IIBoek. HHooftß. AMßOINSCHE KRUYDBOEK. 5
r . „opwflis, PlitAwn v.etO: Cabeletw pro veto har
doch dat Plinius de Cabeletten voor de regte vrugt heeft
buiffe fruftu, qus re vera Piperis granu» referunt,
aangezien , de welke in der dpat een Peper-korrel gelyê
Sbfque Caryophyllos pro fe tacis habaiffe, ua &
ken,en de Nagelen, voor de fieeienfgelyk by op een ander
Plinius alio in loco Coralharubra , qu® filo trajiciun-
plaßts deroode Coraalen, die mpn aan de Jhoeren rygt,
nir amend'gratia, pro CoraUii arboris fru&ibus ha-
2 t prastereaque Caryophyllo fuo jucundum tribuit
ndorem- Caryophylli itaque longe ante Paulum M-
pnietrn occidentahbus populis jam innotuiiront,quod
riiffirultatem includit, dumapud nullum antiquiorem
voor de vrugten, van den Coraabpoom aangezien heeft.
en daar en boven zyn Car.yopbyllum een goeden reuk toe-
fcbryft. Dies zouden de Nagelen al lang- voor Paulus
iEgmeta aan de IVfier werelt bekent zyngevoeefi, 't welk
zyn zwarigbeyt beeft, dewyl men by geen ouder Autbeuf
ren gewag daar van vint. •
ÉXPLICATIO A A X W Y SING E
7 abftU Printte, V an de Per fie P la a t,
Exhiberais ramum Caryophylli floribus àc fiudHbus onuftum ;
Malaicenfibus Tsjenke diéti.
A. Gagang, feu prima Caryophyllorum rudimenta.
B Caryophylli completi.
C Caryophylli florentes. ,
D. Caryophylli matrices,feu AnthtrphyUl.
E Internum Caryophyllorum matricum officulum.
F.' Eruca, quæ quibusdam annis ipfam Caryophyllorum drbb-
rem perforât.
Q. Oblongus vermis, qui ramos, ac foliorum raches pér Iongitu-
'dinem a b depafdt.
Verbeeldende een tak van den Nagelbom met zyn bloem en
vrugten, by de Maleyers Tsjenke genaamt.
A. Gagang, of de eerfie Schepfelen der Nageleé.
B. De vohuajfe Nagelen.
C. 'Bloeiende Nagelen.
D. De Moernagelen.
E. De Bjnnenfie korrel van de Moernagelen.
F. Een Pup fa, die opi fommige jaaren den Nagelboom door*
b y t .'
G. Een langwerpige Worm, die de takken, en ryskens in de
lengte a b doorkriaagt.
OBSEÊVATIO.
Caryophyllum a variis denominatum eft, fed a nullis
defcriptum auétoribus, quale & noüro Bumphio. Denominator
autem a Pluknet. in Amiag. Pag. 88. C aryophyllos aro-
maticüs Indite Orientals , frutfu tlavato Monopyreno. & in
Pbjtogr.Tab. 155. tig. 1. exhibetur. a Cafp- Bauh. in Pinace p.
410.CaryophyLLUs aromaticus fruciu oblongo,& a BreyjZi
Prodr. i.pag. 49. alterius Editionjs. Toumef. ïnfi. p. 661. a
DalechampioinHifior.Lugd.pag. 1759. C aryophylli aroma*
tici, 8t a Joh. Bauh. part. u pag. 4x3. C aryophylli Indicie
Clufio in Exot.p. 16, Sf Atofi.p. 167. zPifinexnMan-
lijfa arom.p. 1771 T schinka. Vide pörro Hortum Cliffort. p.
207. & Samuel1. Dole Phatmac. p. 3x3 . qui varia iniuper exhibit
Synonyma,ac virtutes Medicas. Üt & Wehmtmn. Phy-
tmthoz.p. 62. Tab. 3x4. litt. a. & Rumphii Obfèrvat. xi. p.
50. dec. x. afin. 1. Natura) Curiof. de Caryophyllis > ut 6c
Valent. Mufieum jMufaor.Libr. x. Seil. V. Cap. VII. p. 449.
Tab. 1. ac Fr. Vafentyn, Amboina defcript. p. 144, No.
XXXI, & Bi ackwell. Herbal. Tab. 338.
AANMERKING E.
De N a g e l ï o o m is van yerfcheide Schryversbenaamf,'
dog van niemant zoo wel befchreven , als van onzen Rum-
phius; van Pluknet in zyn Almag.pag. 88. wert ze genaamt
C aryophyllus aromaticus India Orientalis,fruüu clava-
to Monopyreno, en in zyn Phytogr. Tab. 155. Fig. 1. verbeeldt,
van Cafp. Bauh. in .zyn Pinax p. 410. wert ze Cariophyllus
aromaticus fruilit oblongo genaamt; en van Breyne,in zyn
Prodr. Secitnd. pag. 49. van de ttveede Druk; en G a b. yo-
p h y l l i arom a t i c i van DalechoMp in zyn tlifior. Lugd.
pag, 1759- van J . Bauh. tlifior. eerfte deel. 423. C aryo-
phylli IijDici. Van Clüj. Exot. p. 16. fen Acofi. van Clufl
p. z6 j. van Pifb in zyn Mantiffa trromat. p. 177. T shinka.
