rius parum rusofï, ac quafi farina adfperfi inftar ma-
torum Cÿd'ômiôrùm, ^Ejüaeï f£abftbrfa.Tfuefft. lanugo,
nellicuia apparet inftar Ovi viteilorum lutea, iub
aua continentur.tres quatuorye magmmuclei vel Oliv
i a Amygdâlo'rum formamhabenfciaj :eùndemque colorera
fedpaulo minorafunt, hisquefirmiteradhæreccaro
lub ëxteriorè difta.pellrcülâcraflà&fpongiolaconteflta
' ilia autem caro eft mollis,, fuccofa ,& mucola.
faporis acidi, & Boa-tau fimilis-j in maturo penituSTrU*-
€tü eft' vinofa, diftaque oflicula aliquandoqaacemauno
in fruftu concinentur,» quorumunum femper-çft minir
mum præteTeaque fub tenui ac fragil-i pucamme aims
ftifcus loeatur nacleas, forma brevem &decorticatum
CanafH-'fraftüm- referens, ac fub fufca pellibula alba
fecondînur • mëduUa ,a quæ> eft-ficca & araari-Tapons.
Lienutn reeens-exC-ifiraï ad oras- albicat-, intér
im rufefck-vel inearnati -eft çolork% -quogue.profun-
dius pénétrât-* eo magis* -rubet,- Tdd- Ik-penitus lit\ljc-
cum pallide- -flâvefcit5 inftar. alibrumligporum Odor ’•
recentiS & ficciligni; fi elaboretur-, elfc gratus &-arov
raaticus., inftar Spicæ vel Rorisniarini^Ex guo afleres
fôrmadtiïr; qüâmvis- non tenuibus conftet fibris, ele-
èantHVe- lit- coloris , neque facile pôliendum f i t , led
piïofüm Temper maneât : Radices- diftum itidem habent.
Pdorem-iaporerriquefed- fortiorem -, quos poll duos*
atnïtnmt aanôs. • - - • • | JJ „ .
Silveftris Sattul erefta. quoque & excelfa eft arbor ,,
fbrma foliorùm acTruftuum hâüd multum adomeftica
differens-j folia autemfunt paulo majora,fruftusque.
miiiofes, inftar vulgaris nempe dùleis-pomiy colons
pallide lütei, rugofi ac âlbentis; acfi fanna-conlperfi
forenër SaporqüeTempeKHeft àcidûs,-licet fuennt ma-
turi undè: crudi comedi-nèqueunt: Lignum intenus
multb magis rubet ac domefticæ, ac circamedûllam
purpureo mixtum eft colore, inftar recentjsincifæ car-
nis fumo conditæ, fed ficcum fi fuerit, pallide flave-
ic i t , inque âffere&.fçnnâri^poteft,: fed non facile
Arbor .bæc Latine dicitur Sandor icmMîfc
laice Sandori & Sattul. Macaflarice Idem: Ternatenfe
nomeneft Sdntül ôçSantQor i .Araboiiienfe Setul, &. Seoul.
QmdanTetfam liane -vocanV AyuUt &~Ayulan, &
in-Bo,er.eo.Fetul.- . • -, ...
