343 San&i 'Gregorü Moralium 344
r. ok. 13.4. Paulus enumerat, dicens: Caritas fattens e f t , be- A tc fervent, modum correptionis exaggerent, &:
yiigna eft: non amulatur, non infiatur, non agit per-
peram, non eft ambitiofa, non quartt qua fua funt,
inen irritatur, non cogitat malum , non gaudet fitter
iniquitate , -congaudet autem veritati. Patiens
quippe eft charitas : quia iilata mala æquanimiter
t-olerat. Benignaveroeft: quia pro malis bona lar-
;iter miniftrat.Non æmulatur ; quia per hoc quod
lingua aliquid, quod non debet, dicat: quia men-
tem dile&io quantum debet, inflammat. Sed ver-
bum prolatæ contumeliæ tanto citiùs parcitur,
quanto & ex qua radice prodeat, penfâtur. Ùnde
bene per Moyfen Dominus præcepit, dicens : Si Veut. ,9,,
quis abierit cum amico fuo ftmpliciter in filvam ad
ligna cadenda , dp lignum fecuris fugerit manu,
in præfenri mundo nil appétit, invidere terrenis ferrumque lap fum de manubrio amicum ejus fercnft
r.----r«*x„w — XT— ~a........— ferit, & occident, hic ad unam fupradiflarum urbium
fugiet, dr *uhet : ne forte proximus ejus, cu-.
ju s ejfufus eft fanguis, doloris ftimulo fcrfequatur
& apprehendat eum, dr fercutiat animam ejus. Ad
filvam quippc cum amico imus, quoties cum quolibet
proximo ad intuenda deli&a noftra converfucceffibus
nefcit. Noninflatur : quia cum præ-
mium interne retributionis anxia défiderat, de
bonis fe exterioribusnon exaltat. Non agit perpe-
ram : quia quo fein folum Dei ac proximi amorem
•dilatât, quidquid à re&itudine difcrepat , igno-
Tat. Nou eft ambitiofà : quia quo ardenter in tus ad
fua fatagïî , foras nullatenus aliéna concupifcit. B timur : & fimpliciter ligna fuccidimus, cùm delin
Non quæ rit quæ fua funt : quia cun£ta quæ hîç
tranfîtorièpofîidet, velut aliéna negligit j cùm nihil
fibi efle proprium, nifi quod fecum permaneat
agnofcit. Non irritatur : quia & injurils laceflita,
ad nullos fe ultionis fuæ motus excitât, dum pro
•magnis laboribus majora poft præmia expédiât.
quentium vitia pia intentione refecamus. Scd fecuris
manufugit, cùm fefe increpatio plus, quàm
necefte eft , in afperitatem pertrahit. Ferrumque
de manubrio profilit, cùm de correptione fermo
durior exccdit: bc amicum percuriens occidit, quia
auditorem fiium prolata contumelia ab fpiritu di-
Non cogitat malum: quia in amore munditiæ men- ledtionis interficit. Gorrepti namque mensrepentem
fblidans , dum omne odium radicitus eruit,
verfare in animo quod inquinat, nefcit. Non gau-
* det fuper iniquitate : quia a quo fola dileâione er-
gaomnes inhiat, nec de perditione adverfantium
exultât. Congaudet autemvveritati : quia ut le ce-
teros diligens, per hoc quod redhim in aliis con-
1, fpicit3 quafî de augmento proprii provedtus b hite
ad odium proruit, fi hanc immoderata d increpatio
plus, quàm debuit, addicit. Sed is quiincau-
tè ligna pcrcutit, & proximum extinguit,ad tres
necefte eft urbes fugiat, ut in una earum defen-
fus vivat : quia fi ad peenitentiæ lamenta conver-
fus , in imitate Sacramenti fub fpe, fide & cantate
abfconditur, reus perpetrati homicidii non telareft.
it. Multiplex ergo iftalex Dei eft, quæ con- C netur: eumque extindti proximus cùminvenetra
uniufcujufque culpa: jaculum , quod peri-
mendam mentem impetit, inftru&ionis fua; mu-
nimine occurrit: ut quia antiquus hoftis varia cir-
cumfiifione nos obfidet, ipfa hunc de nobis mul-
tipliciter cxpugnet. Quam nimirum legem fi fol-
iicita confideratione penfamus , audtori noftro
quantum quotidie delinquamus , agnofcimus. Si
autem culpas pcrpendimus , profedö jequanimi-
s ter flagella toleramus: nec ex dolore c ad impatien-
tiam proruit , cum fiio fe judicio confcientia addicit.
