Q.iicB' obducuntur quoque fuccofa ac lnucofa carne in-
ftar nucleQrum , uci Nanca, nuclei hi autem multo fonc
minores, oaro etiam multo magis flava eft j. ac'fucr
cofio r, gratique faporis., magis nempe maturas refe-
rens Uvas ye l Fraga; non ita tarnen copioia eft quam
in 'Nanca. Si omnës grumos ex cortice exterior.e/>exeep-
eris, cum cellulis refert hie cortex pellem ovinam,
hujus fru&us fapor'pdorquç\midto' gratis r eft quam
memo ratæ 'Nantæ , ‘Taltem ' qui" hoc 'in loco crefcit,
unde & pluris æftim.atur. Qui tapi grqtus e ft, ut vix
fatiari poffimus,, quiquein arbore 'maturelcunt, funt
delicatifiimi cum grata aciditate ; qui vero femi-ma-
turi abfeinduntur, atque in ædibus afle'rväntür, ffiol-
lefeunt quidem, fed mtiitum de grato'perdunt fapQ-
r e , funtq'ue fatuæ dftlcediriis: Si medulla ibu'earo, de
nucleis nt exfuéta', nuclei hi qiiöqüe-'törreri pöftüut,
&.inftar Çaftanearum c.omedi;ry;el jn p|iltem|èxfoqiii,
funtque meliores, & ficcipres- illis Nànçcê., ■ cæte'mm
ejusdèmTurit adffringent)s flatulentæque naturæ; F f lift
us hi totum quoque o'dore fiio inplent locum, in
quo fiti fiant, unde -nec- h ie.fruétus, nqquetNanca,
vel Duriohes, vaut ‘Mamet Foëfida facile ablcondi pof-
funt. Trunci lignum eft duplex, exterius enini albet,
intërius vero obfeure luteiim eft vel coloris mèllini ?
led fi mortuum fit,, eft fufeumi & lignum ferreum
feu SyderOxyluqi optime r e f e r tq u o d etiam fatis durum
aé durabile eft , finemp.e'fit àrbofum yetuftio-
rum, quodque etiam ædificiis Xdhibetur.
Anni tempùs. Colliguntur ;Mfce in infulis menfibus
Oftobri & Novembri, quamvis menfibus. pluviofis. quoque
maturefcant ; Amboinenfes quoque 'obfervarunt j
hos plerumque fubfequi Canarios, feu poft eo's matu-
refeere: in Amboina veræ domefticæ-uniça tançum
invenitur fpecies , quæ in parvas tantum' dividkur
varietates, omnes enim c'olorem ovorum viteliinum
gerunt, quorundam vëro caro eft craffa, alibrum' te-
nuiox circa nucleos haaret : Altera infuper feu fer
cunda fpecies e ft, priori fimilis, fed caro interna albet
& fattti feporis e ft , unde & mult© vilior e ft , fil-
veftrisquç habetur, quærarq cruda comeditur ,-£edrin-
ftar oleris cofta , ejus verö- lignum ædifiéiis- multo
aptius. eft quam prioris. Tertia quoque reperitur fpecies
(in Amboina ignota)quæ domeftica multo minor
e ft , quæque haud multo longior eft Socco, fed quoque
oblonga, cujus tubercula. feu apices quoque, lunt
acutiores, ejusque nuclei haud multo majores; ilfis
Manoæ, quæ luteam & delicatam dat carnem, unde
& domefticæ præfërtur, hæcque crefcit in Butona, ubi.
Tepulo vocatur.
Nomen. Latine Saccus arbore us minor : Malaice Cbam-
padaba & Tsjampadaba : a Portugallis fcriptoribus meq
judicio deferibitur nomine Cbambafal : quum ab ipfis
viliores* habeantur quam Girufal : quamvis Tsjampadaba
harum infularum multo melior delicatiorque fit quam
Nanca. Ternatice Towada & Ti<imda f Amooimoe Ana-
ban & Anaan: ndftratibus Belgis Tsjampadares & Jam-
padqres.