Locus,. Domeftidæ Sattul arbores in Amboina îgno-
t x funt, ëxceptis paucis quibüsdam, quæ^a-Macaffa^
renfibus civibus funt plàntatæ:Majori in copia in'Ma-
nilhis occurrunt infqlis'i in Mindanao., MoJuccis Ja-,
va ;Biina5 ftiama;,Pathapaac.præfertim. inrBoeepn^,-
ubi fruftus funt ingentes ac fapidL .Aruenfes.præ aftis,
æftimantur, quum magni fint & dulce s, vocanturque^
ibi Cajim-gulur. Dlteriore vero indaginé 'cômpen A-
ruenfem hune. Cajim-guluTalîumi ^fle frugtum, a di-
£to 5aîtî/PdiVérfiim', ^quiqde' èft pomi minôm magm-
tudinis, exterius quafi comprefius: Atque matun ni
fruftus pallide. flavefcuiit, TepjieràqueJnftar pomi ge-
runt corticem, fub quo tenax reconditur caro, quæ
duriof eft acCydonjorum, in liaq ingentes-.queq^-
nuclei-fe.u officula loçanî:urr,:fère -inftar feminurn di-
ftorum vGydoniorum, v el qualia. in dulcibus ipyenmn-
tur Limonibus', fed funt breviora, craffiorà., .ac.durjo-,
ra..’ . Qara- eft'aoiffiffima^.peçvgpta, ut, cruda cqinedi;
p.offiti? .ôuæqud plurimum cura pifçibus .eoqûftur., ut
eorujn-* cpndimentum;vel Jus fit acidius , raro. inté-j
grj fed plurimum per, medium diflefti •hi.,fruct^«0;s
rura: nucleus ' exemptas, filis. trajjciuntur, ac in.fuiftô,
fufpenduntur, talesqùe -quotannis e'x Aru in Bandam
tranfmittuntur, u t ,' uti .diftüm fuit> ad Carry ye l pi-
fcium condimepta ufiirpentu.r,, ; idem qupqpe fit çum,
Silvèftri Sattul,: Murja.veLfale cpnditi indeetiam trans-
ferûntur, fapoEem.qub jFere; habent falit?e Mângig, bique
üuilibij, qaantûm-nqÿj_,.j[jiqt'nptim^jn diftà Aru:
Revei'timurjâmadprimumdeferiptam5a«wi,a.'quaper
Cajm-gttlur deflexeramus. - _ „ .
. '-Xjfus^r^as 'fruftuscrudi, comeduntqr inftar poa-,
ràu'iïi obfoniis, àtque'üt grata aciditatè Cpcum cibiïm:
delicatjqrerp
quuntûr’, ac locô Limonum ilfurpantur, racolé ènim
iilorum- acidi tatem gratiorem putant ; Antequam flave-
feunt, îacèHarjO çonairi. pofiunt, quem in ftnem in aqua,
primum incMuiitur, ut
nuclei toÜantur, çlein 'a. peUicula exteriore fubtifiter
liberantur yel dèçorticantur * ac faccharp denup inço,-
quimtur, conditumque præbent grate acidum & deli-
" catutti.
een weinig rimpelig, en als met meel bejlrooit-, gelyk de '
Quee-appe[Sy T welk Qfgejtreeken .%ynde^^ zo 'vertoonenze
een 'dobir-geele JcÈille, töadr biririen men'vind leggen dïie
a vier groot e kor? els, ypn gedaante ,als Amandelen, en ook
wiiïdeK^'CoUufy :é^.v s^’1thdinden4 en:daevr:'aan\bangt
zeer vajl bet weeke, zappige, en Jlymerige vleefcb, onder
de vobm: Mitenjl'è dikke-, cen jpongièujerjcbille begreepen,
zynde zuur van/maak ,■ ; de.Boasrau naajhkomende, dog in
de volkomen \rype voort bet watvoynagtig.; leggende de voorn-,
korrels i.zomtyds vier. in eejie vrugt, oog eene daar van is
alïyd de kleinjle , :en zypebhen. onder een dunne broffe /cbil-
le , nog een. andere bruine, korrel:,,van>gedaant_e- als een korte
en gefebilde i Canari, en. onder, bet. bruine, velletje, een witte
h'eejky zynde droog., , embitter van jmacdu
Het. vers-igekapte bout. i is aan de kanten witagtig, van
-binnen.ros, of incarnaat^, en boe dieper of verder menkmt,
boe roodet, maar.droogzyndei,bejlerft bet bleekgeel, gelyk
ander bout:: Bereuk;van bet-wez/cb gedroogde, alsMtgewerkt
-wert ,..is aangenaam .enfpeceryagtigiit gelykSpmen
Roosmaryn : Daar worden: ook planken vamgezaagt y hoewel
bet[geenzintS; fyndraadig.■, nog.mooi.van coleur is, en
zig ook niet laat glad febaven, maar wat-baairig ofpehig
klyft : De < wortelen kebbem , mede de voornoemde, reuk en
fmaak, dog nog w e l zo; .jSer/iy maar verliezeii dezelve na
verloop Van twee Jarenj. ;
. De wilde Sattul wert mede .een regt boog.en bpom, aan
fatzfen'Aer bladeren, ■ en 'vmgten niet veel van de, Tamme
verfcbillende, dog de bladeren, zyn wat gr.aoter., jen de,vrug-
ten wat kleinder., te weten, als eengemeene zoete appel,
van coleur bleek-geel, rimpelig., en wit, als.-ofze metmeel
waren beftroöit. blyvend® de jimaak altyd zuur -, bok zelve
in de rype, en dierbalven zynze,onbekwaam mraami,gegeten
te worden: Hei Mnnenjie; bout- is vry-rooder, als
dat van bet Tamme, en omtrent bet bart met wat purper
gemengt, gelyk als verfcb ontgonnen gerookt vleefcb, maar
bet bejlerft ook bkekige$lj:mlaat zigmëde wel tot planken
fagen, dog niet glat bewerken.
