I, Boek. XXXVllI. Hoofdft. A M B O I N S C H E K R U Y D B O E K. , 3Î
borùm, plerumque eit ta lcum, atque ad margines
pauco diftindtpm albo, colore.
Women. Latine Mangoftana : Malaice Mangoftan :
Baleyice Mangis. Macall'arènles male hanc vocanc Kiras
ob magnam' fimilitudinem , quam cum tali geric
arbore, apud illos crefcente, quæque révéra fpecies
quoque eft Mangoftanæ, qualis quoqüe in Auüario
noftro defcribitur.
Locus. Nobilis hic frudtus non reperitur per totam
Indiam, fed in ejus partibus orientalibus, uti in Malacca,
Sumatra, & Java,’in regione vero Jaccatræ vel
Bataviæ non occurrit, vel faltem rariflime, ac plu-
rimi ex Banthama & Japara vénales jb i tranfportan-
tur: In Baleya quoque occurrunt, immo majores, in
Gelgelæ filvjs crefcunt, fed magnum requirunt labo-
rem, ut aliis in loçis plantatæ hæ arbores læte crefcant
& germinent, nuclei enimfuntrari, molles, & muco-
fi, unde raro etiam propullulant, hincque junibrès ar-
bufculæ, quæ ex decidüis frudtibus in filvis fponte
progerminant, funt effodiendæ, inque earum locum
fubftituendæ, terra autem, in qua lponte crefcunt,
eft rubra, ac pinguis argilla lapidulis mixta : In Am-
boinà nullæ occurrunt^ nec ibi crefçere volunt, licet
vivæ illuctranlportenturarbufculæ: In Banda una tantum
alterave occurrit arbor, quæ fatis fertiles funt,
fed tardiflime crefcunt, in Ternata vero in Gelolo
lætius, crefcunt, quum folum ibi quoque fit melius
quam hic, vel in Banda.
Ufus. Frudhis hi, uti didtum fu it, plùrimum crudi
ob excellentem gratumque faporem comeduntur, fed
per totum annum non reperiuntur,fed plurimum m No-
vembri & Decembri. Si aperiantur ni frudlus, pellicular
fuccus a carne feparatus fit, quum alias fit ama-
ra, quique maturi funt, manibus comprimi pofîunt,
ut dehilcant, tumqme didta pellicula prudenter aufe*
renda ac abjicienda e f t , vel aliquem in ufum afler-
vanda. Ex læfis ramis exftillat fquallidus ac flavefcens
fuccus, non Ipiflus fed aquofus, qui in molle concre-
feit gummi, quod inftar glaciei apicum e x trunco depended
de rrudlus dulcedine gratoque fapore fupra
didtum fuit, nec plura addere poflumus : Cortices ex-
ficcantur atque pro medicamento in dyfenteria ac te-
nesmis inferviunt, tamquam Cortices Granatorum, ve-
rum non adeo amari funt: Eundemque in finem Ma-
caflarenfes fuccofum arboris corticem & juniora fu-
munt folia , cum pauco Culit Lawan, quod fimul man-
ducant, ejusque fuccum deglutiunt, qui parum ama-
rus eft cum •levi adftridlione. Idem cortex aqua con-
tritus, atque eo os collutum curat aphthas. Sinenfium
tinftores hune quoque adhibent eortieem, -fi nigrum
tingant colorem , qui pro bafi infervit, utque majo-
rem det firmitatem feu adhæfionem : An Mangoftanæ
lignum itidem petrefiat, aC lignum Kiras, quum Ma-
caffarenfes binas has confundant arbores, inveftigan-
dum eft , ac quômodo Kiras lignum traâetur in Au-
Cluario fæpius memoràto deferibetur, ibidemque legi
potefit.- H H ■ • ■ ■ ■ ■ •• ■ ■ --------
agtig, en majjtef, dog in de lengte met eenige aderen doorlopen
oj' bis gejlr'eept, en zo, ’t van oude hoornen is, vint men het
doorgaans bruin , eng&uiatert mei weinig wit aan dé kanten.
Naam. In 't Latyn Mangoftana: op Maleits Mango-
ftan: op Baleis Mangis: de Mdcdffaren noemente abuzi-
velyk Kiras, om degroote gelykenijfe, dieze beeft met zodanig
een op haar lant groeyende, en die in dér daat mede is
een zoorte van Mangoftan, gelykze ook in onze Auótuarium
befchreven" (laat.