-LocuS. Videtur hie fruftus in Septehtrionalibus In-
diæ loçis.vel incognitus,.vel;, fi EortUgallorum Cbam-
bafdl f i t , alius elle naturæ, faltem non invenitur in
feptentrionali Butonæ .parte, nifi. forte filveftres fint
Ipecies: e contra hifee in regionibus frequentiflime
occurrit; ita ut nullus incolarum fit, qui .aliqiiamterra?
pofiideat partem, quin ’arborem hanc in fua habeat
area, undè & plurimum accipit cibum. Circa ædes , uti
dictum fu it ,Aon vigent,-fed-.apricum amant & filve-
ftrem aërem , quidam credunt omnes Tsjampadabas in
Banda plantatas in Soccùm degenerate : Semel novi
c o n t ig ifle q u o d ex Tsjampadahce nucleo- arbufcula
e xcreverit, folia ^oed gerens , quæ tarnen nullos
producebat fruftus. Econtra verum eft , plurimas ibi
plantatasTrjampadahas mutari in Nancam, unde & ifte
frufths in Banda non occurrit, excepta una alterave
arbore,, quæ fruftus nondqm tiilere: in Poeloay di-
citur femel-accidifie , Tsjampadaboe nucleum mutatum
fuifle in Varingam arborem , omnes enim hæ arbores
magnam inter fefe habent affinitatem.
Ufiis 6? Natura. Eruftus hic ejusdem eft naturæ &
quaïitatis ac præcedens Nanca, quumque fit dulcior
minusqüe mucofus, falubrior quoque eft ac facilioris
digeftionis: Regionum varietates hie multum etiam
• contribuant, Nanca? etiam,utidiftum e ft,in occiden-
• • talibus
en fiynierig vlees als korrels, even gelyk de Nanca, dog
deze korrels zyn veel kleindèf, en bet vlees is ook, veel geel-
der, zappiger, en wel finakender, namentlyk, meer naar
rype druiven, of aardbeziën trekkende, maar daar hangt
weiniger ont de korrels, dan aan die van de Nanca : als men
alle de klonters uit de buitenfle fcbelle genomen beeft, zo ge-
lyktze met baar laatjens wel een pels of ruigjcbaape-vel;
de fmaah en reuk van,deze vrugt is veel_ aripgenpnier, dan
die van de meergem. Nanca, immers de gene die bier te
lande wafl: en dierbalven wert dezelve ook meer geagt,
zynde zo lekker, dat men-qualyk Zyh bekomfi daar van
eetenkan, Die aan de boom ryp wordep, zyn de fmakelykfie,
‘met een aangename rynsbèit, dog dë gene, dewelke half ryp
afgefnepden, en in de buizen bewaapb-werden, worden wel
‘murw, maar verliezen peelpoon baar, aangenaamheit, en
zyn laf-zoet ;hëi merg dfgezoogen Zynde-..zo kan men de korrels
pok- braden, en eetert Hls Gqftaanjen, of mede tot bry
kooken, en. men. boutze voor beten en drooger, dan die tu an
de.Nanca, anders zynze van dezelfde floppende en winde-
rigen aart’, de reuk vervuil insgelyks de gebeele plaats, daar
ze liggen, wèsbtypen Hog 'déze prugt^ npg de Nanca, Du-
rioenen,' en ftinkers 'niet wel verborgen können blyven;
het..bout van den fldpi-is tweederleywant van buiten is
'bet wit ', te wéten ïfei jp in l: en bet binnenfle is Hon/jer-geel
of boning-verwig, dog befterft bruin, en gelykt zeer wel
na het yzer -bput, zynde ook redelyk hart en dwabel, te
weten, wanneer bat van oude boomen is, en 't welk dan ook
tot timmeren wert gebruikt.
