videtur, quum. nullum, gerat n.ojnen indigenum : in
Zcylana frequentiflime occurrunthæ arbores, ibique
xjraffiffimæ & graviflimæ in. iilvis.crpfcunt, uti alias
arbores filveftres. Hujus quoqçe lignum ibi.itidem du-
rius e i t , nempe quam Cofàjju, & ad. naviuin coftas ad-
liibetur jU.ti quoque ad ædjum, portes r ad, quos AjnboF
nicum non multum valeref.,,!Elephantes ibi hofçë fum-
mopçre expecuntfruftusJt,fiJ.enim aninjadvertant, .quod
în.aturi fine, ,& nimis a l t e .ex arbore perideant, ita
ut illo s , attinge-rë nëqu^ànt, fæpius mediocrem ar-
borem probofiide confringunt, atque in terram de-
jiciunt J-ut fruflus cbmedan't: Frequentes porto iunt
in Java, Borneo, &;Macaflara, in Âmboina rarius pc-
•currunt, neque etiam hic tam boni flint aç in Java. In
ipfùlis Bhiïippenfibus maximi quoique exerelçuht,.&
fiança ibi vocantur, ortu autem ab alil.s differentes,
ibidem- ënim -flib terra ex arbor um radiçibus progèr-
minant, fique' maturi funt, fupra eam propullulant,
.uti maturus Oebis: Ôpfèryafur- quoque fpeciës. quabr
dam -parvorum Çulicum circa illos v.olitantium, unde
maturps effe dignofeitur «qui turn effodiuntur, e trun-r
co etiam quidam excreleunt., fed hi Hint multo mi-
pores..
. Ufas & Natura. Maturi hi facci arborei plerumque"
per longitudinem diffeeantun, aç manibus mucilâgi;
npfa oMcuîa feu tubercula a medio dëcurrènte ftilo
avelluntur, quando circumje&a caro comedi & pxfugi
ppteft, ex pulpofa nempe Nanca , prima çnfin fper
çiés maMcari quoque p o te ft, ac dein officula eximi :
Frujäus naturæeft humidas cum paucp calore,, diffir
bills tarnen digèftu ; , hineque non nifi yacup floma^
eho edendus.eff. Alias, enim mutatur in bilipfum ap
pituitofum humorem , ex quo.plerumque oritur Paf-
fip Cbolericq, Portiigallis Mordexi d id a j adeo diffieflis
eft ’ digeffiohis", üt'“ fæpius ita èxone'rp.tùr, aç fuit
comeftus , præfertim ü "hoc copiofe repleatur veh-
triculus e contra non ita calidi. funt- ac Dutiones,
nec etiam tam calida excitant ulpera, febr.esv.e ardentes,
fed" fatis grati âc, falubres funt caffdipribus
temporibus ad xefocillandum ventriculum , præfertim
prima fpeciës ,• frufïuùm nuclei' efùi qq.agpe/ap-
tiores funt quam Duripnum, ac leviter carboijibiis
tori-entur,. donee èxtëripr cortex’ nigrefçat ac dehif-
çàfe, tumque înftar Çaflanearum cpmèduntur ; cpnteri
quoque poflunt atque cum Calappæ lympha emùlfiô
e x iis formari, qùæ.' dürum àc grave dat nut^jinen-
tum, ’ iis 'fâîûhrë , qui'Diarrhaêa làboranf, flatus au-
tëm excitàt'dc luxuriam. Tptum hujus arbpris lignnm,
uti fupra didum fu it, ædifîcatîpni efl âptum, quöd in
Balleya multum adhibetur ad pofles Palatiorum ,.qüod
tanti .æflimatur , ut vulgp prpliibitiim'fît has exiçm-
.dëre. arborés , antêguam fatis craffæ ac vëtüftïë 'fùe-
rint; idem quoque in Macàflara efl in ufu, in'ütris-
qué enim locis.hon bçcurrit Tsjampadà, quæ alias adhibetur.
