P R 'A F A T I O.
Facile autem p e rd p ie t L e S o r de priore fplen- Den Lezer kan m m l bezcffen, dat bet van zyn
dore ac decore fuo non paruin amififfe hoe ó- eerfie luyfter vry mat mijjen moet, en dat ’er vele
pus multaque verborum monftra , dépravatas- manfiellmgen van moorden , ea quade fpeldmgen der
que peresrmorum vocabulorum irrepfiffe fyllabas, vreemde namen onderlopen , gelyk 't met alle werken
u ti plerumquein talibus id obferyatur fcrip tis, quie toegaat, die men door geleende oogen en banden opma-_
condu&is oculis manibusque exarahtur, quod B .L . ken moet, ’t melk den gunjligen Lezer met een dm
aiqui bonique, ut fp e ro , confulët, quemadmodum creet oordeel ten goeden moet of nemen, gelyk dan ook
& illo s , qui rerum narum gnari fu jit, rogatos ami- die gene , die daar verfiani van hebben, vrtendelyh
c e v e lim , ut ea corrigere non graventur. Alias au- verzegt ‘werden ’t zelve te corrigeren $ met andere Ca-
tem cavillationes, quas hic liber inter limandum villatien , die dit werk , zelfs onder ’ t maken, heeft
& expoliendum fubire debuit, parum euro , & fi moeten uitjiaan,en zo ’t aan ’ t ligt komt, buiten twyf-
fortemeipublicaealiquandoexponatur,pluresetiam. f e l nog meer ontmoeten z a l , en bemacy ik my niet,
e xpe rie tur, quamquam probe noverim plurimas il- als wel wetende, dat zy meefi voortkomen, o f van on-
larum proyènire v e l ab inperitis vel in v id is , quos ervarene, o f nydige, dewelke geen generéufe geeft agten
animus fpernit gen erolior, qui aliquid laudabilein moet, die iets loffblyks voortbrengen wil.
ïnèdium pröducit. , , , I I „ , , _
Ü i autem illa qum hoe in opere continentur, Om nu t werk beter te ver/taan, zo za l den Lezer
melius intelligantur, fciac L . B. in duodecim divi- weten, dat bet in 12. boeken verdeelt i s , waar van de
fum ëïl'e libros quorum quinque priores de variis vy f eerfie handelen van atderhandc Bomen, zo eetba-
' aimnt arborïbus', tamedulibus & frngiferis, quam r e , vrugtdragende , als fpeceryagtige , en wilde: bet
aromaticis & filveitribus. Sextus autem omnes zesde is van allerhande Heeflerm, die over eyndefiaan;
com pleS ku r frutices e re fto s , feptimus v e to tales bet zevende van zodanige Heefteren, die op, zig zelfs
exhibet qui longis prorepentes flagellis & furcu- niet fiaan kunnen, maar met een lange ranke ftam
lis procümbunt, & aliis fefe inplicant arboribus, voortkruipen , o f zig om andere bomen winden, dierge-
quales in India funes filv e ftres , & Ma laice Taly lyke wy in Indien Bofchtouwen, in ’t MaleytsT a ly -
Outaiig vbcantur. „ . O n a n g noemen. '
T r e s autem fubfequentes libri non nifi vanas De drie volgende boeken begrypen allerhande kruy-
exponunt herbas, quarum hortenfes o S a v o , Con- den, te weten ’t agtfte de Hof-kruydén, ’t negende de
vólvulaceee n ono, & filveftres decimo & undeci- fingerende o f winden-gefagten, en ’t Mende en elfde
mo defcribuntur libro. Duodecimus v ero peculiare de Wilde kruyden door malkander: bet twaalfde befchryfl
decegit Lithophytorummarmorumgenus, quod non een bezondere aard, niet op land, maar in Zee wajjen-
in td r a fed in mari progerminat, mixtamque e x d e, en een gemengde natuur van bóut, enfieen hebbeb-
lignea & lapidea mai& gerit naturam, Corallium d e, die men Zee-boomfjes o f Coraal-gewaffen noemt.
vü le o vocatum. ■ „ , , „ ..
