O B S E R V A T I O.
Uti Limonum plurimas funt varietates, fic & Ltmonellt, qui
proprie priorum minor habenda eft fpecies; varietates plures
occurrunt, quod non tantum ex infra allegatis conftat audto-
ribus, fed ex fubfequenti inprimis capite quadragefimo ad
oculum patet.
. Varias Umonelli fpecies feu varietates enumerantur in Sloan.
Catal. p i. Jam , pag. 211. quae conferantur cum illis, quae
commemorantur in Thef. noftro Z ey l. pag 143. ubi Indicae
inprimis occurrunt fpecies. Vide porro Ray Dendr. pag. 80. -
Vtukn. Alm ag.p. 239. Ferror. Helper, pag. 209. J . Commelin.
Hejper. Be/gic. p . 9. Valent, Amboin. defcript. p . 190 &c.
A A N M E R K I N G .
Gelyk van de Lemoenen verfcheide en veele veranderingen
zyn, zo zynder ook van de Liem isjes, het geen eigentlyk
een kleinder zoort van Lemoenen is , veele veranderingen.
het welk niet alleen uit de beneden aangehaalde Schryveft
blykt. maar ook uit het volgende 40 Capittel voor het oog
ontdekt wert.
Verfcheide zoorten ofte veranderingen van Liemisjes werden
opgetelt in de Cataloge van Slaan. pag. 211. weike ver-
gelykt met die in onze Thef. Zeylan. pag. 143. werden vermeldt,
alwaar voomamentlyk de Indifche zoorten aangehaalc
z y n z ie verders Ray in zyn Dendrolog. pag. 80. F lubt. AU
ma&> P- *39- ferra r. Hejper. p . 109. J . Cömmel. Neder/. H e f
p e r.p , 9. Valent, bejchryving van Ambon.p. 190 &c.
CAPUT QUADRAGESIMUM. XL. H O O F T S T U K .
Limonellus Aurarius. Lemon Maas. De Goude Liemis-Boom.
H Me minima omnium Limonum fpecies eft, cujus
tarnen arbor tarn alte excrefcit quam Limonis
Nipis. Ejus folia minora funt quam iftius, fal-
tem angufliora, binos cum dimidio vel très pollices
longa, quorum pars cordatà tertiam fere conftituit
partem : Non ita læte virent ac Limonis Nipis, fed
obfcure nigricant & maculata funt, nec ita gratum
fpirapt odorem, ac præçedentis: Ejus raches funt ra-
riores,ac foliis plurimum orbatæ, fpinæque funt omnium
breviffimæ,nec ita frequentes, fru&usque omnium
minimi funt , magnitudinem circiter habentes
majoris globi fclopeti, fphærici , parvisque verrucis
quafi obiiti , ac plerumque in obfcuros fulcos divifi,
luperiusumbilicati, diu virent, fed tandem citrinum
itidem acquirunt colorem, tenuique obducuntur cortice,
acfi pellicula foret , paucumque præbent odo-
r em lic e t radantur, nec hie citrinus eft , fed quafi
aromaticus , fere inftar Lagondi. Caro -interna eft
fuccofa, flavefeens, pellucida, acidiflima, plurimis
conftans ofliculis feminalibus grana Tritici ,referen-
tibusi '
Nomen. Latine Limonellus Aurarius, juxta Malaicen-
fe Limon Maas, non ob fimilitudinem auri, fed ejus ,
ufum, uti infra indicabitur , fic quoque in aliis lin-
guis YQcatur, Ternatenfi Lemo Tinagara. MacafTa-
renfi Lemo Buleyn. Amboinenfi UJfi-Helawan.
Locus-. In Celebe, Ternata, & Amboina occurrit,
fed nullibi copiofe crefcit.
Ufus. Limones hi in cibo non adhibentur, fed plurimum
ab aurifabris, qui illorum fucco ompia ex au-
ro præparata lavant & dépurant, fi dein coloribus
obducere ilia velint, eum in ufum hi præ aliis valent
& conducunt, unde & fuum fordti funt nomen;
Aliis quoque mifeentur medicamentis & fuccis, qui-
bus utimur ad oculos depurandos , cui rei meliores
funt religuis, quum non ita fint acres ; & ubi copiofi
funt, ibi etiam ufurpantur ad caput & corpus lavan-
dum, non ita quidem ut detergant, fed ut bonum concilient
odorem.
