234 HERBARII AMBO]
CAP|JT TRI GËSIMUM
QUARTUM.
Gelala Alba: Gelala Puti,
ALtera hic nota Gelala alba feu variègata, formä
precedent! fimilis, fatifque craflo oc vegetativ©
cito exerefcit trtirieo, qui comam geric tenuem.
Foliorum forma cum vulgari convenit, femperque
terna conjunëta funt, longoqüeinfidentpetiolö, medium
vero Temper maximum eft, ac pro peculiar! figno,
feu nota femper linea alba feu flavefcënte circa nei‘-
Vummedium, & ad utramque decurrente partem, flammte
in modum notata funt, qute prope petiolum la,-
tiflïma e ft, ac fupérius acuminata, irregularis ple-
rumque; quasdam enim folia hanc Hammam gerunt
ad digiti latitudinem, alia multo anguftiorem, alia
hanc gerunt prope petiolum, alia in medio latiffi-
mam.
Foliorum.color viridis , multoque lsetior & pal-
lldior eft,quam precedents, funtque fimilibus tuber-
culis prope ipforüm ortum notata, hasc autem -arbor
per yariegata if t a folia elegantem prebet conipeëtum.'
Flores fruëtufque cum priori plurimum conveniunt,
plurimi iimul longis in racemis arëte fibi jünëïi, fed
lariorés, nee ita rubram efformant arborem, non
omnes autem fimul aperiiintur, ipforumque petalum
brevius e ft, fed latius, & craflius vulgari, color autem
itidem eft Kermefinus,. 'Siiiquas iiint rariores &
breviores priori', femina veto ejusdem formas. Ra-
ipi porro omnes, ac truncus undique ipinulis obfeifi
funt pluribus cürtis, foliorum vero petioli glabriores
funt, lignumque eandemfungofamhabetfubftantiam,
ejus autem odor mülto penetrantior eft vulgari, in-
gratus quoque & hircinus, qui vero non ita notabil
i t y percipitur in foiiis, fed prefertim lub velperam
ac pluvioio tempore, quando hsec arbor iftum Ion-' f;e diffundit odorem, ac.proxirae accedjt ad odorem
ceniy qui in reeën ti obfervätur Oryza, quémMalai-
enfes Wangi vocant, ipftfque gratus habetur; -
Non ita certum obfervat anni tempus florendi & folia
permutandi, ac vulgaris, quod per menfem ferms
e ft, fub finem enim Augufti vel fub iiritiumSep-
tembris flores modo prodire incipiunt, quum foiiis
arbor adhuc veftita eff. Oëtöbri menfe fruëïus for-
mare incipit, quorum pauci perfeëti exerefeunt, tum-
que fenfim vetufta dejicit fo lia , nunquam vero iftis
ita orbata eft ac vulgaris; Flörum tempor*avesLoeris
& Peroquieten diere, hanc quoque frequentant, quas
flores ita perdunt,'ut räro früëtus proferänt; per ramos
propagatur, qui facillimë prögerininant,- ärbus-
culte vëro ex deciauis pfficulis próauëtés folia gerunt
vulgari fijftÜia, intenfé viridia nec variegata, unde
oonciudo .hanc. albam modo eile degenerationein feu
vulgaris yarietatem.
In Java circa Bataviam altera hujus vatiegatte Geldes
occurrit fpecies, qute itidem ipinöia e ff, fed folia
gerit minora precedent!’, haëcque in mëdfo'i$te
rubentem habept hneamJopo albze,. funtque faltem
rubra circa nervum intermedium., atque ad linearum
iftarum oras albicant, casterum antecedent fimile
efti ' ■ »:, Q / fa
Nomen. Latine GßMa alba & piëta. Malaice Gelald
Pu ti & Kel'ala- Tulis.f quibuidam Kelald Lacki,
Laclti h.- e. mas. Amboinice Ucke Puti & -UcJte Mo-
n i3 h. e. odorata Geldla* - - ■ \
Locus. HcBC Ipecie^- rato in Ambbina -oecurrit, &
tantummodo hinc inde una alterave arbor ptope cedes
plantata. - In Molmccis, & Celebes parte OrientaH
plurimum nota e ff, ad occidëntem vero partem ra-
riflime vel non invenitur.
Ufus. Harum infularum incolóe hujus folia ftdebant
adhibere, quae ipfis in ufu erant ad coëtam Oryzam
hifce obtegendam, ut iplam inprsgnarent odore fuo
foenofo, qui ipfis gratus eft ; eaaem quoque folia
cum Calappi lympha inftar oleris coquuntur & edun-
tür. Iftis in lo c is , in quibus copiofe crefcit, ejus
rami adhibentur ad hortorum palos, & fepes, quum
citiifl-
N E N S I S Liber, III. f^.XXXlV.
XXXm HOOFDSTUK.