Plaats. Deze edele vrugt vint men niet door gants Indien,
maar in deffelfs oojlelyke deelen,als op Malacca, Su:
matra, en Java , dog in ’t dijlritt van Jaccatra of Batavia
vallenze niet,_ of immers zeer weinig, de meefte van
Bantbam en Japare daar te markt gebragi wordende’, op
Balèy beeft menze ook, en nog wel zo groot; en op Gelgel
wafjenze in ’t wilt, dog men beeft groote moeyte om dezelve
aldaar op andere pladtzen ie planten, want de korrels
zyn weinig, week, en Jlymerig, komen dierhalven ook weinig
op, en daaróm moetènzédé jonge boompjes, die van de
afgevallene vrugten in ’t wilde voortkennen, uitgraaven en
baar daar van bedienen, zynde bet lant, daarze in ’t wilde
groeyen ,roode vette kley, met wat Jleen gemeiigt. In Am-
boina zynder geen, en zy willen daar ook niet wdffen , al
brengt menze levendig over , in Banda ftaan maar een d
twee boomen, die redelyk wel dragen, dog zeer langzaam
opgroeyen; willende in Ternaten op Gelolo beter aarden,
om dat de gront aldaar ook beter is , als bier en in Banda.
Gebruik. Deze vrugten worden, alsgezegt, om baare
uitjtekende aangenaambeit, meeft alle raauw gegeten, dan
men vintze niet ’t gebeele jaar door, maar meeft in November
en December: In ’t openen van dezelve moet men
’t zap van de fcborjfe niet aan het vlees laten komen, om
dat bet daar van bitter w ert; en de. gene, dieryp zyn, kan
men met de banderiwel drukken, datze Open berften, en als
dan de gem.fcborze of fcbelle voorzigtig daar af nemen en
wegwerpen, of tot eeriig gebruik laaten bewaaren: uit de
gequetfte takken vloeit een vuil wit of geelagtig zap, niet
dik maar wat wateragtig, en ’t welk zig verandert in een
weeke gom , die als kegels óf ys-takken aan de ftam blyft
bangen: zynde van de zoetigheit en aangenaambeit dezer
vrugt hier boven gefproken, en meer weten wy daar niet
by te voegen: de fcbellen werden gedfoogt, en tot medicyn
in de bloetgank enperffing gebruikt, even gelyk degranaat-
fcbillen, dog zy en zyn zo bitter niet, en ten zelven eynde
nemen de Mdcaffaren de zappige fcborjfe van den boom als
mede de jonge bladeren, met een weinig Culit Lawan, ’t
welkze dan zo tezaamen kauwen, en het zap daar van inzwelgen,
hetwelk ook een weinig bitter is met wat zamentrek-
king t detself de fcborjfe , met water gewreeven , en de mont
daar mede gefpoelt, geneeft de fprouwde Sineeze verwers
bedienen baar mede van deze fcbelle, aljfe zwart moeten verwen
, dezelve gebruikende tot een gront, en om daar aan
te meerder vaftigheit te geven: of nu bet bout van deze Man-
goftang-boom mede in Jleen kan verandert werden, gelyk
dat van de Kiras, dewyl dog de Macaffaren deze beide boo-
men verwarren en onder malkander mengen , dat ftaat
nog te onderzoeken; en boe men met het zelve Kiras-èout
handelt ,zal in ’t Audluarum, meermaalen genoemt, befebre-
ven, en aldaar konnen nagelezen worden.
Tabules Quadragejimee Tertice, Van de Drie- en Veertig(Ie Plaat,
B B D exhibet Mangoftanæ , feu Gardniie. fpitia-, fru- Dit tm Tak « K van dt Mangajian tfti i t Cardnia mtt z y
A PVst. 9tUe ,ornatum e ‘ - H H ne vrugten en bladen.
B " f f “ ' fere f0™a & W litu d ip e . A. J T # «mi tt» bindt i,nn i» 3 ^ mtnnrfjfe grootte oe gedaante.
C “ hlbet- ..v, r fi. Vtnomt dt bloem geopent,
D Pu» dtfle&um. , " , C. De opengefnede vrugt. *
■ /LSrappareat“ ' P‘C' prabet ■ ut eJl,s D. Dt vrugt van rmrtn, op dat desztlf, ftamtjt op itztlvt lt-
!î^lf™“rD tS & ^ ,r‘• 'r ihib e t■ ut ej,IS pdicarpium perfiflens E^Een vtugt van agteren tt zien, mikkjlkttondtrfcbtidtn, dit uonipcctnnt vemat. . .. . ..f c . am de ftttl mtrUyfi. ,. ' 1 ‘
O B SE R - R -3 A AN -