lllBoek. XXVm.HooftJl. AMBO INS CH E K R U Y D B O EK . 215
■ Flos formam habet uti in Malva & Althæa, cala*
thoides nempe, ex quinque ttiagnis conftans petalis ,
inffa firmis, fupra flacddis & rugofis,'per longitudi-
nem ftriatis, quorum quodvis dimidia fua parce alce-
rum complefticur, ica ut .totus flos ex unoconftm-
ftus videatur petalo, non autem ita ample extenfus
& apertus eft hujus flos quam in Malva, fed ad un-
guém magis incilus & excavatus eft; Color eft flave^
Teens, im eentrointerno obfcure fufcus, ac fere fan-
guineus: In mediq piftillum locatur more-Malvaeeo-
rum, ultra femi digitum longum, cujus fummum .pliai-
rima ambiuntfarinaceaftamina, inejus verticefufcum
apparet capitulum, inodorum penitus. Flos àutem
duplici barbato infidet calici, cujus inferior pars com-
ponitur ex decem| fuperior vero ex quinque longis
viridibusque petalis acuminatis, arde flori adcumben-
tibus.. Quamdiu flos ârbori infidet,: non ultracampa-
næ formam apertus e ft, fed fub vefperam magis fefe
extendit inftar patinas, ac plerumque tocus quantus
decidit, coloremque adquincmagismtenfum, ac ftrias
eontrahitilæte rubentes, externe autem, fi tangatur,
rugofus apparet. Hic florum lapfus plerumque in
adultis obfervatur arboribus, in juniorious enim plu-
rimi remanent, qui fefe fub vefperam concrahunt &
claudunt in caput i'quod nunquam iterum fefe aperit
more Malvaceorum : prolapfi autem flores in terra
apertimanént, & ita putrefcunt.
• Poft florum lapfum fefe contràhunt & claudunt ifta
quinque calicis petala> &fruâ:um formant, qui confiât
e x oblongo cono, forma & magnitudine Nucis Mo-
Tchatæ, externe autem rugofo ,& obfcure fufci coloris.
Hæc frudlus capita faciilime fefe per maturita-
tem aperiunt in quinque Tegmenta, quorum fingula
fruftum cafei excavatum referunt. Quodvis vero Tegmentum
ablatum fefe iterum dividit in binas cellulas,
inque fingula. quinque locantur femina magnitudine
acinôrum CJvarum, forma gibborum renum , infi-
pidà, plurima autem horum feminum pars non per-
fefta e ft , fed putrefcit, unde & raro ex iis novæ ex*
crefcunt arbores.
Hujus lignum eft album, fungofum, & ficcum Ie-
viflimum eft nec durabile : Rami medullam habenf
fungofam &:,aquofam, in vetuftioribus verb truncis
ultra hominem crafiis cineream générant medullam,
quæ fæpe ita cinerea e ft, ac Salimoeri, & externo
alba ligno ita obducitur, ac caro lardo fuo, quod &
in Ebeno qiioque confpicitur ligno/ Medulla hæc
durabilis e ft, nec facile in terra putrefcit, licet fun-
gofa ac levis fit, & licet tota arbor faporem habeat
fatuum & aquofum , in hâc tamen cinerea medulla
amarities fubtilis obfervatur , quæ detégicur maftica-
tione, vel fi cum aqua fupra porphyricim conteratur:
■ quoniam vero comperi medullam hanc cineream in
cufldis non reperiri arboribus, præfertim quæ in pagis
crefcunt per ramos.propagatæ,.hinc diu cogitavi , uti
'& multi mecum incolæ, hanc arborem in binas divi-
deridam elfe fpecies , quum autem plurimi dicant,
unicam tantum elle fpeciem, eo quodinfloribus&fo-
diis nulla notabilis confpiciatur varietas, hinc ad ul-
teriorem disquifitionem illud differam, licet perfua-
fus fim, quandum polie me oftendere differentiam tam
■ florum quam foliorum: Radices album geruntlignum.
& mucofum éorticem, uti tota arbor.
Arbor hæc vegetativam q.uoque habet naturam, ita
ut omnes ejus rami, quam pufilli etiam, terræ com-
miffi progerminent, fed non diu extra terram fervari
vpofl'unt vegetæ, dum totum lignum fit fungofum, & '
hinc faciilime fuccus vivens exftillat & exficcatur
unde & taies rami, quart! primum cæfi funt, plantan-
di funt,nec ultra noftem lervandi; Per totum annum
flores producit, fed copiofiflime menfibus Decembri
■ januano, & Februario, qui ficci funt menfes. 3
' Nomen. Latine Novella. Malaice Dam Baru & Ca-
ni-Baru, h. e. novum folium, quum femper. nova in.
nac arbore obferventur folia, adeoque fit luxuriofa
‘ qua denominationis fignificatione in aliis quoque oc-
currit linguis, uti Ternatenfi & Macaflarenu Baru.
Javanica Condong Want, Bandenfi Varu Ranu & Wa-
■ rook.- Amboinenfi Haru: In Luhoe Pappatale. In Ba-
’ leya Waru, Portugallice Volo Condan.
