112 H E R B A R I I A M B O
ritie: In ejus centro .plurima locantur officula femi-
nalia oblonga, rugofa, & finuofa, qu® corticem ge-
runt album & craiFum , fub quo tenuis purpurafcens
reconditur pellicula , qu® internam ambit albican-
tem fubftantiam.
Arboris lignum'pallide albefcit & Tatis durum eft,
fed inde non mult® vel magn® fabricari poiTunt ma-
chin®, quum adeo obliquum & irreguläre fit. H®c
quoque fertilior eft quam uila alia 'Limonum fpecies
in hifce regionibus obvia,quum per totum annum fru-
a u s gerat, licet in quotidianum decerpantur ufum:
In omni crefcit fo lo, fed potifilmum amat io'ca circa
jedes & hominum h'abitationes.
Nomen. Latine Aurantium Acidum; Malaiee Lemon
ltam h. e. Limoniger: Bandenfibus't^e Mettin. Am-
boinenfibus UJJe Metten. _ .
Locus. In omnibus non occurrit aqüof® Indi® m-
fulis • In Java enim, Baleya, & Celebe ignotum eft
hoc pomum, in Amböina iunt copiofiora, inTerna-
ta vero & Banda rariora inveniuntur.
ZJfus, Licet Aurantia h®.c fueeo plena lint, raro
tarnen in cib o,v e l non ufurpantur, pr®fertim cruda,
quumeorumfiiccus, licet vinofus,ingratus tarnen fit &
cum quädam amaritie mixtus, in potum tarnen rufticum
Pons aittumadhibentur, ad quern Lemoen Martin optima
funt, licet hie infalubris fit potus^ quum ex valde
fibi contrariis pr®paretur rebus, qu® crud® mifeentur,
fervens nempe Arack & refrigerans Limonum fuccus
hums bafes, funt. > .
HffiC porro nigricantia mala optime valent ad cu-
prea depurandä & polienda, five fola five cum con-
critis carbonibus mixta: Unde cuprum nitidum eft &
fplendens,fi aqua ftatim abluatur,&adfolemexficce-
tur: Optima etiam funt pro capitis lotione , quum
depurent admodum, ac mdores detergant, nec ita
cütim mordeant ac praecedentia, quern in finem pri-
mum fub cineribus etiam torrentur, donee externe
nigtefcant, & adufta fint, qu® turn diflecantur. Ad
CalTomb® colörem tingendum infervire quoque ppf-
funt, licet non fola fed aiiis mixta Limotiibüs; aeprius
decorticanda funt, antequamfuccusexpriinatur, quod
etiam öbfervatur, fi Cuprum hoc depuretur.
Huic alteram fubjungam fpeciem , qu® plurimum
in'Macaflara & Baleya occurrit, ibique Lemon Ma-
ritsja vocatur h. e; Limon Crifpus, & Nitor Piperis,
qui magnitüdinem Limonis Nipis habet, vel paulo
minor eft, fed ab utraque parte planus feu compreflus
inftar Amboinenfium dulciUm pomorum, externe ru-
gofuS e ft, & ùbique verra culis inftar Granulorum Pi-
peris obfitus, unde & illud'etiam nonien for-titus eft ,
cortex vero ejus eft tenuis, qui adeo facile decorti-
cari poteft, ut medulla internafit integra, ficutiin Am-
boinenfibus dulcibus pomis ,ejus medulla eft acida, & a
Macafiarenfibus in cibo quoque ufurpatuf.
Hujus ingens fpecies m Amboina occurrit, cujus
fruftus magnitüdinem habent capitis ihfantis, externe
granulàti ; ' interne* pauca gerentes- ofiiçula , horum
iuitem carp debiliorem dat lapprem vulgari.
E X P L I C A T I O
T a b u la T rig ejim a T e r tia .
Ratnum exhibet Aurantii A cid i, qùod Lemon ltam Malaicc
vocatur. . .
A. Juniorem ramum dénotât Jpinis fuis adbuc artnatum.
O B S E R V A T I O.
Uti limonum , fie & Aurantiorum plurimæ funt varietates,
quæ a variis enumcrantur auétoribus ; eftque hæç Aurantium
vulgare medulla acri. Ferrar, Hejper. J77* & Boerb. Ind. H .
L . B .p . i}? . ubi reliquas vide varietates , nec non plurimos
citatos auftores in Sloan. Catal p i. J am a ic.p .u o . atque elegantem
Figuram in Blackwei. Herbal. Tab. 349. &c.
Hæc porro fpedes nomine Lemoen Hitam a Valent, in
Amboin. p . 190 defaibitur. |
CÀPUT
I N E N S I S Liber II. cap. XLJ
ranje-Appels, doch'zo aangenaam niet, maar vermengt
met een kleine bitter heit: Omtrent bet midden zynze vol
groote zaat-korrels, en die lankwerpig 3 gerimpelt, of mt
bogtig, hebbende van buiten een witte dikachtige fcbelle
en daar onder leid een dun ligt purper vliesken, 't vielk
de binnenfte witte beeft omvat.
