensl
Dominus Iéfus Chriftus,perfandani apparitiqnem (^licet
nefcièntem) de pr sdidis fordibus colledam jnutriuit, &
pfedofis veftibus vel mqnilibus exqrnauit,& fibiconforté
regqi facere eftdignatiisperfacrofandi bap ti fmatis yn d a;
vbi gloribla copula Chrifti Filij D ei ötEcdefia; celeb rat ur.
In quo (äcro myffierio, ablutionis aqua läuatur, (apientix
fale fufcèpto; indiuidux coxtqrnsque Trinitatis fide; pro
proftibuli traditione ialitur;variarum Virtutum chaiilma-
te,vcftimentis nudataopeiitur; Spiritusfandipinguedi-
ne,&charifmatis vnd ion e repletur ; vbi fimila in Chrifti
corpore, & melle in eius eloquijfe nutrifur ; vbi ,circulis di-
uinxintelligendx,aures ornantur; A-lartyrij'geminatain
capite; corona refulgens,byflb(qu? eft puritatis indicium).]
cingitiu;idefi,amor virginitatis Sc pudicitije,ab omni cani
diflolutione continet reuocatamque conftringit:calcian-
hyäcinthopedeSiqui color,pr<e/><«-d»r,Hebraicedicitur;
vepfaiparati fint pedes ad prasceptä Euagelij pacis,fempqr
concui-rere'. His videlicet ornamentis decorata Ecclefia
Chrifti, arfimam Sermö Dei teftaturfibi in coniugium co*
pularc.Cuius perlbna in huius libri principio orare ad Pattem
omnipotentem voce Spbnfie inducitur dicends: Of-
ct<tlétur me oßulis orisfiii:quia meliorafunt vbera tüa vino.
CuipeiProphetamOfea:ipfe Dominus Iefus; Sermo
Dei Patrisipromifeiac diccnäoiDeßtonfabo te mtbi infempiter-
nutn’j dejjwifabo te mihi iniuftitiajcfpohjabo temihi in iudicto,de-
jpqnfabote mihi in mißrieordMt^anf^temihiinßde.; Stuiili-
ter & p e r Ieremiain Prophbtam dicitur; Recordatusfumttti»
mifgretisadolefcentu tua&dhantatu4eJpon[aiionis, quandofou|
ta es me mdefertum,in terrain qua non feminatur.Et per Efaianl.
fi militer Vox'Ecclcfix ainP ofu’tt milüviitramJicia.jl>onß,&in-
duit me veßimentisfalutifficütfpönfum decor atu m corona; &■ ficut
jponfam ornatam nwnlibus fuis circundedit me. , Ec per Zacha-
riam, huiufeemodi glqpam trepida^nti Ecbleir® nuneiaCi
d\CQndo\^olitimereßl^ioh,eccerextutuvemttibi7nit'tsetma-
fuetusifedensftiperpullumafina ,' SaluatordcRedemptbripfe.
Biblioth.Vet.Ratr.Tom.y.
eft. Hi èrgóbmnes Patriarch« vel Prbphet*, futuram|n- $
fffabilem Chrifti & Ecclefi-i eppulam cecinerunt; Apo-
ftqlus autem iamcelebiätamexpofuitdicens ;< Viri ddigue Epher. s
vxoresyefimficut;Cbriftus dtlexit Vxclcfum.qm femetipfum tradt-
ditpro ea vtipfefibi exlMeretimmawlatam Ecclefiam, rión "haben-
tem maculamautrugam.Ec iccrumad CgrimbiiosyDeJpondie- n.