De witte o f gevlamde Gelala-Boom.
DE tweede bier te lande bekende xoorte van Gèlala.
is de witte of gefchilderde , van gedaante de voof-
gaande meefi gelyk, ook met een redelyken dikken
Jtam, die baafiig opfebiet, maar met ten fmalle kruin.
De figuur der bladeren is de gemene gelyk. en ftaan
altyd drie by malkander aan een lange Jteel, zynde bet
derde of middeljle altyd bet grootjie , tot een byzonder
teeken bebbenze een witte of geelacbiige Jiretp, vlams ge-
wys omtrent de middel .zenuwe f met eenige boeken ter zy-
den uitloopende, by den Jïeel breetji, en voor en ioegefpitji,
doorgaans zeer ongelyk., want zommige hebben deze vlammen
een vinger breed , zommige Veel fmdlder , andere
hebben ’t by den Jleel} andere in de miaderi bréetjl.
De groente van H blad is ook blyder9 en Ugter, dan
dan ’t voorgaande^ en zy zyh met diergèlyke vratten by
baren oorjpronk voorzien, zo dat dezen boom van de gé-
febilderde bladeren een fraai aanzien beeft.
De bloemen en vruchten komen meèft met bet voorgaande
over een, digt by malkanderen aan lange troffen voortkomende
, docb wat fcba'arffer, en maken den boom zo
root niet, zy gaan niet te gelyk open, en baar blad is
wat korter, docb breeder en dtkker, dan de gemeene 3
van coleur mede fcbarlaken-rood. De bouwen zyn weï-
niger en korter, dan aan \t gemene, de zaden van bet zelfde
fatzoen: Voorts zyn alle takken, en dén ftam insge-
lyks met veele kor té doornen bezet, docb de ryskens zyn
'gladder , bet bout van dezelffie voojfe fubfjtantie , van
reuk veel jierker, dan bet genie ene, ook onliefiyk en bok-
achtig, welken reuk docb zo Jlerk niet gevoeld Werd in de
bladeren, maar inzonderheid des avonds en by regenaebtig
Weer, wanneer dezen boom dien reuk verte verfpreït:
Hy komt naafi overeen met den bqoiacbtigen reuk van
verfeberysdiergelyke de Maleyérs \Vangi noemen, en
voor aangenaam houden. ..
In bet bloeyen en verwijfeten der bladeren boudenzezoo
gene precyzè tyd, als de gemeene, komende wel een maand
later, want in bet iaatjle van Auguflus, 'of begin vak
September begint by e'erjl zyne blóènién te veftóonen,
wanneer by nog vol bladen fidai. In OBober begint by
de vruchten te formeren, waar van weinig totperfeëtie
komen, en als dan begint by allenkskehs de oude bladeren
aftewerpen, - werdenae nooit zo kaal, als dé gemene; in
zyn bloeityd werd by mede van Loeris en Perroquitenbe-
zogt, die de bloemen zodanig bederven ydaPzé zelden vrug-
ten dragen, by word voortgepl'ant met takken ; die zeer
Hebt offebieten, maar de jonge boompjes pan de afgevallene
korrels voortkomende , gewinnen bladeren, de geme-
ne gelyk, $e weten, gants, boog-groen, en zonder vlam-
mén, waar uit ikgijfiê,. dat deiè witte zóórfe Jlegts een
verandering is van ie gemene.
Op Java Omtrent Batavia beeft men nog.pen ogider
zoorte van deze gefchilderdefGi(0fe,. "med$
doornaebtig is, de bladeren wdi kteiridff , dan de voorgaande,
dewelke in de middenbebbeneenlïgt-roodejlreep,
in plaats van de witte., o f immers 'rood ërntrènt de mid-
del-zenuwe, en aan de kanten van de vlammen witaebtig,
de reft bet voorgaande gelyk. .
Naam. In ’t Latyn Qelala alba en, piëta.: Óp Mar
lèyts. Gelala Puti en Keïala L a eH ,-L a g kC& t.'« manneken.
. .Op Amboins: Hefeé Puti. m- dat is
welriekende Gelala. >
Plaats. Men vind deze zoorte in Ambojnawéinig, bieren
daar een. boom by de buizen geplant. ïn de Mmiccos,
en bet Ooflelyke deel van Celebes isze meefi bekent, verder
om de Wefi beeft men hem niet of weinig.
Gebruik. De Inwoonders dezer Eilanden plegen di
bladeren te gébruiken, den gekookten rys daar mede toe
te dekken, om aan dezelve baren booiachtigen reuk mde
te deelen, dewelke by bun lieden aangenaam is, dezelve
bladeren werden ook met Calappus-melk als moer gekookt
en gegeeten. Op plaatzen, daar men hem in meenigte beeft,
Wérden de takken gebruikt tot tbuin fiaaken, om datze
Hebt