Juniôris.'ifeinciB arboris folia varias habçnt in-
cifiones, aefi Socci folia e flen t, tempore autem îllæ
difparënt aç integra funt folia, Nanca lignum Zëÿlani-
cuni non facile albas geneft formicas, multoque du-
.râbiiiüs .eft, aç magis xufeum Amboinicp, quod facile
ccffrumpitur, & noxia générât animalcula, fi modo
’terraçn. tangat, hineque ferîniario operi aptius,eft',
quam fi' in vel fupra' teiram Iocetiir. Puen Maçafla-
renfes homiiÈ lac crunci iVancflj?«iur tamVdiu mafti'-
.carë, dpnec indur.efcit, unde vifçum confîcitur , quo
aviçÜlas, capiunt : In Afallabara ac Zeylana ex eodem
.quoqüç fuççô circa, radices colligitùr & concrefeif
ih terra mafia , feu tuber’ Pprtugallis Iscà dé Jaca di-
.ftum, quodi molle' èft & intus navefeit, quod natio
iflâ pro expérto habet Medicamento contra Diar-
rhæam, ad pàiicas verb' tahlüm 'colligitùr arborçs,
ratque-inde- venale in-.alias.,qupque transfertùr regionèSi
'
In Rumphii Appendice^bpc addmtur:
Saccus arboreus H a jpf, liye Nanca in Hort. Malab.
part. 3. Fig. 26. quoque' defcribitur nomine Malabari-
co Tsjaca-Maram & Pelau, Portugallico Jaqueira, Bel-
gico Soorzdk, cum noflra deferiptione fatis accurate
conveniens, ubi duas quoque generiere fpecies Gom-
'me'mp'rantur, uti fupra quoque indicavimus. Prima
,ae optima fpecies , quas duriufcülam habet carnem
mellini
fcbypl. te.zpezen, om datze geen Inlantfcbe. mam beeft; in-
zondeffièÜ'MMlénze. 'flpfCeytoii zeer mërüloe0g, en aldaar
zéér dik. én zwaar in't‘c^ildegréejeiide.3ge\ykdndere<ipouU
boppiéri: baar bout is. bok, qldaaf haf de z , ie weten als bet
CPfafTü', 'én 'mén gebruikt bétopf. tot ribbenénjinnénbouten
'der vaqftuigen, als mfdp iét.Jïyleii wan 'piiizefb, cjög waar
£06 bet Ambéinfebe niet weèldfiigei} zoude,. H!eQwpbqiiten
b'eminnên aldaar deze. vrugién zêeryfaéant dt^ bepiefken,
datier rype aan den boom hangen, en 'zy niet ‘daar. by kun -
tien korne'iiy Zo breekenze ,wél een,middelmatige.hppiii met
hare fnuyt in .(tukken, bnfmyten bem ter aarden: Woorts
zynze overvloedig op Jam., Borneó» en MaiaJJqr 'y Am-
boina heeftze.fcbaars-3. én opkop verre naazf.goei niet.als
die van Java: in, d«/JrlHltppyftze,ÈykM&kV(^iie stok
zéér grato., 'm ier. &èn wa/^'Njafccal!' (fög- iiiJnM wasdom
of voortkóming. wal viin • want
zyi^oéyéh'r(B4aar b^èLaè.xmdp W* 'd* wortelen der boo-
jnen'y én alffe .ryp voordeni puilenze wat boven uit, ge-
lyk de fypé Q.ebis , én 'mén' ziét ook één %oofie van kleine
muggen, daar rondom zwérvénff waar aan men de rypb
'vTugplbèkèipieiidléy dezelve dis afin. üifgrqafi; aan dé jiam
Wdjfender .ppk iéely maar die zynsary wat kleinder.