Unde Sophar quid diceret, fciens; fed cui
diceret, nefciens; poftquam prsemifit, dicens, Ut
cftenderet tibi fecreta fapientia, (ft quod multiplex
J i t lex ejus protinus adjungit:
Et intelligeres quod mill to minora exigaris a Deo D
rit non occidit : quia cùm diftri&us judex vcnerit,
qui fefe nobis per naturæ noftræ coiifortium jun-
xit , ab eo procul dubio vindidam de culpærea- I
tu non expetit, quem fub ejus venia fpes, fides &c
caritas abfcondit. Citiùs ergo culpa dimittitur,
quæ nequaquam malitiæ ftudio perpetratur. Unde
&c Sophar iniquum vocat, quem fiiperna fen-
tentia laudaverat : nec tarnen à venia reprobatus
excluditur, quia ad verba contumeliæ divinuamo-
ris zelo c promovetur. Qui pro eo quöd beati Job c
mérita non agnofcit, ex imperita adhuc irrifione
fubjungit, dicens :
Forfitan veftigia Dei comprchendes, (jr ufque ad yerf 7.
perfellum, Omnipotentem reperies. f
V)' Dei veftigia fnifi benignitatem illius C ap«'
C A P u i
mm
gdloiuxn.
quam meretur int quitus tua.
ii. Dolor quippe, ut diximus , flagelli tem-
peratur, cùm culpa cognofcitur : quia tanto
Ru. v. quifque patientiùs ferramcntum medici tolerat,
3 uanco Putr^um confpicit efle quod fecat. Qm
tiocémperac ighur multiplicitatem legis intelligit, cunda quæ
patitur, quàm fint minora perpendit : quia per hoc
quod culpæ pondus agnofcitur, afflidionis pcena
levigatur.
vifitationis vocat ? Quibus pimirum progredi ad VIII,
fuperna provocamur , cum ejus Spiritus afflatu R ec. vi.
tangimur, & extra carnis anguftiasfublevati, per J?“
amorem agnofcimus audoris noftri contcmplan- quibus >i ü
dam fpeciem, quam fequamur. Nam cùm men- Perna P10101
tem noftram fpiritalis patriæ amor inflammat, qua- tnur
fi fequentibus iter infinuat, & fubftrato cordi velut
quoddam veftigium Dei gradientis imprimi-
tur, ut ab eo redis cogitationum greflibus via vi-
v e t.tx. iz. Sed inter hæc fciendum eft, quia fine ma- tæ teneatur. Quem enim necdum cernimus , reft
«iiT^qufze-" §na non fiierit, quöd Sophar virum tat necefte eft, ut per veftigia fui amoris indageli
fcrvore mo- juftum ufque ad objedionem iniquitatis increpa- mus : quatenus ufque ad contemplationis fpeciem
Blscxcedunf0" V^‘ ^nt^c ^ eomm audaciam Veritas juftè redar- quandoque g mens inveniat, quem nunc quafi à
aus «ce une. gUjtj pe(j benigne ad gratiam reducit : quiaapud £ tergo fubfequens , per fanda defideria explorât. 8
mifericordem judicem nequaquam fine venia cul- Hæc Pfalmifta audoris noftri veftigia bene fequi
pa relinquitur, cùm per fervorem zeli ex ejus,a- noverat, cùm dicebat : <_4dhafit anima me a poft pß. <si. c
more peccatur. Sæpe namque magnis hoc dodo- te. Quem reperire quoque ufque ad vifionemfuæ
ribus,mirandifquecontingit, ut quo alta carita- celfitudinis fatagebat, dicens : Sitivit anima me a prj.
Particulam, quo, in recent, edit, omiflam rcvocavimus ex mfs.
Morman. Corb. Germ. Longip. Germ. &c.
* Utic. crefcit.
* In excufis hïc adjidtur, caritas, contra fidem mff.
4 Editi ctiam vetuftiorcs, fi banc in moderata merepatione . . . addicit.
Sed mendosc & contra fidem m{f.
* Melids forcé Germ. Corb. Germ. Gemet. zelo permovetur.
f Turon. Gemet. & plerique Norm, nifi benignas illius viß tat tonet.
Ita quoque legitur nunc in Utic. fed priùs ut in edit.