Inter omnes Limonum fpecies hujus rami plurimas
ferunt fpinas, quæ funt breves , craflæ, & firms:
lujus folia funt caduca admodum ; & una folii pars
ab altera facile feparatur & decidit, ita ut inferior
remanens pars alius arboris folium haberetur : Contri-
ta autem folia nec odorem, nec faporem fere Limo-
num præ fe ferunt.
oiaaaj es zyn metnaer dan aan dezelve, immers
Jmalder, derdehalve, en drie duimen lang waar van
bet hertje wat meer als een derde part bejlaai: Zo le-
vend-groen niet, als die van de Limo Nipis, maar [wart
of vuil-groen , en met plekken bezet, ook zo goet vanreuk
met, als de'gemelde Limo Nipis: De doorns zyn mede
de kort fte van d ie , en zo veel niet, als die van de meergemelde
Lemoen Nipis: Deze ryskens ftaan ook mager,
en mee f t ydel, en bloot van bladeren: E n , als gezegt
de vruchten zyn de kleinfte van alle, omtrent zo groot als
een groote Mufquets kogel, rond, en met kleine vrat]es
bezet,gemeenelyk in eenigedonkere vorens verdeelt: Van
voren met een klein kuiltje of navel, zy blyven lanee
groen, doch worden ten laatften ook Citroen-geel , met
een dunne fcbel bekleet, als of het maar een velletje was
van weinig reuk, alfebrapt menze ook, niet atroenachtig,
maar fpeceryagtig, bykans als Lagondi, vanbinnen
is een zappig vlees, uit den gelen doorfcbynend, en mede
zeer zuur, met veele kleine zaat-korreitjes, alse.er(ïe-
korrels. 5 •
Naam. In ’t Latyn Limonellus Aurarius, na ’tMa-
leytfcbe Limon Maas, niet na eenige gelykeniffe van ’t
gout, maar van bun gebruik, gelyk bier na zal gezegt
werden, en zo mede irrandere talen, als in ’t Ternaats
Lemo Tinagara; Op Macajfaars Lemo Buleyn: Op
Amboiiis Ufli Helawan.
Plaats. Men vindze op Celebes, Ternaten, en Amboina,
doch nieuwers in overvloet.
Gebruik. Deze Lemoenen werden niet ‘in de kofl gebruikt,
maar meeft by de goudfmeden, dewelke met bet
zap allerlei gemaakt goudwerkwajfeben en reinigen, wan-
neerze bet daar na coleuren willen, en waar toe deze Lemoenen
boven andere bequaam zyn, midsgadersbunnaam
van hebben. Zy werden ook gemengt onder alderbande
Medicamenten en zappen, die men gebruikt om de oogen
te zuiveren, waar toe ze mede beter dienen, dan andtre
om datze minfeberp zyn : en daar menze in overvloet beeft,
wordenze ook gebruikt, om bet hooft en Ivf daar mede te
waffeben, niet zo zeer, om datze afvagen, ah orn datze
een goede geur daar aan komen te geven.
Onder alle zoorten van Lemoenen hebben deze takkende
meefte doornen, zyn kort, dik, enftyf. De twee doelen
van de bladeren vallen Hebt a f, en van malkander en
blyvmie ie aebterfte helft aan ienfteelftaan ,iod o t Tim 't
voor een ander booms bladt zoude aanzien: De gewreve-
ne bladeren rieken en fmaken ook minji na Lemoenen.
E X P L I C A T I O
TabuD Trigefim* ,
Qu* ramum exhibet Limonelli Aurarii, qui Lemen Maas di-
atur, & nomine Lemon Amas, in Valent. Ambo'nue de-
feript. p.iyo occurrit.
U Y T L E G G I N G E
Van de dertipfte Plaat,
Dewelke vertoont een Tak van de Goud-Limes , of Lemon
Maâs genaamt, dewelke by Valent. in de bèfchryving van
Ambon pag. 190. onder de naam van Lemon Amas voortkomt.
Tot