Zie verders de Hortus Cliffort. p. 207. en Samuel Dale in zyn
Pharmacol. ^.323,die nog verfcheide benamingen, en der zei ver
kragten opgeeft. Als mede Wemmann in de veelvuldige bena-'
®iag , en Befchryving der planten pag. ff^Tab. 324. left, a , en
Rumphii Óbfirvat. 21. p. 50. dec. x. emn. 1. de Caryophyllis;
als mede Valentin.MufieumMufieor. Libr.2.Seil. V. Cap. VII./;
440. Tab .i. én Fr. Valentyn Befcbryving van Ambon, p. 144.
No.31. en Blackwel Herbal. Zlré.338.
CAP UT SECUNDUM,
Cultura, MeJJis, 8? Virtutes Cargo*
phyllorum.
DUm , uti dittum eft, Caryophylli in Amboiham
aliis ex locis fuerunt tranflati, hinc majori cura
hic funt colendi, & tra6tandi, quam in natu-
tali ipforum patria Mackian &c. ubi clima fponte
ïllos producit ; atqiie fine ullo hi labore progermi-
nant : E contra bic in Amböina ab ificolis diligenter
excolendi funt ; atquè ubi defiderantur, edam plan-
tandi : Arbufculæ auteni juniores umbram aliarüm
arbomm, fed hön öpaeani amant ,adultiores autem fi
^ue^nt, reliquæ Silveftres arbores .funt exftirpandæ,
ut rertiliores fint, atque' ab tma alterave parte fru-
gjrera tantum relinqueiida ärbor eft, ita ut filva ex
Caivophyiiis arboribus confita fit jucundi adfpeébus,
ambulationibusque apta i quum nuilæ filveftres
vel majores plaütæ ibi relirtquantur, quæ caufla qui-
buidam incognita quum fuerit fcriptoribus,hiiputarünt,
txindicaverant, Caryophyllos tam calidæ eflenatui-æ,
ut null® fub hac arbore crefcere poflent herbæ,quod
^empotiffimum continuo hominum labore impedi-
: n eS’m Caryophyllorum arbores nob depuren-
frnnÏ1 Ve“ res ^er°æ adeo aréle & copiofeipfisaccre-
Perean t, vel filveftrem jnduant naturam.
fe U r y°PhyHa non ita arifte locanda funt, ut fe-
tanganc I tales enim arbores inftar Laricum
ln* cre^cun t , ,nec, multos dant fruftus ; Com-
P rcutn quoque fu k , Caryophylliim læte crefcere in-
tèr
II. HOOFDSTUK,
Aanqueking, Oegfi, en krachten van dé
Nagelen,
D Èwyl, ais gezegt is , de Nagelen in Amboina van eb
ders overgebragt zyn, zoo moet men ze aldaar met
wat meerder moeyte havenen,■ dan in haar natuur-
tyk Vzderlandt Mackian &c. daar ze dien Landaart van
zelve liet opwaffen , zonder eenige moeyte daar aan te
doen: daar en'tegen bier in Amboina moeten ze door de
Inlanders zorgviudiglyk waargenomen, en daar mm zé
hebben w il, aangeplant voorden: de jonge boompjes willen
wel onder d.è fdbaduwe van eenig dmgebóonitefiaan^
maar groot geworden zynde, moet men a f bet wilde geboomte
daar tujfcben uytroeyeri, op dat ze te vrugtbaar-
der werden, latende jlegts bier én daar een vrugtbóont
fiaan, zoo dat een regt Ndgeïbos Zeer playzierig is om
aan te zien, en gemakkelyk te doorwandelen, vermits men
geen groote ruygte daar onder laat opkomen, welke oor*
zaak eenige Scbryvers onbeként zynde, zoo hebben zy gé-
meent en voorgegeven, dat de Nagelen van een zoo beeten
natuur waar én, dotter garits géén groente onder dien boom
w'afjcben konde, docb 't welk veel méér door jaarlykzen
arbeid der menfeben gefebiei: want indien men de Nagel-
boomen niet zuivert en havent, dan groeid dé wilde ruigte
zoo digt daar tegen op, datze verflikken en verwilderen:
Ja zelfs mogen de Nagelen niet zoo digi fiaan, datze
malkander en raaken, want dezulke Jc bieten zoo b, oog
op als Sparren, en draagen niet wel: men beeft ook er-
vaaren,dat den Nagelbom zeerwel fiaan wU-tujfcben an-
A 3 dtre