nim vosvniyirp, virgmem cafiam e^hibereChrïfio. Ec aitqiqco
ita exhortitur FidélesjTej eftis corpus Cbrtfti,&uro de tarne e-
i^.Huic videlicettänds a‘c talifius teftibus cöfitmatx jad-
;hibendafunt omnia officia nuptiatum;vbi praftofintedä
amici Sponfi,amic£B v eläd o l e/qe.n tu la*, conïbdales (pon-
fi,fodales etiä fponfie;mores quoque cantantiuraqui dul-
ci modulamine (pon fi potentiam cananr^ 'vel Ijjonfi pul-
chritudinem laudent qua largitatem (ponfieftcpnlebuta,
qupniqdo fe excelfiis litimiliauedt d ejlla a ltitu d iq ed e i-
tatis ad limum profundi vc htimilem deietäamque cariiis
matf riamäd c$lorum culmen leuatainlutemaieftadcon-
iungeret.Quodvirtutumfehema ccélorum fedibusadmi-
randu-m ipfe Spiritus iänblus qui in alijs -Propheds di/per-
sè dé haqcon[un<ftionelo.cutus eft, nunc i nh o cC an d co ,
ore fapiencifiimi Salomonis,èuidéter compofuifiè doeé- j
tur,vbiömniafixpradi(ftain «niggiadbusenarrantur , &
per imagineiq terrënam,.ccEléftis yerbi Dei & anima: con-
iun.clio dempnftratuf. QuoH Gandcum itaintelligituro-
mnib us prxcellëre Cantic«s,iicut Dominus nofter aflum-
ptus homo,ApoftoIis,Pacdarchis vel Prbphetis,aut qux-
cufi que illtefunt cmleftiumPoteflStes:Vdicut rex regum,
&DQminus dorainandum eftGhriftus> itä& Candcum x fim.e J
CänticprüfupeEomuiaGandca,quiBaProphedscantata *
fant,tituletur.Alia ënim Cantica, autpro Vibtqrix laude, *
höfte pioftratojcanrata funpfficu tMqfes demerfopharao-
ne,cänt»iit in Exqqi libro;vel.deletisSeon & O g regibus,* -Rxoj lf a
in N u meroriimli brö can taui t :au t traden da pofteris falu-
tadaprxcepta in Deutcrbnomij libfo cantauit;quäiiiben«:^
tp Deq,d0irerofin Teftahienti,egcefiurus de corpore, in*-
gratopopnlo dereliqur,vtquid eofmat^retinnpuiffinio
te mporelieius m aq da ta d iiflentbbliri,prxfcirent.Canta- ^
uic Sc Debbora candcum in libro Iudicumy.deuidtb, hqftè
Silara. C antauitSc Anna.vxorHelchan« Candcuminlir d
broRegupipreccsfundendq'profobole^amuele.Canta-; tjReg.2.a.
uit & Dauid Candcum in lib rt Regum-, qua die liberaftit 2 Reg zt..,.
eum Dominus de,manu oinnium inimiebrum eius & de Bfal.17. ; I
manu Saul, C än t|u it& Aba.cucProphetaCandcü, quod
pro ignorantibus prinotauit. Cantauerunt Sc tres pueri
canticum in fornace,in q u omirabiliaDei narrantur \ Sc Damel‘t'e
humifitarisforma oftenditur,dum fe pro peccatisignibus | !
traditos,quos ignis tangere non äudebat, fatentur.Canta^ Himm. I uit&Ieremias Prpphet.i banticifm lamencatibnis de euetr t h r e n j
■ fione Ierufalem & San6tuarij,& totius populi Ifeael capti-
uitace.In qüo docuit,qiia|b qüis proximus fuerit Deo per
fänblam conuerfatiquem , tantd eüm (fi declinauerit) 1®-
uiotposnamanebidHa:cauceCanrica,adiuerfisPrQphe-
'tis(vt.diximus)prodiuerfis perfonisvel caufis cätataliint.
Hoc verb ideo C andcuiq canticorum appcllatur, quia ad
propriamCluifti regis dc Rcclefire coniundlionem canta- [ M
tum elfe manifeftè probacim Vl^j orat ad Patrem S p o n fi,!
Ecclefia;qui eft Serum Dei,vtiam nonpernuncios Sponfi j
fquifunt Angeli q.uu.PeifiUq> EccfefixfuturxreprópL
ciarionis nunciadefen&ant) fed perincarnadonis myfte- j
rium iam aliqUando ipfum cörarn oftehdac;iam ipfius fof-
mam fpeciofam prxhlijs hominumampleóHmereatütyc-1 •
iufque dulciffima bfeula fufeipere &gradflima vbera con-
trpCiu^dicendo'-Öfculettir me ojeulis orisfui > quia meliorafunt
vbera tua vino.A b AdanHcilicec vfque ad Ioannem Bapti-
ftam I femperEcclefiaGhriftqinineis qui aldofisihtelle-
dfcuserantjquxfiuit-, &perornnesPatdarchas& Propiie-
tas adPatrem omnipotehtgih lachryinabili Vdcq clama-
uit,eius fibi ofculapropinarequem Sc in Iordanis bapti
fmo vox Patris de nube} 8c Ioanues digieo demonftrauit
dicendoiEcceAgnus D;ei,qui töllitfeccatummundi: Ecipfepä-
tcrd(j.nubc mens dileäus in quomthi com-
Vnum aucèm de muleis amicis Spfbhfi,priepavantem
ip d róm ,Ioannemintellige ; cuiusprxfenda, Ecclefia
Chrifti ofcu]a(an<ftafufecpit,ipfoteftantedeChrifto^/d
habetjponfamjponfus eftjmicus autemfionfigaudtogaudet advo