Het bout is bleek-wit, en redelyk hard, maarmenkan
’er geen groot werk van maken, om dat bet zo febeef
bogtig, en wanjlallig is. Zynde deze boom ooft. vruchtbaarder,
dan die van eenige andere Lemoenen in dezege-
wejlen, alzo menze bet h.eele jaar door, te weten, vrneten
aan de boomen beeft, hoewel 'er dagelyks tot huisze-
lyk gebruik af geplukt worden. Hy wajt op allerlei grond
docb liefjl by de buizen en woningen van menfeben. *
- - Naam. I n 't Latyn Aurantium Acidum, na 't Ma-
leyts Lemon Itam, dat isfwarte Lemoen: op Banda, Ulïe
Mettin. Op 't Amboins Ufle Metten.
Plaats. Men vindze niet op alle Eilanden van Water-
Indien, want op Java, Baley ,en Celebes, zynze meeft
onbekent, in Amboina zyn 'er veele, docb in Ternaten
en Banda vry wat minder.
Gebruik. Hoewel déze Lemoenen vol zapzyn,zo<wer-
denze echter in de kojl, of niet, of zeer weinig gebruikt
inzonderbeit raauw, om dat bet zap,hoewel wynacblig,
een viezen fmaak, met een kleine biiterheit heeft, docb
men gebruiktze tot Boere-ppns , waar toeze naajt de.Le-1
mo 'en Martin wel de befte zyn,. hoewel het nog al eenon-
gefonde drank blyft; om dat menze maakt uit zeer firy-
dende dingen, en die raauw te zamen mengt: namentlyk
den beet en Arak, en bet verkoelende Lemoen-zap.
Docb deze.fwarte Lemoenen zyn wel de bequaamfte,
om alderbande koperwerk mede tefeburen, bet zy alleen,
of met gevrevene bouts-kolen gemengt: Waar van bet koper
zeer blank wert, wanneer men bet terjlont met water
affpoelt, en in de Zon drogen»laat: Zy zyn ook alderbe-
quaamfi , om bet hooft mede te waffehen, want zy zuiveren
zeer, vegen bet/weet a f, en byten zo niet op de
huid, gelyk andere Lemoenen, tot welken einde menre
ook wel eerji onder beete affebe laat braden, Votdatzevan
buiten /wart en verbfant werden, en als dan fnyd menze
midden door.:- Ook zo kan menze gebruiken tot bet
verwen van de Caffomba-coleur; hoewel niet alleen, maar
by andere Lemoenen, doch als dan moet menze fcbellen,
eer menze uitdout, bet welk men ookdoet, alsmenkoper-
'werk daar mede w i lf e b u u r e n . .
Hier by zal ik nog een ander gejlagt voegen, bet melk
men meeft op Macajfar, en Baley vind, en aldaar Lemon
Maritsja, dat isXnnon Criipus en Nitor Piperis noemd,
zynde van de grootte als een Lemoen-Nipis}, of wel wat
kleinder, docb .onder en boven plat, gelyk de Amboime
zoete Appels, van buiten-rimpelig , en digt metvratjes,
als met peper-korls op malkander. bezet, waar vanze ook
dien naam beeft', maar de fcbel is dun, en laat zigzo
wel af fcbellen, dat bet binnenfte merg geheel blyft, gelyk
de Amboinze ■ zoete ■ Appels, bet merg is zuur, en werd
1y de Macaffaren mede in bun koft gebruikt.
Men beeft in Amboina een groote zoprie bier van,
wiens vruchten zo groot zyn als een kinis kop, van buiten
mede gegranuleert, binnen met weinige zaaden, en
het vléés is wat laffer van fmaak dan aan e geemeene.
' .U Y T L E G G I N G
Van de drie ■ en - dertigfie. Plaat.
Vertoont een Tak van de zuure Oranje-Appel, die Lemop
Itam op ’t Maleits genaamt wert.
A. Wyft aan een jong Takje met zyn doornen.
A A N M E R K I N G E .
Gelyk van de Limoenen, w> zynder ook van de Oranje•
Appelen zeer veel veranderingen, dewelke by verfcheideScnry-
vers opgetelt werden: En dit is de gemeene Oranje - Appel >
met een zuur merg of zap van 'Ferrarius befebreven in zyn
Hefperid. enpag. 577 verbeeldt,- zie mede de Index vanBoer-
bave over de Leidze tuyn pag. 139. alwaar verfcheidc zoor-
ten aangehaalt werden ; en zeer veele Schryvers over deze
zoorten vind men verzamelt in de Cataloge van Sloan.peg
zio. en een fraaye Figuur daar van in Blakwel. Her bal.Tm .
349» &c. '• / "■ f ' :: ' ' ” '
Deeze zoort wert mede onder de naam van LemonHitor»,
by Valent. in Ambons befchryv'mg pag. 190. vermeldt.