1. Boek. XXIV. Hôôfâfl. A M B OINS
corticem , nec ita fcaber eft. ae Mangæ, fique inci-
datur paucus exftillac tenax, atque ladteus fuccus,
qui cutim adurit, fi /pfi illiniatur, irnmo fæpe e-
tiam exulcerationes excitât/'
Nomen. Latine Manga Foètida ; Noftratibus Stinker,
non quia foetidum habet odorem , fed- quia .admo-
dum gravis, ac moleftus eft: Malaice Bate & Batu-
Malacca, quo nomine hifce in infulis quoque funt no,-
tæ: Aliis Malaice quoque audit Ampatsjan, in Banda
Batsjan. In Macaflara eft ignota, in par tibus. Celebes
Orientalibus Dodeco vocatur, 6c:in Balya Batel.
Locusi Non fponte. in filvis crefcit , licet parum
colatur, fed plurimum per vefpertiliones dilpergi-
•tur ac feritur, qui oflicula hinc- mde projiciunt : In
plurimis porro occurrit infulis Molucci_s, in Amboi-
na, Banda, Java, B a lya ,a c in Ceiebes parte Orientali
,' fed- raro. ,
Ufas. Foetidi hujus frudtus natura non eft ita hu-
mida, fed calidior quam veræ Mangæ, hinc quoque
hi fruftus non tanta funt edendi copia, exanthemata
enim calida & febres e xcitant, decorticantur & in
partes diiïecantur uti veræ Mangæ., penitus autem
debent efle maturi, quum ex aciao funt dulces, alias
omnino funt acidi, ac ficcioresquam vera Manga,
ad coftionem v e l fridtionem non adhibentur. Hæc
autem in horto non eft plantanda, in quo aliæ prope
hanc. crefcünt plantæ, quum plurimam in fe attrahat
terræ humiditatem, ac adeo aridam vel ficcam reddity
ut cæteræ omnes pereant vel quafi exurantur plantæ:
Hæc itaque omnium eft infaluberrima, nec in
nllis permittenda morbis , præfertim iis n o c e t, qui
ulcerâtionibus vel vulneribus laborant: Hanc autem
ad atborem foetidam alia quoque pertinet arbor, quæ
in Java & Balya nota eft nomine Urani : Cujusque
frudtus noftratibus in Batavia vocantur Sergiants-
klooten, quorum arbor & fruftus memoratæ foetidæ
proxime conveniunt j folia autem ejus funt paulo
angûftiora, hujûs arboris fuccus ladtefcit nec .urit,
flores ex purpura-rubent, longisque ex racemis dependent..,
Ejus frudtus eft. longior ac magis acumi-
natUs’ quam foetidæ., cujus caro magis albet & melius
fapic,nec ità fibröfa eft nec graviter olens, ne-
que etiam tam calldæ qualitatis : Intus, continetur
magnum oblongum putamen , quatuor longum polli-
ces aç duos latum aigitos, cui caro annedlitur, at>
que in hoc continetur magnus, oblongus, fufcus. nucleus
, qui in binas dehifcit partes, ac in terram de-
cidens facile progerininat inftar nucleorum Mangæ,
ficci .autem numquam, unde extra has terras rarö
tranfplàntari poteft. Vulgaris eft frudtus in Batavia &
Java, qui falubrior quoque habetur quam foetida.
Tabula Vtgeftma Octava
Ramum exhibet Mangæ foetidæ, quæ Bate & Batu vdeatur,
" ubi ejus flores , ac fruftuum rudimenta cum junioribus
fruftibus per A & BL .indigitantur.
C .-integrum dénotât' fruiSum natural* fua forma & inagni-
tudine.
O B S E R V A T ! Ö.
Manga hæc foetida a Valent, in Amboiiue defcript. pag. 156-
quoque commemoratur, & altera Sergiants - Ballen diéta pag.
r ft. m
CAPUT VIGESIMUM QJJARTUM.
Durio♦ Dur y on.
DUriones a multis excelleneiffîmi Indiæ frudlus
habentur, quum autem novitiani diu ab iis abhorrent
ob gravem eorum odorem, fententia
hæc non eft univerfalis: Arbor.eft celfiflima, faltem
inter frugiferas edules altiffima:, Coma non eft denfe
foliata, fed laxe extenfos gerens ramos 3 truncus in-
ferius eft angulofus & quafi alatus, æquali cinereo &
ah luteum .vergente cortice,- quo inter alia arbor facile
dignofci pqteft : ; Folia vulgaris font formæ , &
Cerafinis fimilia: ad oras autem non den fata, hinc-
que nucis mofchâtæ foliis fimillima^ femi-fpithamam
ion§a 5 duos lata po llices, fuperiore parte obfcure
virentia
CHE KRÜYDBOEK.