* Coc. & alii recent, mens ventât quam. Guflànv. tarnen lcftionpm
ooftram qua: eft mfs. indicavit, & ad marginem re/c«(.
ad Deum ni hum ƒ quando me ni am, & parebo ante
^Lîcnon faciem Dei? Tune quippe cogitationc manifefta
||«tur mani- onmipotens Deus reperitur, cum mortalitatis no-
wÈContij™" ftræ fimditus corruptione calcata, ab aflumtis no-
^■ °Bl5V1 bis in divinitatis fuæ claritate confpicitur. Nunc
autem à carnali cogitatione animum infufi Spiri-
tus gratia fublevat, & in contcmtum rerum tran-
feuntium exaltat ; totumque mens quod appete-
bat in infimis, dcfpicit, atque ad fuperna defideria
ignefeit, 8>c contemplationis fuæ vi extra car-
nem tollitur , quæ corruptionis fuæ pondéré adhuc
in carne retinetur. Incircumfcripti luminis ju-
bar intucri conatur, & non valet ; quod infirmita-
te preflus animus & nequaquam pénétrât, & ta-
men repulfus amat. Jam namque de fe conditor
per quod ametur , oftendit ; fed vifionis fuæ fpeciem
amantibus fubtrahit. Sola ergo ejus veftigia
h confpicientes a gradimur, qui hunc per donorum
fuorum figna fequimur, quem necdum videmus.
Var. Â Quæ nimirum veftigia comprchendi nequeunt :
R Je. vu. quiaunde, ubi, quibufve modis veniant ejus Spiri-
tus dona, nefciuntur ; Veritate atteftante, quæ ait :
s-^ Spiritus ubi vult Jpirat, & vocem ejus audis, &
Deïeflciniam rtefcis unde 'ueniat, b çjr.quo vadat. In retributio-
ai^i ci vd nis autem culmine reperiri Omnipotens per con-
n<lu''fcM templationis fpeciem poteft, fed tamen ad perfe-
tuêtjif. ctum non poteft : quia etfi hunc in claritate fua
quandoque confpicimus , non tamen ejus eflen-
tiam plenè contuemur. Angelica etenim, vel hu-
' mana mens cùm ad incircumfcriptum lumen inhiat
, eo ipfo fe, quo eft creatura, coanguftat ; &
fuper fe quidem per prove&um tenditur , fed tamen
ejus fulgorcm comprehendere nec dilatata
fufficit, qui & tranfeendendo & portando omnia,
&c implendo concludit. Unde de adhuc fubdi-
tur :
Vtrf. s. & p. Excelftor calo eft, & quid faci es ? profundi or inet
fertto , & unde cognofies ? Longiof c terra menfura
ejus, (J latior mari.
< $ p. i x . I4* Quod Deus cælo excelfior, infemo profun-
QùîDcusom- dior, terra longior , marique latior efle deferibi-
^8|ra“lcca- tur : tanto fpiritaliter debet intelligi, quanto de
eo quidquam nefas eft juxta corporca lineamenta
fentire. Sed cælo eft excelfior, quia incircumfcri-
ptione fui fpiritus cuncta tranfeendit : inferno pro-
fundior, quia tranfeendendo fubvehit : terra longior
, quia creaturæ modum perennitate fuæ æter-
nitatis excedit : mari latior, quia rerumtempora-
lium fludtus fie regens poflidet, uthosfub omni-
moda poténtiæ fuæ præfcntia coanguftando cir-
cumdet. Quamvis pofliint & cæliappellatione An-
geli, & inrerni vocabulo dæmonia defignari : per
terrain verb jufti homines, per mare autem pecca-
tores intelligi. Excelfior itaque cælo eft : quia ipfî
quoque elefli fpiritus, vifionem tantæ celfitudinis
pcrfeftè non penetrant. Profundior inferno eft :
quia malignorum fpirituum aftutias longe fiibti-
lius, quàm ipfî putavèrant, judicans damnat. Terra
longior, quia longanimitatcm noftram patien-
tiâ divinæ longanimitatis exuperat , quæ nos de
peccantes tolerat, & converfos ad præmia remu-
nerationis expeiftat. Mari latior : quia ubique fa-
* Longip.gratulamur.
S 1 Edict, aut quo vadat. * Gemct. Germ. Corb. Gcrm. à prima manu longior terri, & poftea,
terri longior. Longiorem terri.
d Edict, plus indicat : corriguntur ex mfs. quorum leftionem confirmant
mox hjbjeûa : Infemo profundiorem noverat, qui femetipfum dtf-
eutiens, fed ejus fubtiliora judiciapertimefcens : ac paulà infcriüs ; Pro.'
funditatem fuam exhibet, ocfultos & illicites cogitationum motus djiric-.
l Ola peccantium, retributiônis fuæ præfentiâ occupât,
ut &c cùm non præfens per fpeciem cerni-
cur, præfens per judicium fentiatur.