Zayzoen. Haarenaogft is in dezeEylanden in de maanden
van Oföober -enNovember , hoewel ze mede in dereegen -
maanden gevondénwerdeft : en .de Amboineezen hébben ook
aangemerkt , datze ordinaris de Capari volgen: in Amboina
beeft men van de regte tamme, maar. eenderleye •zoorté, zynde
flegts in. zommige kleine veranderingen wat. pnderfchei-
den," want zy moéten dl i'zamen een doyr-geel vlees hébben,
dog zommige hebben ’t zelve dik, en zommige weder vry
febaars om den korrel zitten: dan iffer nog een.andere of
tweede zoorte, de vorige in alles gelyk, dog bet binnenfle
vleefcb is wit, als mede laf van Jmaak, en dierbalven ook
ved flegter, en déze hout men -voor wilt $ werdende weinig
ram^-gëgetèn j 4nadr mdfl' gehdctrais^moeé', nog bèiisbut
bier van u ve.el. Uquamer tot .timmeren alphei,epfflp: nog
een derde zoórte (in:Amboina vhbëkent zyndeyisvêetkleen-
der dan de gemene, namentlyk ryet veel langer pan eenS o.c-
cum, dog niede länkwerpigde puntten vaVi dèffchel zyn
ook wdt jcberpér, en de korrel niet veél\grootef dan die van
de Manba, hébbende niet ie min een geel en wkl fmaakent
vlees', waarom ze ook boven de gemeene worden'geagt, en
deze vallen opButon, alwaarze Tepujo worden genoamt.
Naam. In 't iMyn Saccus afbo^us min'pr, in 't Ma-
ieyts Champadaha en Tsjampadana : by de portjigeeze
febryvers wordenze, mynes óérdeds, befchrevéri onder den
naam van'Chambafêl , om daizé by haar luiden, vóór Jleg-
ter gehóuden werden dan de 'Cirufill ; hoeWel de Tsjam-
padähä van déze Eylanden veel beter en fmuiélyMer' is dan
de N awëji fop H- Ternaats Towada, éwTiw.ada', op ‘Ambóins
Anahan;, en Anaan, by: onze Duitfcb'e Tsjampädares en
Jampadarës.
Plaats'. ’ Het fckynt1 dat 'déze vrugt in de weflefflhe dee-
len van-Indien f óf 'niet bekent is , of, ('zó bet der iflortu •
geezewdhambalal'is) van een anderen aart zy : immers men
vinizé nietbewefien ButOny ofte1 bét rhpefleri èemge wilde
zoorten daar van zyn, daar en tegen vint rrienZè, in deze
Eyldnden Zeer overvloedig , .Zynde 'geèn Inlander zo arm van
lant, of by beeft.dié bomen in zyn perk, en daar byookzyn
meefië kofl van krygt; omtrent de huizen, als-gezegt, kon-
nenze niet aarden, maar willen wel een ruime bofch-logt
hebben y zommige gelooven dat alle Tsjampadahas in Banda
geplant zynde •veranderen in SocCus: dog, in der waar-
beiiïf is-hét maar ééns gebeurt, dat 'er uiteen*.Fèjampa-
dahas korrèl een boompje voortgekomen is met' Söccus bladeren,
dog't wélk geen vrugt en droeg: daar én tegen is
bet zeeker,dat demeefle Tsj ampadahas aldaar geplant, veranderen
iri Nancas, weshalVèn men déze vrugt in Banda
niet en vini-, bebalven een a twee boomen, dié npgniet en
draagen : op Poeloay zegt men bet eenmaal gejebiet te zyn,
dat éénTsj ampadahas korrel verandert is in eenV aringa-
boöm; want alle deze boomen hebben groote gmèenfcbap
en maagfebap met malkander.
Gebruik en Aardt. Deze vrugt is mede van.de zelfde
aart en eygénfcbap alk de voorgaande Nanca,, en.om datze
zöeter en min fleimerig is , zo moet menze ook voor gezonder
en verdouwelyker asten: de verandering der lantjebappen
doet bier in-ook veel, want, als gezegt, de Nancas in de
''Zóm/.I.