Rantarum nomina non nulla feptem, immoa li- De namen der planten zyn gefield bier en daar m
quando decem d iv erfislinguis,plurima v e ro tribus zeven en tbien ,dog by demeefie in drie o f vier talen, nar
qüatuorve funt adferipta, Latina n empe , Belgica, mentlyk L a ty n ,D u y t s , M a le y ts , Am b o in s ,T e rn a -
Malaienk, Amboinenfi, Tematenfi, Bandenft, Macajfa- taans, Bandaas .Macaflers, Balis, Javaans,, en by zom-
renti Bakyenji, & Javana, quaedametiam Arabica & mige ook Arab is , Sinees, en daar ’t te pas komt, Portu-
Sinenfi & ubi convenit Portugallica & Indofiana. In gees enlndonftans: in de text lopèn ook eenige MaleyU
textu info quaedam etiam occurrunt nomina Ma- f e namen onder, die bier te lande gemeen zyn, en voor
laienfia hïfce in terris vulgaria & u fita taloco Bel- iuyts gebruikt werden, dogrn dezelve beter te verfiaan,
gicae appellationis, u t autem melius intélligantur, zynze hier en daar genoegzaam vertaalt.
plerumqüe addita éfHpforum interpretatjoi H H ' I H
1 Aliquid autem in hoe reperitur faepiüs o p e re , Daar loopt nog tets m dit werk, t welk oorzaak tot
quod cavillationibus fortè, an fim d abit, an fcilicet Cavillatien mogt geven, als o f bet zelve vervult was
repletum fit fa bu lis , fuperftitionibus, & anilibus met fabeltjes , fuperfiitien , en oude Wyfs praatjes,
narratiunculis, hitjus autem rei rationem reddam, waar van ik reden wil geven: ik zeg dan, dat ik ze
S c ian tig itu r me data opera haec adpofuiiTe, non ut al willens gefield heb , niet als b f ik abfiluit geloof
illis fid em conciliarem , . v él Leéloribus credenda daar aan ftelde , o f den Lezer te geloven opdringen
obtiüderèm , 'fed quod fub talibus fabulis & n a r r a , wilde, maar om dat ‘er onder’die fabeltjes altyt wat
tiünculis femper aliquid v e r i , occultaeque naturae waarbeyts en verborgene -cy'gcnfchappen in de natuur
qualitates lateant recónditae, uti in Ovidii aliorumquè fcbuylen , gelyk in de fabelen 'van Ovidius, en andere
Poè'tarum fabulis. V erum occaüo tempusque mihi P o ë te n , dog gelegehtheit en tydheeft myontbroken’,
defiiit quo minus ómniaufqueab origine fuaindaga- om van alles'den grond te onderzoeken, waar toe meer
rem 'quibus éüam non unius hominis fuffidt aetas. dan een menfehens, leven van nodenis.’
' Pro mendaciis. quoque non ‘funt habenda v e l Zo moet men ook niet firaks verwerpen , of'voor
re.iiciend.a ,fiqu®dam inter legendum quis offendat, leugens houden ,, 'als in 't lezen iets , na den fchyn
a a x primo intuitu incredibilia v id entu r, qutéque ÓtigUóbflyk, en jegens de bekende natuur der Europl.
natur® Eüropsearum plantarum repngnant , ipfe febe planten firydinde, voortkomt, want ik Zelfs véle
enihi plurimis illorum fidem habere d ub ita vi, do- dingen niét heb kamen geloven, tot dat ik ze dikwils
n e e fe p iü s& diligendus illa inquifiverim, ebrum- en neerfiig ónderzogt, én ondervraagt badde; by exem-
quecauffas e xplo ra v erim, v el ab aliis edo&usfue- pel: gy zult bier vinden.
r im ; é iem jili gfatia in hifce terris occürrunt.
Primo, A rb ore s , in quarum ligno & fiuctibus na- 1 Bomen, in welkers bout en vrugten natuurlyke en
turales & veri' crefcunrlapilii feu dendrites, uti in formele ftenen groeyen , als in de Calappa Lib. 1.
Calappa Libr- i- Cap- 3- Cap. 3- .
' Stcunio. Frudtus & flores, qui in faxa degene- 2. Vrugten en bloemen, die in fienen veranderen ,
rant priftinamque fere retinent fpeciem, ut funt behoudende, ten maften by, baar vorige gedaante, gé-
fruEtus Arboris Vernicis feu Caju Sanga, Libr. 3. & iyk de, vrugten van Arb or V e in ic is , o f Caju Sanga:,
Bonga Manoor Libr. 7. defepipti. Lib. 31^ én Bonga Manoor Lib.' 7'.' p "
Tertio. A rb o re s , quarum folia. in viventia mutan- 3. Bomen, wiens bladeren in levende dieren verandty
tar animalia, uti Qcadaria Libr. 5. ren, gèlyk de Cicadaria Lib .' j . .......... Quarto. - 4. Bomen,
V O O R Î E D
Quarto. A z o r e s , quarum frù6lasndn in ramis, fed
in truncis, immo e x ipfis excrefcunt rad id bu s ,u ti
Nanca, & Blimbingum teres Libr. i . & c .
