6o HERBARII AMBOIN EN SIS L ib e rll cap.XX.
' cunt in Ceramæ parte Occidentali, in diftriftu Caybobbo,
non procul a litore,uti rami & fruftus exMa-
caflara mihi • tranfmifli unas eafdemque efte arbores
dare demonftrant, hoc tantum difcrimine, Caybobben-
Rum folia elle rotundiora & firmiora, cum illis vulgaris
Syderoxyli magi's convenientia ; fru&us feu fi-
liquæ Amboinenfes funt majores «St latiores, diftm&o,
fed breviori apice ad unum inclinante latus. Singula
Geramenfîs vel Caybobbenfisfiliqua unum plerumque
eerit oflicùlum, rarobina, inftar lapidis dura, & ex
niero fpléndentia , fed planiora & tenuiora quam
Macaifarenfes, ad latus di&um hilum gerens,' inftar
burfæ, qua filiquæ neftitur. Plurimum in eo confiftit
dilcrimen , quod Caybobbenfis arbor nullam eifundat
nigram reftnam/uti Macaflarenfis,licetincidatur,ex-
ceptis quibufdâm fifluris, quas fponte agit, m quibus
parva videturcontineri copia: Lignum eft durum, &
cràffis confiât fibris, hinc indé pingufcs ac mgras gerens
maculas, bonurn fed flaccidum dans odorem,
fique recens elaboretur, ejufque fruftum cubili inpo-
natur, illud totum odore fuo replet. ,
tfomen. Latine Galedupa Ceramenjîs. In ipfa autem
Cerama circa Caÿbobbo voeatuf Caj u G oa & Ay Goa,
forte ob convenîentiam cumMâcafîarenfi arbore, cujus
Metropolis Goa difta eft : alii autem hanc arborem
diciint Aycoa h. e, arbor odoratà. . .
XJ Jus.' Arboris lignum 'hue ufque non ëft m ulu in
illis regionîbus, extra quas crefcit arbor, inque afle-
fes feaum quidem e ft, fed nequit poliri,-quum minus
fit villofum, nec elègantem habeat colorem,
odor quoque in totô non percipitur ligno, fed tantum
in pinguibus èjus partibus properadicem,ubi ni-
erefeit ac ruffefeit. Radicem etiam e ru icu ra v i, fed
m ea minorem percepi odorem: Mülierculæ Cay-
bobbenfës &' Camarienfes odoratum c'onterunt lignum
lpco Sandali, mifcentque Boborri unguento, quo
corpora fua inuhgunt.
Dum in hoc libro ftepius loquatur de MâcafTa-
renfîum fuffitu Dupa ditto, per totani aquofæ Indias
partem celebri ,quo veftes fuas perfumant, atque
didla refîna fit ejus bafis, hinc generalem ejus. fubjun-
gamus oportet deferiptionem, in binas ilium dm
dentes fpecies.
PHmo. Dupa Rddja feu Regia Dupa, quam plebi
non licet componere vel ùti;'Secundo. Dupa Baland-
ja h. ë. vulgaris feu venalis Dupa.
Dupa Radia. Sequénti præparatür modo, Pptimi
Aloës ligni feu Calambaci, o'ptimi Gàro feu Agaüochi
ligni fcujus très funt fpecies) omniammutim confCifta
fi fînt inftar feiiiinum Cadjang, fumitur cafcillus, ex
quo Thea nempe pôtatur, ànatica qùantitate, Caju
veto Rafamala ( quod in Macaflara erronee Calamba-
cum album voCatur ) & Caju Lacca dimidii catilli,
trium fbeciérum Cominjan leu Benzoin de fingula u-
num fumuiit catillum, ut .& Unguis Odoràti feu U-
nam binas fpecies, Ambelauw nempé feu vülgans, oc
Ambelauw Key, quæ ïonga & tènuis eft Onyx, îtidem
catillum, Rafamaloe feu Styracis liquidé très catillos,
de Pangkilang binos , Timbai olei dimidium , ligna mi-
nutim cæfâ, & refîna ininutim' contufa primo ficca
inter fefe mifcèntur, hæcque pmnia fîmul menfuran-
tur quanti fint ponderis , ' dimidià. pondëriS pars in
quatuor dividitur æqüaïfes' •pârÉes:' âtque_tres hujus
partes- Galediipæ. inferyiunt, reliqua unâ Tinjo ± quod
duplex eft. Cfaffîfïïma enim pars ex hac deftillans
arbore piûgüe ac mucôfîim eft gummi, quod fenfim
indurefeit, altéra -autém'pars féu tenue ;ac flavum
oleum, quod-inftar .olei Calappi ex eadem fluit arbore,
Pamqlju'yo'càtür, & ollulis infufum flavefeit &
tenue e ft, dein rubens eft âc mucofum, fortem fpi-
fani pdorëm: 'Dura itaqùe' Galedupa & fîçca Tinjo,
ma'nibus tam, diu fupra' carbonés' ignitos' ëlàbprantur,
donee mollefcant inftar. picîs , fingula autem ancilla
peculiarëm élaborât glèbam '.'mantis hümèftàns cum
difba PamaJJa ;quæ efficit, ne manibiis. àdhæréàt,
haseque materia taridèm liquefeit inftar Ter'ebinthi-
næ, quæ mafla cum RafîamalaJamplæ fortique .inpo-
nitur patinæ càlëfaClaav . mi^aque ligna & refinâ; in
ea manibus continuo aC fortiter commifc.éntur & ela-
bprantur, donee omnia bene permixta fint & in craffebe
Gouvernement, groeiende op Cerams Wejl-zyde. in
bet dijlrift van Caybobbo, mede niet ver van firant
mnïers de takken en vrücbten my Vün Maiajfar ioegl
bragty wyzen klaarlykuit, dat bet eenderlei bomen zyn:
alleenlyk met dit• onderfebeit, dat de bladeren van de
Caybobfe ronder en jlyver waren, met die van het ge-
meene Tzer-bout nader overeenkomende, de vruchten of
bouwen van de Ambolnfche zyn grooter en breder, net
een merkélyké, docb'kofter Jpits, na deeenezyde bellende:
ieder boii van de Ceramfe of Caybobfe heeft gemene-
lyk een korrel, en zelden twee', mede Jleen hart, en
zwart blinkende, doch platter en dunder, dan de Ma-
caffaarfe ,en mede bet voornoemde Pelfig beursje hebbende
waar mede zy aan de fcbadl hangen: het meejte onderfebeit
bejlaat bier in, dat de Caybobfe boom geen zwarte
Traan wil üitgeven gelyk de Macajfaarfe, al wen by
ook gekapt, bebatven uit eenige febeuren, die vanzelf's
komen óf open berjlen, daar men wel een weinig in hangen
ziet; bet bout. is w it, en grofdradig, bier en daar
hebbende vette en zwartagtige plekken, ook een. goeden,
'dóch flappen reuk, en als mén bet vers werkt, en een
'Jluk daar van in een kamer legt, vervult bet dezelve ook
daar mede.
