100 H E R B A R I I A M B O I N E N S I S LiberU.cap.XXXV.
girie vocis Citri ex Baubino. ïibr. I. cap. 25. ubi judi-
cat hunc fruftum in Sacra Scriptara innui per htza-
dar, i. e. ramum arboris foecioue, quem Ifraëlits ad-
hibere debebant in fefto Tabernaculorum. Unde &
Ghaldaicum nomen hujus fruftus Extrogin iri fingula-
ri Etog & Etrog,& inde Arabicum^ ro g ,aqü ib u sn o -
minibus Grieci forfitan fecere «Vf»«.
Judsei autem Germani circa oftavam Septpiribris in
fefto Tabernaculorum adhüc coguntur ea pe.tere e
Marfilia, qüiä nullum pulchriorem riorunt fruftum
hoc Citrov . Eftque igitur Malum Medicum Diofcori-
dis. Meditmm & Perncum Tbeopbrafti, xfrf«$,. five au-
reum Ma^um Gnecorum; Aflyricum Athenai. Hefpe-
ricum Pliniü & Veterum: differt autem a Citro Anti-
uörum. De qua re vide libr.^. cap. Lingoo & in
ne hujus.
Locus. In hifce infulis non frequenter occurrit,
quum rarus fitejus ufus , atque hinc inde unus tantum
alterve frutex in areis'prope asdes crefcat. InBarida verb
majori copia oblervavi partim an filvre,'partimin re-
liftis fcortis,'ubi loco fepium plantatje fueräiit hse
arbufculte. Major autem ejus lpecies ibi colitur - in
hortis, unde quoque-in Amboiriam tranflata fuit,-fed
ibi nontantos profert fruftus, quantos in-Banda: In
Java frequentiores funt, ac plurimum in filvis , uti
quoque in Brafilia, fed ubiquefrutex e ft, non vero
arbor.. ' • * . ' N ..
XJßts. Graffiores utriusque ipeciei cortices , fed plurimum
domefticte in-ufu funt, ut condiantur faccharo ,
qu odfit, fi exterior viridis pars abradatur, aliquot
dein per dies in aqua macerentur, ac denuo faccharo
incoquantur cortices; quidam vero faccharo chriftalli-
noobducuntur,ut inferviant tragematibus. Hoc vero
plurimum fit per Sinenfes &Europasos, quüm lndi
hujiis artis fiht ignari, niillumque alium prseterea inde
habent üfum , hifi quod 'fuccuS acidus ad intinftum'
ädhibeatur: Quibusdaih vero Javanica lingua yocatur
Lemon Java,id eft Limo Javanus, quüm ibifiabeatur
fruftus indigenus : Altera filveftris fpeciei occurrit
yarieöas, qua: paulo altius prjecedenti excrefcit ', fed
ejus folia huic' füht fimiilima, licet paulo fint öiajora,
acutiora, & ad oras tenuius ferrata, & ubique l'ongis
&'acuds obfita fpinis,ita ut vix tangi ppflint : Flores
quoque funt minores quam in pfaecedenti, fruftus
oblongo-rotundi, forma & magnitudine Limonum Hif-;
pänicorum fuperius autem papilla quoque ornati , externe
glabri: horum cortex eft tenuiflimiis , cafci
autem copiola, füccofior, & acidior quam in caeteris,
Haäc.veiro fpecies in Ainboina raro occurrit, ibique-
es: Banda tranflata e ft, nequP in alio ufu.eft,- quam;
quod acida medulla ufurpetur ad intinftum , ud.alior
rum Limonum; fuperiöris vero ipeciei' per cülturam
dulcis propagatüs eft fruftus adeo grätü$, ut aeque
medulla interior , quam cortex exterior-‘fit edulis,’
elegantem autem habet luteum colorem hic fruftus,
maturus fi fit.
Omnes h z arbores, Cuti alii quoque id monent au-
ftores) ab ahdqüorum Gitro differunt, quod in Mauritania
prope montem, j Atlas diftum, crefcit, ac fpecies
eft Öxycedri , quaf fo lia , fruftus, odoreinque
Cupreflb fimillimum gerit, ex teüimonlo. Plinii libr.
3. cap. ry:. :ex cujus uigno andquioribus temppribus
pretiofae fabricabantur menfie, Merifce Citrece & Citrines
diftae, quje juxta varias figuras maculasque divi-..
debantur in Tignnas} Panterinas, da Apiatas.
E X P L I C A T I O
Ta b uU Vigeßm a O tfin ta .
■ Qu« exhibetCitrum petiolis linearibus, uti-vocatur m H .C lif-
fo r t. pag. 379. ubi reliquos vide auftores, ac pnëfertim in
Sloan. Catal. p l. Jamaic. pag. 208. qiii innumerum auifto-
rum habet numerum.
over bet woprt Citrum , volgens J. Bauhinuseerfteboek
capit. 25. alwaar by meent, dat deze vrucht in de H.