Owmfo;' F ru tic e s , quorum folia in apice fîhinige-,
runt exGenfum cum adpenfo quafi fru6bu ,cantharis
iim ili, uti Cantharifera- herba Libro 7 . deferipta.
Sexto. Frutices, quorum folia viridem tantum emit-
tunt fuccum , qui tamen- manus & ungues rubro tin-
g it colore inexpungendo ,■ u ti Alcanna Libr. 6.
Septimo. P h n t x , quarum folia tribus diveriis funt
formis notata>,, uti in Sefamo Indico Libr. 8.
Oftavo. Arb ores, quæ e x minis radices in ter-i
ram emittunt, uti Mangi Mangi, & Wanngae Libr. 4.
& 5-
Nono. Frutices , qui loco tn in c i, eraflbiignofo &
finuofo fune feu flagello pe r terram prorepunt v ël
arbores confcendunt, qualés libro j . plerumque defcribuntur,
quique in Europa mihi funt. ig n o t i, excepta
Vite , aliisque minoribus furculbfis fruticulis,
qui ad opus Topiarium adhibeiitur.
Decimo. Plantæ floresque , qui line notabili femi-
ne aliis femper incrëfcùnü arboribus, nee unquam
e x ipfa progerminant terra, uti in libro 1 1 . cunftae
funt Angrecce fpecies.
Undecimo. Plantæ, quæ piéla quafi & variègata
gerunt fo lia , ita ut totus frutex florifer v id ea tur,
uti funt Godiho D am , Brada, & Manjana Aurea.
Duodecimo. Plantæ, quæ aquis ihnatànt y vëgetant-
q u e , licet.ea rum radices nullo modo terram tan-
g a n t , uti Kiamban Libr. 1 1 .
Decimo tertio. Plantæ, quæ mixtam gerunt naturam
e x ligno & lapide, uti cunëfca -funt 'Lithophy ta
libro 12. deferipta.
, Re s autem fabulofæ -9 n e e '.fatis. expJoratæ’ pluri*
mum verfantur• c ir c a ■ Lignum Longoevitàtis , fbn.ni-
g r i p Lagondi Libn 6. ’circa flores argentèbs aureos
Baleyenfls Waringa Libr. 5 . & .circa arborem,
quæ genuinum præbet Calambacufn, fe n quod Lignum
Paradiji vulgo voca tu r , quæ'-hoÊle lu ce fc it'e x
teftimonio Sinenfium, quum matura f i t , hoeque
pretiofo ligno inprægnata Libr. 2. Circa'Sinenlem
po rro arborem Goudong Libr. 3. in Capitè de Gelala
deferiptam, quæ quotahnis certo temporismomen-
to per Aftrologum fixo primum fuum deiicëret fo lium
, quod intra dimidium horæ fieri oportet, quin
Aftrologus mu lfte tur, quæ arbor crefceret- àd Cæ-
fareum palatium in urbe Peckinga.
Opus hocce non tantum jucunduiii fo re Botâno-
ph ilis , fed utile fimul & neceflarium præfertim iis,
’ qui in Indiis d egunt, fine jaélatione adfirmare pof-
fum , quod & idem cenfuit fummus nofier Magi-
ftratus. H ic quidem non abfôlüta edocetur Medi-
c in a , fed abundans proponitur & fubminiftratur
Pharmacopæa iis , qui illam exercent. Experimur
enim quotidie non fine damno j Europæa médicamenta
, quæ focietas Indica quotannis non fine ma-
gnis fumtibus. transmittit, maxima e x parte elfe
cariofa v el corrupts,- nee lillô modo fuffieere ma-
gnæ Europæorum turbæ, illorumve liberis vqül In-
dias inhabitant j & quamvis fufiicienti quantitate
ad nos transferantur , défunt ubiqué fe r e experti
M ed ic i & Chirurgi , qui-propinare illa jufio nbfunt
modo.
Præterea fatis fuperque notum eft fapientem uni-
v v erfi C reatorem omnibus regibnibus fuà tribuifie <&
largitum fuilfe médicamenta f uti & in fingulis re-
gionibus Endemii graflantur M o r b i , qui - Ipecifi-
çis fitis Sc iridigenis optime curantur herbis. Qui-
cunque igitur aliquamdiu verfatus fuit hi Indiis,
mecum fatebitur , notitiam & expërientîam- indi-
genorum iftorum Medicamentorum perquam utilem
& neceflariam e fie , uti & ilia jam diu demandata
fuit
E H
4 . Bomen,- ‘daar de vrugten niet aan de takken, mdit
aan den jlam , en zelfs aan de wortelen groeyen, gelyk
N a n ca , kleine Blimbmg Lib. 1. &c.