Locus. Hæc arbor ubivis nota eft per totam aquo*
Tam Indiam tam in litoré, quam in ipfa regione übi-
-que crefcens, unde & inter omnes arbores vilifîima
Tom. II. eft
• De blom is geformeert, als die ^«MalVaéwHöemft
in 't gemeen, te weten kloks-gevoys, uit vyf groote u au
deren gemaakt, beneeden Jiyf, bovenJlap en rimpelt? . in
de lengte gejlreept, en elkfcbier met zyn helft bet ander
omvattende > zo dat de gebeelé bloem fcbynt uit een blad gemaakt
te zyn, zo wyd niet geopend, alsindeMalva maar
dieper en bolder. Hare coleur is licbt-geel, op den grond
van binnen boog-bruin, en bykans bloed-rood. Indemid-
denjtaat een pilaartje, na gewoonte van de Malue ruimt
een halve vingef lank, aan bet bovenjle met veele mee-
achtige noppen bezet, meteen bruin boöftje boven op-.
zonder eemgen reuk. Zy Baat in een dubbelde gebaardl
kelk, waar van bet onderjte deel bejtaat uit tien, en bet
bovenjle uit vyf lange groene fpitzen, die digt tegen de
bloem aanleggen, Zo lange de bloeme aan den boom tiaar
isze met meer, dan kloks-gewys geopend, maar tegen?
den avond openenze baar wyder, te Weten, als eenThL
teltje, en valt voor bet meeflé deel af, zo gehéél als L
is , werd- booger van coleur, gewind eenige ligt-rooi
% ftepZ J n U toto» ruig in bet aantaflen:
Dit afvallen gefcbiet meefi aan de volwaffen boomen
want aan de jonge blyvender veel bangen, en fluiten baar
des avonds te zamen in een knop; die nooit wed erom open
gaat, na de manier van al de Maluwen, de afgevallen*
gaan11 20 SeoI ent °P de ™rde leggen , en ver-
' N * hel afvcMen der bloemen fluiten bun de vyf bdver*
gemelde baarden wederom toe, en formeeren de vrucht >
dewelke is een lankwerpige knop, in gedaante en grootte
van een Note-muffcbaal, doch van buiten ruig en d L :
ker-graauw van coleur. Deze knopten openen baar ligt
m vyf deelen, daar van ieder een fiuk uitgefneeden kaa?
gelykt: Ieder deel afgenoomen iynde / ver de ft zZ
wederom in twee kamertjes.of,celletjes, en in ieder cilf*
leggen vyf zaadjes, in de grootte als de korrels vandruL
ven, in de gedaante van bultige niertjes, zonder frmak
bet meejle deel van deze zaadjes komt niet tot P e r f S '
maar verrot, wesbalven ook zelden andere boompds ddar
van voortkomen. rj
Het bout is wit, voos, en gedfóegt zynde zeer lisrt o»
fn fc b m t durabel. De t<&n leb b e ? , en voos w Z
teracbtV bert, maar m de onde ftammcn, diedikür als
een man zyn, gewend bet van binnen een graamo b e T
iyL en .in .b e t ' m ^ J J e ^ ^ s S ^ l ^
vergaat met hebt m de aard,, hoewel ba voos en l ig t ?
Oo/Lioewel den gebee enBoom laf, en f m e t s i s v Z &
zo mni men mgtam m dit graaime bat een M t ik U t ’.
terbetd, die men gewaar voord in bet knauwen, ofinbet
vryven met water op een (leen; d em i i i n l a Z i
r a S f t g g f * . F « « d r t niet i Z S f b O m J d T t ?
zonderheid die m de Negoryen met fiokken geplant- 'w Z
dm, zo ben ik lang tn bedenken teweell ■ gebit Z , K
Inlaudms met my dat dezen b o l i n t ’e e ^ e n b e b *
de verdeelt te werden, maar dewyl de meed?
de bond, dat bet nZar een
bloemen en bladeren geen merkelyken Inderfcbeid kannen
of aanwyzen, zo moet ,k my tot nader onderzoekdaa?m?
de conformeren hoewel ,k my nog al laat voa-ftaZ l
nen onderfibeiidekonnenaanwyên, zo in de bZ erm
als bloemen. De wortelen hebben een wit bout; en Z l
mengen baft , gelyk bet gebeele gewafcb, J y
p ^ < b o ?mbeeft:mpdè een zeer groeyzanien aart, zodat
alle fiokken Cbof klem zy ook zyn) in de aardegelloolm
wederom mtjcbieten, doch willen niet langebovfn deaa?
de leggen, want dewyl bet gebeele bout voos is. looptXr
ie groeyenie Mf. zeer baafi uit, en verdtoögt, d i ïr b l
Z , or -£ °U m ’- Z0S ™ *y S'topt zyn lerplamert
moet , of immers niet boven een. nagt Uiten leggen, by
beeft wel m t gebeele jaar bloemen, maar meeJFin December,
jFanuary, mFebruary, de drooge mimden.
Naam. .& tL aty n Novella, in 't Maleyts Daun
Baru en Caju Bam, dat is Nienw-blai.om dit nUnZ-
tyd jongt bladeren aan dezen boom vind, en by zo Weel.
dng m tgroeyen is, en zo biet by ook meefhin alle andere
taaien; als op Ternaatsen Macaffers Baru. Op Javaans
Condong Wam, op Bandaas Varu Ranu i Varook
Op Amhmns Hara opinioe-Pappatale, op Baleys Wa- *
ru, op Portugees Volo Condan. - ' J
^ %en bi°°? \Si r en al lemans vriendt; wantby
r bekend door geheel WaterIndiën, zo op L T S als
landwaart m ; overal wajfebende, e i d a a r J L ïd e 1
- - i t r