Schriftuur uitgedrukt wert door Etzadar, dat is een Tak
van een cierlyke boom, welke de Jfraè'liten moejlen gebruiken
in bei feeft der Loofhutten: Waarom ook de
Cbaldeeuwfcbe naam van deze vrucht is Etrogin, in bet
eenvoudig of Singularis Etpg en Etrog, en daarvan bet
Arabifcbe vbftk» 'üaamen de Grieken mogelyk
gemaakt bpbbèn^itvo.s. ':
! De Duitfdbf jpódfnr moeten omtrent den acbtfien September
op hei feeft .def Loofbutten, daaromook uit Mar.,
zeliè dezevriicbt paaien, om. dat ze geen. fcfoonder.vrucht
kernen als deze.,Citroen:, Dprbalven is deze bet Malum
Medicum van Diofcorides , Medicum en Perficum
van Theophraftus, Kitros ofte bet Malum Aureum der
Grieken f bet'Affyriêumkwra Athénjeusi Hefperieum
van Plinius en der Ouden: Dóch bei Verfcbüi ■ vm beu
Git ruim der Ouden. Waar-oVer<iie bet ‘derde*‘boek over•
de LingoümV
• Plaats. In deze Eilanden -vint menze' niet veel; om-
datze weinig iri gebruik zyni en bier en daarftegtreen Jhuik
op de erven by de buizen: Dan in Banda beb ikze in
meerder menigte gevonden, ten deele in bet wilt, en eeltige
verlatene tbuinen, alwaarze die in plaats van een begge
geplant hadden. Het gr.oote gejlagte zettenze in de boven,
van waarze ook naar Amboina zyn overgebragt, docb
willen aldaar zoo groote -vruchten niet 'dragen als in Banda
;-fOp- Java vint menzeovervloediger, en dai mee ft in’t
w ilt, gelyk mede in Brafilie,' docb over al een ftruik,en
geen boom zynde.
Gebruik. De dikke fcbelle van beide zaorten ,- doch
me eft van.de tamme, zyn. in gebruik om. te' confyten, en
'twelkgefebiet3 als men de buitenfte groenigheidt daaraf-
fcbr.apt, eenige daagen in water weekt, en daar. na met
zuikèr opkookt fzommige ook met zuïker candifeert om onder
banket-werk .opgezet te'worden; En dit gefebiet meejl
door de Sineézen en Europiqnen, want de. Indianen nieten
daar medé nipt. om te gaan, geen andèr .■ gebruik daar
van hebbende al? bet zuürczapytof indoopmg : ,<zomm.
noemenze'ook in 't Malêyts Eenjois^iva, datipjmaanm
Lemoen, om dat zy aldaar 'vóór, "èèri Inlauts gewas gehouden.
wert: Men beeft nog een- tweede, zoorte van deyriMt-,
Citroenen 'f.een weinig hoger.opfebietende dan de voorige,
docb de bladeren zyn de,v'orfge-mèeft gelyk boemel „wat;
grooter, fpitzer, pn dan de kanten fynder-gezqagt, over
al met felle en'lange doorehs bezet, zo- dat-menze qualyk
dantaftéri kan. De bloemen zyn ook kleinder als de moü-.
ge., . de vruchten lankwerpigrront van gedaante en grootte
als de 'rechte Spadrifcbe. Limoenen, van vooren ook,met.
een tepél, en glat van buiten, ‘van fcbelle zeer dm, en„
daar eft tegenjoèt binnenfte vléés zeer veel, ook rzappigtw
en zuurder als in andere Limoenen.- Dan, van deze, zoor-
té vint men "weinig in Arribon , zynde. derwaarts overgebragt
uit Banda, én in geen ander gebruik, als -dat, men 't
TAiure merg gebruikt tot indoopingen , gelyk-dat , van andere
zuiire Lemoenen; docblvan 't bovenjlaande gejlacbt
beeft men een zoorte bekomen, die door aanqueekingzo zoet
is geworden , dat men zoo wel bet binnenfte merg kan
eeten als de fcbêl, die ook fraqy geel wort, -als de vrucht,
geheel ryp. Ü '. '
Alle deze boomén fgelyk andere Autheuren ook maar-
fchouwen) verfcbilléri-‘van\de Citrus Antiquorum, dewelke
in Majuritanien.by'den berg Atlas waft', en een
zoórt is van ,de Oxycedrüs,. van bladeren, vruchten,
en reuk,' ge Qpteffen gelyk, naar bet getuigen, van Plinius
lib. 3. cap. 15. en wadr van men iri oude tyden ie
koftelyke Tafelen maakte f die. men Menfas . Citreas en
Citrinas noemde, en naaf de verfebeidentbeidt van Schil-
deryen en Plekken, verdeelde m Tigrinas, Panterinas.
en Apiatas.
U Y T L E G 6 I N G
. F a n de F y fcn v iv in tig fte P la a t,
Dewelkp vertoont de Citroen‘-boom met eenvoudige regte
Keeltjes aan de blaaden ,\zo als ze genaamt wert in nc
Hortus Cliffort. pag. 379. alwaar de verdere-Schryvers aan-
gehaalt werden: Doch yoornamentlyk in de Cataloge van
Sloane over de Jamaiffe gewaden pag. zoZ . die. een ontelbaar
getal van Schryvcrs aan de hant geeft.