5. Heejbereii, wiens bladeren aan defpits een langt
draad ? en dan dezelve een vrugt gelyk onzen buysraadt
hebben, gelyk ’t. Kannekemkmyt Lib. 7;
6. Heefteren, uit wiens bladeren niet dan een groen-
zap. te krygen i s , ’t geen nogtdns de handen en nagelen on-
uitwijfclyk rood verwt, gèlyk de Alcahna doet Lib. 6.
7 . Planten, daar men driedèrley bladeren aan een Jlok
ziett gelyk dan ’t Sefamum Indicum Lib. 8*
8i Bomen, die uit bare takken wortelen in de aarde
fchieten, gelyk de M angi M a n g i, en Waringen Lib.-
4- # 5- " ■ ■ ■ • ' • ■ ' ■ •
9. Heefteren , die in plaats van een Jlam, met eert
dik houtagtig en bogtig touw langs de grond kruypen,
o f de bomen'oplopen, gelyk doorgaans in ’t 7. boek vertoond
werden, dièrgelyke ik in Europa niet weet aan te
wyzeti, behalven den wynfiok, en eenige kleine rysagtigc
Heefteren, dié men tot prieelen gebruikt.
10. Bloemen en planten, die zonder kennelyk Zaad altyt
op een vreemde boom, en noyt uit de aarde voortkomen,
gelyk in 't 1 1 . boek alle de zoorten van Angrec.
1 1 . Planten, die gefchilderde bladeren hebben, en de
gehele ftruyk een bloem gelykt, als daar zyn Codiho
Dauri, P rad a, en Majana Aurëa*
12. Planten, die op ’t water dryveh én levenr Zonder
dat’ bare wortelen (Paarde raken , gelyk het Kiamban
L ib . u .
. i-3. Planten, die eert gemengde natitur variJieen en
hout hebben, gelyk meefi alle de Zee-boompjes in ’t 12.
boek.
De fabuleüfei,- en nog' niet oridetzogte dingen hefidan
méé ft in 1 *t Lignum Löngcevitatis' o f zwart La gondi
v L ib ; 6. 'in;. de goude en’ 'zih'dre bloenïen op de Ba-
-lifché' W a r in g ë voortkomende , 1 Lib;: ‘ 5. in de' boom,
daar ’f opregte Calambak o f Paradys-hout van komt,
die by nagt een helder, ligt zou' van 'z ig geven , na
het'getiïygenis der Chinezen, wanneer hy ryp~, namenU
lyk met dat kofielyke hout- befwangert is Lib. 2. In
den Chineze boom Goudöng Lib. 3. in Gelala befchre-
ven,' die jaarlyks op zekere minuyt, door dé AfirÓlogus
bepaalt, zyn eerfie blad zou a f werpen , het welk
binnen een half uur gefchiedèn moet, o f de Afirológüs
werd gefiraft, welke boom ftaan zoude in het KeyzerS
paleys tot Pecking.
Dat nu dit werk, zonder roem te fpreken, niet aU
leenlyk vermakelyk voor de curieufe L ie f hebbers, maar
ookdienfiig en nut zal komen wezen, inzimderheit
voor die bier in Oofi-Indien wonen , beeld1 ik my vaf-
telyk in , gelyk ook myne hoge Overheyt geoordeelt beeft *
Hier werd wel geen abfolute genees ■‘ konfi geleerd,
maar egter een ryke Apotheek voor ge field den genen,
die in de genees - kunjt haar werk willen, en moeien
maken’, want wy ervaren dagelyks, niet zonder feba-
de>y dat de Europifche genees-middeleti, die B E . Comp.
jaarlyks met geen kleine kofien uytzend, o f voor 't
meefiendeel veroudert, en bedorven, o f lang niet genoeg
zyn voor den groten hoop der Europtanen, en bare
kinderen, die in Indien wonen, en zo ze dan nog al in genoegzame
quüntiteyt gezonden wier d en ,zo hebben wy
over’al niet bequame Doktoren en ervare Chirurgyns, die
dezelve komen appliceren.
Boven-,, dat is genoegzaam bekent, dat de wysheit
des Scheppers alle landen met haar eygene genees-mid-
Mèn■ Vóórzien heeft, gelyk ook alle landen bare eygene
èn byzóndere ziektens hebben , dié door haar inïantze
middelen moeten genezen ‘worderi: een yder dan, die
in Indïc'Verkeert heeft, -moet met my bekennen , dat
de kennijfe en onderzoek van Inlandze genees-middelen
ten hóogfien van noden z y g e ly k dezelve dan ook al
lang'dóór de Edele Heer en Bewinthebberen der Oofi-In