. Gebruik én Aart. Dp rype Soorzdkken,. ‘worden door-
gfïans 'in. de lengte opengèfnedpn, eninet dé handen de flib-
herige 'korrels of knobbels, van de. middel deel afgetrokken ,
kis pvqjine,er. men bet, omïéggeride vlees kqn.eefen f en daar
van d f zuigen, te wéten van de pappige Nanca£" Hspaitt de
eérfte zoorte kqn men ook kauwen 'of byten, en den korrel
daar uit neemen.: de vrugt is van aart en natpure. vogtigy
met weinig hitte, dog zwaar om te. verteerén, en daarom
moep mefze niét eètpn dan niét'pen ledige magp: ■ épanl
anders vprandértfè' in, een galagtige ‘enpïMteüJp humeur,
waar van genfeénèlyk vpoif köpu het Rort f -by de Pórtu-
geezen Movdexi gendamtfzyzyn zoonvef'duuwelykfwaar
en quqjyk jé verteer en, datze dikmaals zo geheel weder af-
gdpP3go]ykmenzegemen{heed‘y en inzopderbeitrzómen 'dè
incige dpqr ydn óppr^t f dpar en^tegén zynze 'zo beet niet
'dis de I)qrio,ëns , nog verwekken pmt 'zó-geen bèéte 'zweeren
en koortzen, maar zyn redelyk aangenaam, en.gèzont by
beete tydenf om de nïaage te ververfcheiiy inzöjiderbeit bet
'eerjle géjldgte; de korrels der vrugt en zyn mede be'quamev
om té éetepiy als 'dié van de Dürióeps; en mén, braatze een
Weinig pp kooien., tót dpi, de fipiiénjié fehaaie zwart voer-
dende opênberfb y en dan eet menzé gelyk als Cajlanjen; men
ka,nze: óók wryvens en met Cafappus -melkiét 'een pap ma-
ken,gevendeeénfierk ofvaflvóetzely engezont zynde voor de
'génen die de buikloop (febbenmaar zy verwekken méde wat
wijigén en Inxuriéizymè hét geéle bout y als boven gezegt,
béquaam tot timmerenén inzpnderbeit op Baley veel gébrui-
kèlyk tot Jlylen van kohinglyke 'buizen o f paleizen f en in zo
gr bóten agting, dat het de gërfiéené man verbootten is die hoornen
om te kappen, eerzé wel térAeegén'dik én out geworden
zyriy en ’t zélve gefcbïet ook opMacaffér, want men op
beide die plaatzen niet'en vint de Tsjampada , dewelke
daar anders toe gebruikt wert: de bladeren vim de jonge
Nanca-Boom krygen verfebeide fnippelén, of infnydingen
als of het bladeren tom SoccUs. waren , dog. metier tyt verliezende
.die, 'wérdenze. wéder. heel. Hét Ceylonfche Nan-
bahoiic 'genereert niet.ligt witte'mieren , js- veel durabel-
aer, enoéftérft. pok bruin f én dan bet Ambbinfcbe, ‘t welk
ligt bedérft, en dat fchddèlyke ongedierte vpoftbrengt, als
bei maar aan. de gront 'raakt, en daarom is bét tot febryn-
werk nog bequamer. als qmóp pf'in de aarde gebruikt te worden
: de jóneens.. op MacdJJaf wéten de melk uit den jlam
«ö» Nanca Buburi» de jnónt zo lange te kauwen, tot datze
wat hart wort , en daar van hiaakenze bare lym, om vogeltjes
mede te vaneen '• op Malabaar en Ceylon groeit ook
uit bet zelve zap, by en omtrent de wortelen in de aarde,
één tuber, óf knólle, in ’ t Portugees Iscadëjaca genaamt,
zynde week -en.geef van binnen, en H welk die natie voor
een geapprobeerde Medicynbouden tegens de buikloop, dogmen
vintze maar by weinige hoornen,en werden ook ie koop van
daar na elders üitgevóért.
In betbyvoegzel-van Rumphius wert dit ’er by gedaan:
In het derde 'deel van de Hortus Malabar. Figuur 26.
wert déeze Boom bef ebreven met de Malabaarze naam Tsj a-
ca-Maram en Pelau , in'tPortmeesf&cqaeira., in’t Duits
Soorzak, redelyk wel mei onze befcbryvïng overeenkomende.,
alwaar by ook zegt van twee boofuzoorteny gelyk wy
ze boven hebben. De éerjle en befte zoorte, dewélke een hart-
agtig vlees en een zoeten fmaak beeft, by óns Nanca Biluf
i t