Naam. Deze boomw.oxv^nuamt-in 'PLatynrSandori-
cum: in 't Maleyts Sandori, e» Sattul: Macajfers, als
mede Temqtaansy-Saqtai%-pn Santpor* Afboinees, Se-
tul, era'Sdcuh Zonmige noeirieh hem oVk Ayulït e» Ayu-
lan \ en op Boero Fetul.
'Plaats.- De tamme SattM-ibdbmen-'zy/r^in\Aihboina on-
bekent, ièbalvèn fie^d^die':'4pbr'deJ^(^^(Ae burge-
fy aldaar, zyn aangeplarit: Iri grootet menigte vint menu
in de Mdnitbds,1 dp'Mmïïdhao ^ dijMplueèbs,'- Java, Bi-
ma, Siam, Patbane, êii inzóndèrbeii'óp Boetonf alwaar
de vrugten groot en fmakelyk zyn: Die van Aru werden
ook boven andere gepreezen, als groot en zoet zynde, wer-
dentrdldaaf Cajun gulm geffiemtrrDogbynuder onderzoek.
beb-Ak-bepopden^ datgeze ^Aruefo- Cafinvgul ur-w een
byZender-e vrugt,',vérf&èülendé^van de-vpo'rnA Sattul-, en
hebbende de grootte van een kleine appel, van buiten als wat
ingedrukt :}ï>e' ryge werden een
nefcbil, ‘als een appel, daag onder legt eentaay vleefcb,
em > we.lk rj\okr barder ^ ^ als-.daivan.de Qjieepeeren, of
Appélen,, daarbinnen vvnimen ook grpoiè. korrels.3byna.ds
(k fadadén vari de gemelde Queen , of die p'qnfzofte Limoc-
en harder^: Hèt-.vl'?efcbis
%eer'zuur?,en niet bekwaam,, omraaiswte eeten,werdende.
meff,‘ky. '-/féjw'.gèj$}$.9. 'm te
Tna^en- Men vintze, zèldéfa gehegl., nmr. meéjl opgefneeden,
de, korf els daar uitgenomen,f 'firn 'Jneer.engè'fiegen, ,enj»
den rook gedroogtcn zo hreugenze die f f ajmyks van Aru
ie wórden,^ gejyfi pok,gejcbïed..ipep.-cl'è.wilde Sattuft Z^iow-
den, wede wel
e'n\fnfdi(en dan byna .als, gepgkefde .Mangas.y..êw deze weet
men niet dpiergens'beliéfit.ttyn, dqnalleén op Aru worm-
Wy jiepien. dan nu vfiédèr., tpt.de eerSl'-befchr.éveh Sattul,
waar .wip pfis(deze ^ajinirgulur wat.beejkafgeleid.
Gebruik. De vrugten. wprdenraauw .gegeeten, als de
Bóa-rau”, , top een toejpyzé,èn opi mèt ^are-aangemmezuur-
ie dedroogikójl wat fmakelyk ie maken,,fmaar meeft wer-
denzéby vis'gekookt, en dóórgaans,in'plaats vanLemoenen
gebruikt., ..want, M . Inlanders, hóyden deze-hun. zuurte. m
aangenamer : Ëeirze geel, wórden.,t zynze-.ookpekwaamm
te confyiéh, en tpt welken, eindfimm^.0 eerfi met water wa
opkooki.., 'een,weinig, open fnyt,, én. fe korrels daar uitdouw >
'daarna,'fchilt-Menze. dunnetjes',,de buitènjle fchil af >
kooktze wederom met zuiker ', wordende alzo een yWtfy
I f cm s .I