De Jlam beeft eeri effene fcborjfe, en wort medé zo ruig
niet als die van de Manga ,• en als men daar in kapt, dan
■ loopt'er een weinig tay en melkagtig zap u it, 't welk de
buit verbrant, als men 't daar,op Jmeeil, ja dikvoils ook
. wel ulcerdtien veroorzaakt/
Naam; In 't Latyn Manga, Foetida : by onze Duitfcbe
Stinker, niet omdatzeeen vuile flank beeft, maar van haren
flerken en moeyelyken reuk in 't Maleyts Bate en Batu-
. Malacca., met welke naam zy ook in deze Eylandefi bekent
is: by andere, ook in 't Maièyts, Ampatsjan, in Banda
Batsjan,; op MacaJJar iffe-onbekent, maar inde Celebifcbe
Qofter-deelen biet zy Dodeco,- en Baly Batel. -
Plaats. Zy wajfen niet van zelfs in 't wilt,-dog wer-
■ den egter weinig gehavent ^maar meeji voortgezait door dé
vleermuizendie de korrels Merken daar werpen: of laaten
vallen, en men beeftze meeji in aÜe de Mohtkze Eylanden,
Amboina, en Banda, als mede op. Java, Baly, en bet
Oojler-deei van Celebes j dog weinig,-
Gebruik. Deze Stinkers zyn van natuur en min vogtig^
dog beeter dan de Mangas, en daarom moet menzo veel
daar van niet eeten, anders gener eer enzebeete opdragtigbe-
den en koortzen; men fcbïltze en fnytzè aan Jlukken gelyk
de regte.Mangas, maar zy moeten wel ter deegen ryp zyn,-
wanneerze uit den rynzen mede wat zoet vallen, anders
zynze zuur, en in 't eeten drooger dan de Mangas , tot het
kooken en Jtooven werdenze niet gebruikt: maar dezen
boom moet men in geen tuin lyden of dulden, daar andere
.planten rontom jiaan; want by zuigt de meejle vogtigbeit
des aardryks alleen naar zig, en maakt het zelve zo: dor en
mager , dat de andere planten daar do,or of uitgaah of als
verbrant blyven Jiaan; infomma,• onder alle Mangas-
zoorten is dit de aUerongezontJle, en in geenéziektens.toe-
gelaaten,- dog inzonderbeit is fcbadelyk de gene,■ die eenige
.uiceratien of openbeit des huits hebben, en tot dezen Stin-
kert-boom geboort mede nog een andere boom, dewelke op
Java en Baly bekent is met de. naam Wani : en waar van
de vrugten by d’onze tot. Batavia Sergiants-klooten worden
genaamt , aan. boom. en vrugten de voornoémde Stinker
meeji gelyk zynde, dog de bladeren vallen wat fmalder, de
melk des booms is wit, en niet brandent, bet bloeyzel meeji
purperrtoot, , en aan lange troffen hangende. Devrugtis
wat langer en fpitzer dan de.Stinker, en beeft een witter
en fmakelyker vlees,niet zo dradig nog Jierk riekende,nog:
ook niet zo beet van eygenfcbap : van binnen leit eengroote
lankwerpige neut of Jcbaal, vier duimen; lank, en twee vingers
breet, daar 't vlees aanbangt, en daar in vint men een
-groote lankwerpige bruine korrel, die zig in tween laatdei-
len, en op'de aarde vallende ligt uitfehiet gelyk de Mangas
.korrels, maar de drooge geenzints, en waarom men dezelve
.buitens lants qualyk verplanten kan. Het.is een gèmeene
vrugt op Batavia en Java, werdende ook voor gezonder
gehouden, dqn de Stinkers<
De Acht- en TwintigJle Plaat
Verieelt een Tak van de Manga foetida, ofte Jlinkeri en Bate genoamt
van Rumpbius, alwaar zyn bloemen, en de fcbepzelen
der vrugten nevens de gebeele jónge door A en B. aangewezen
. werden.
C. Vertoont een vrugt in zyn riatuürlyke grootte en gedaante.
A A N M K R K I N C.
., De Stinkert-bpom werd by Valent. in de befchryving van
Amboina pag. 156. en de Sergiants Ballen-Boom pae. i<7.
Méde bcfcbrevÈn:
x x i v . h o o f d s t u k :,
De Doerian-Boom/
DE Durioenen worden van veele voor de treffèlykjié
vrugten van Indien gehouden, dog dewyl de nieu-
welingén een langen tyt daar. van afkeerig zyn ^ wegens
bare zware reuk, zo is dit .oordeel niet algemeen: De
boom is zeer boog i immers onder de eetbare vrugtdragende
-hoornen dè aldefboog j l e : de kruin isnietdigtvan loof, maar
ydel, niet te minmetuitgefpfeide takken, dè Jlam isbenee-
den hoekig en als gèvleugelt, met een effene graauwe en
-naar den geelen trekkende fcborjfe, waar aan dé bom onder
anderen ook kênnelyk is. De bladeren zyn van gemeen fatzoen,
en die van de kérze-boom niet ongelyk: dog aan de
kanten gtenzints gekartelt, en dierbalven de Noote-muf-
N 2 fdbate