■ Naam. In ■tLatyn Galedupa Ceramenfis, ojt> Ceram
zelfs omtrent Caybobbo, biet by Caju Goa,-era Ay Goa,
miffebien wegens de overeenkomft met de Macajfmfcbe,
alwaar de Hooftjl'ad Góa is genaamt: doch andere noemen
hem. AycócL,dat is welriekende boom.
1 Gebruik. Hei bout daar van beeft tot noch toe,buiten
die plaatzen, daar by waft, geeji gebruik, en men beeft
bet wel tot planken gefaqgt, maar bet liet zig niet glat
werken, om dat bet te bairig is , en . dadr toe'van
feen moye coleur, de. reuk en is ook' niet in ?t gebeele
out over d l , maar alleen in de vette deelen naaft de
wortel, daar bet zwartachtig, engraauwbejlerft :Ikbeb
de wortel ook laten uitgraven, maar daar ,mcb minder
reuk in bevonden: de Vrouwtjes van Caybobbo en Ca-
marien , vryven bet ruikende bout, in plaats van Sandelhout,
onder bare Bobori faïven , om. daar mede bet lyj
te finéren.
Dewyl nu in dit Boek dikwijs, gedagt wert van bet
Macajfaarfcbè reukwerk Dupa genaamt fdoof gants m-
ter-Indienzeer vermaart, óm de klederen daar mede te
perfumeren, en' de voornoemde Traan de^grondflag is
van de zelfde, ib móeten, w f bier een generale befebry-
ving daar van doen: bet zelve verdelende in twee hooft-
2oorten.
' i . Dupa Radja, of Koninklyke Dupa‘ , de welke de
gemeene man niet maken, noch gebruiken mag, 2. Da-,
pa Balandja, dat is gemeene of £oop-Dupa.
i . Diipa Radja, wert aldus gemaakt, men neemt van
’t befte Aloës - bout of Calainbac, van het befte Garo,
of Agel - bout, (waar van men. drie zóóftèn beeft) alle
klein gekapt, gelyk Cadjahgs", van ieder een Teekopjè vol,
Caju Rafamala, (ft welk men op Macafjaf dbufivelyk
wit Calambac noemt) en Caju Lacca,..ieder een balf
kopje, Caju T a y , en Putsjoc, (Coftus Indicus) van
ieder wat minder dan een half kopje,, drie poorten van
Cominjan, of Benzoin, van ieder een kopje, Unguis
Odoratus, of Unam, tweé.zoorten, te weten, Ambe-
lauw , bet gemeene., én Ambelauw Key , z}'n^^.
lange en dunne Onyx, ieder\één kopje,. Rafamala, oj
Styrax* liquida , . drié '‘kopjes , ' Parigkilarig, twee kopjes.,
Timbaus , te weten de Olie daar van,, een W
kopje; de bouten als gezegt j kléin gekapt , , .en de. Keil-
na idên gefloten zynde, mengt men eerftèjyh droflg ,^er
wel en ter ‘deégén ónder malkander, énj weegt 'ddt al
zamen, • boe zwaar dat bet zy: bet b'alve. gewiglfiaar
van deelt meri wederom in vieren: drie deelen daar van
zyn voor de Galédupa , en een déél. vóór Tmjo , e
welk twèédérlèi is':"want liet dikjle, dat uit. dezen boon
loopt, is een.vette en fmerige Gom, dewelke metter )
bart wert, maar de dunne engeele Olie, die
pus-Olie uit den zelfden boom loopt, biet Pain ai la, _
wert in potjes geviilt', zynde eërfl geel, era dun,'daar na
wat root, ook kleverig en flerk riekende.- het baraf _
ledupa'V era de dróógè lin jo s , werden dan niet ai o^
den zo lam over ‘glimmende kólèn gearbeit, ' tot dat
zo'wéék'..wort', als P ik, ieder Dienftmeit
klompjeh. houdende óf bewerkende, era de-banden , bev g
genie mei hèp vóptfcbreve 'RamaMa, bet wélk maak
bet niet‘dm :dë handen kleef i : en 'deze materie wei
dëlyk zo dun als Teer, ’twelk men dan met de R
xnala in cm grote Jkrlce fibotil doet, alsmede ^
JfH.xzn.