15. C.unfta tamen ad folum referri hominem Quîhomo
poffunt : ut ipfe fit cælum, cùm jam per defide- «Tum. infer
rium fiimmisinhæreat ; ipfe infernus, cùm tenta- ^us' rcxra>n:
tionum fuarum caligine perturbatus in infimis ja-
cet î ipfe terra, quia in bono opéré fixæ fpei uber-
tate frudificat:ipfe mare, quia in quibufdam tre-
pidus quatitur, & aura fuæ mutabilitatis agitatur.
Sed cælo eft excelfior Deus , quia poténtiæ ejus
magnitudine vincimur, ctiam cùm fuper nofinet-
ipfos.elevamur : inferno profundior, quia nimirum
plus d judicat, quàm ipfe fe humanus animus in ten- 4
1 tationibus inveftigat : terra longior, quia fru&us
vitæ, quos in fine retribuit, nequaquam nunc vel
fpes noftra comprehend«: : mari latior , quia hu-
mana mens flu&uans, multa de h is quæ ventura
funt conjicit ; fed cùm jam cernere, quæ æftima-
verat, cceperit, anguftam fe fuifle in fua æftimar
tione cognofcit. Excelfior igitur cælo fit, cùm ip- v i t . xr;
fa in eum noftra contemplatio deficit. Unde & cor
Pfalmifta in altum pofuerat : fed necdum fe eum
contigifle fentiebat, dicens : ^Mirabilis fa fia eftpfid.13u.ai
feientiatua ex me, confortata eft, nec potero. ad earn.
Inferno profundiorem noverat , qui femetipfum
difeutiens , fed ejus fubtiliora judicia pertimef*
cens , dicebat : Nihil mihi conjcius fum , fed non 1. cor. 4.4;
in hoc juftifteatus fum : qui autem judicat me, Do-
■ minus <?/?.Longiorem terra viderat, cùm c minora ei c
efle humanæ mentis vota penfabat, dicens : Jt>ui t t9i
potens eft omnia facere fuperabundanter quàm peti-
mus, aut intelligi mus. Latiorem mari confpexerat,
qui timendo penfabat, quia nequaquam mens hu-
mana immenfitatem diftri&ionis ejus agnofeeret,
quantumlibet inquirendo flu&uaret, dicens : Jjïuis Pfal. sp.izi
novit poteftatem ira tua , aut pra timoré f iram tuam *
dinumerare ? Cujus bene potentiam egregius no-
bis doctor infinuat, cùm breviter narrat : Ut pof El hefiJ‘
fitis comprehendere cum omnibus fanflis , qua fit
latitudo, longitudo, fitblimitas, (jp profundum. Ha- f«irado
bet quippc Déus latitudinem : quia dileaionem a E Î : ' *
fuam ufque ad colledionem perfequentium ten- profimdûnvj
•j dit. Habet longitudinem : quia ad vitæ patriam
^nos longanimiter tolerando pcrducit. Habet fu-
blimitatem : quia ipforum quoque intelligentiam,
qui recepti in fupernam fuerint congregationem,
tranfeendit. Habet profundum : quia damnatis in-
ferius, diftriâionis fuæ judicium incomprehenfi-
biliter exerit. Quæ fcilicet quatuor nobis in hac
vita pofitis fingulis exercet : quia & latitudinem
amando , & longitudinem tolerando, & celfitudi-
nem, non folùm noftram intelligentiam, fed etiam
Vota fuperando, & profunditatem fuam exhibet,
occultos &: illicitos cogitationum motus diftrifte
judicando. Sed ejus celfitudo & profunditas quàm
fit inveftigabilis, nullus agnofcit, nifi qui vel con-
templationc adfummaprovehi, veloccukismoti-
’ busrefiftens, tentationüm cceperit importunitate
turbari. Unde & beato Job dicitur : Excelfior cala
eft, dp quid faciès ? profundior inferno, & unde co-
gnofccs ?% A c fi ei aperto defpetftu diceretur : Pro- g
te judicando.
*. In mff. Utic.' Lyr. Big. minor to ; ubi in aliis libris, minor et. Gon-
ftru&ionis hujus cxcmpla jam vidimus lib. J.n. 84. Quamquam 6c li-
brip. n. 76. extat, fiemeüpfo minor.
* In aliquot mlT additur tuo.
t Ita Germ. 8c plcrique mlT. In Corb. Germ* & in editis, qqod oli^,
jn Utic. quoque legebatur, ac f i aperti defpeüo.
y iij,