7 6 HERBARI I AMBOINEN SIS L ib e r II. cap. XXVI.
CAPUT VIGESIMUM
S EXTUM.
A r b o r alba minor: Caju p i i t i , Da un
K i t f j i l , ut & Caju-Kilan.
CAju-puti minor fpecies precedent* quoad exter-
, nam faciem in omnibus fimilis e f t , excepto
quod omnes ejus parses fint minores ;vnec adul-
ta & perfefita fit arbor, & aliquando pluribus exfur-
gat ftipitibus, itau t fruficem referat.
Stipites, hi raro ultra pedem, ac rariffime crus funt
cra fliten u i, g ilvo,ac multiplici obdu&i cortice, uti in
prascedente, fed multo tenuioreft, rugofior, magis-
que laciniatus, ita utineptus fit fifiuris obfoljdanqis.
Folia“ prions lunt fimilia, fed dimidio minora, tres
quatuorve pollices longa, v ix minorem digitum lata,
parvique Salicis foliis fimilia, ac parum reflexa, tri-
nervia, qu£e parvas quafdam atque incurvas tranfver-
fales gerunt venulas, coipris pr«cedenti fimilis , fed
non ita pallidi, ac magis herbacei, funtque firma,
ficca,ac fraglli'a, odoris grati aromatici aaCardamq-
mura accedentis, ita ut lgnari pro Cardamom! foliis
hsec habeant.
Fruftus feu baccæ funt quoque multo, magjsaroma-
ticæ & faporis. calidioris guam præcèdentis, cum parva
itidem adftriffcione, unde faporem baccarumMyr-
ti æmulantur : fi trunci fint eraffiores, infima eorum parte
nigri & aduftf etiam apparent, uti in præcedente.
Radices fæpe arcuatim fupra terram femi-denudatæ
decurrunt, paucifqiie fibrillis terrae in.figuntur, unde
nec facile tranfplantari poteft. Lignum durius eft
quam præcedentis, magis ad ruffum tendens & longe
durabilius eft ; fed raro adhibetur, quum non-fit cral-
fum.
Nomen. Ubique idem fortitur nomen ac praecedens,
excepto quod cognominetur parvum feuparvifolium,
fic Latine dicitur Arb&r alba minor , & Malaice Caju-
puti, Daun-KitJjil ; fic & Caju-Kilanvocz.tm. . ^
Locus. In Amboina crefcit, fed non ita frequenter
ac praecedens, terram que ämatficciorem & Icopùlo-.
fîorem, cm ingentes & açuti ihixti funt lapides, qua-;
lis in magna reperitur Amboinà poft paguni Suly, uti
& in promontorio Nüffanive, in .inmus Mampa .&
Êoër.o, 'ùbiqué. non procul- a mari , aërem enim ma-
rînum plus amat quam præcedens: Copiofe etiam
crefcit in auftrina Bornece parte, putoque ex hoc ar-
horum généré produpi aromaticos Bollong fruétus,
qui inaromaticisciftis inveniuntur,& in forum vénales
adducuntur in Banjer Maßing, ac -inde porrO de-,
feruntur ad omnesJavæ métropoles, licet hæ arbores
quoque crefcant in Crimata & Madura : in Bàleya
vero & Java non progerminant, harum tarnen fruÊtùs
ubiqué venduntür. ® ' *■ '' - yrf ' '
■ Ufas. Cortex hic ufuipari nequit ad nâvium futures
obtüràndàs , quum fit acreo''lignpfus ac fragilis : Fru-
âù s 8c fo lia, quæ niuïto màgis yim hàbent âroma-
ticàm & üno gradu caMipris funt naturæ' pc. præce-
déptis , mùlto quoque ' màjorém fe i médiçæ præbent '
ufum - ^ ex. hilce bmm Bpïïpngh , .q j^j.c^'Jàvaius-
eosdem habëo', multæ. pcæparàntur .pptipnes lyTèdici-
nales , Javanis & Bafeÿenfibus Bju-Djamliü ■ diift^,
quàs aütém tot aromata .ingrediuntur > atque in
tâm varîis ac diverfis.propinant m o rb is .ut v ix dijur
dicari poffit, quas vires quodvis exerceàt : Potio
autëm, iftâ, eujus ba'fis éft. Ballong, comperta- fuit valere
ad- debilem corrigendum ac confortandum ven-
triculum, fimulque propihatur puerperis exléélo con-
yalèfçêütibus, ut internie cofrPbOrentixr & cbàrôén-
tur partes ; quidam etiam contra Gephälälgiam Uu-
dant j fed hujus nohduni cérti obfefvati funt fùc^:ef-.
fus. , '
• Amboinenfes hujus quoqueadhibentfQlia, quce cum
floribus inrecenti macérant oléo, quoddéin cum Bèn-
zojn aliprumque fuffimigioruin fumo .inprægnant, atque
ex hoc fijUm" MiiijàfMûnÿ *-ß, e. oleum ödofatum
præ-
XXVI. HOOFDSTUK.
Kleine witte-Boom.
DE kleine zoorte van Caju-puti i f de vogrgaande aav,
uitwendige gedaante in alles 'gelijk, bebalven datze
aan alle baar deden kleinder is; opk geen vojjlaa-
~ gen boom voord, en zimtyas met meer ftdmmen opfcbiet,
zo- datze voel een ftndk gelykt,,.-1
.. De Jïamnen zyp ook met boven een been, of Zeer zeU
den een dye dik f met eenf yne, vale ep_ veelvoudige haft,
bekleet, gelyk.all d& voorige, doch veel dunder y simpeli-
gcr, ook meer gefcbeürty en onbequaans tót bet floppen,
van de voegen. De bladeren zyn mede als aan dé vorige,
maar wel de helft kleinder, 3. en4. duimen lank, fcbaars
een kleine; vinger breet, en de kleine Willige bladeren ge-
lyky ook een weinig Voorwaarts gebogen '; met drie zenuwen
in de lengte géjiréept, dewelke eènige kleine en kromme
dwers-adertjes' bebbèn, 'van coleur insgelyks als de
voorgaande, doch zo bleek* niét, maar ?ïa[ déngeel-groenen,
trekkende, J l y f üróog , en bryzelig , mïdsgadprs
van een aangenaam fpecèryacbfigen reuk, z&er nq. by deq
Qardqmom komende, zo dat. ze' de ojiweterfde Car-
damom blqdépen houden,
De vruchten óf bezien zyq ook fpeqer.yqcbtiger, en
beeter van fmdak ddh ‘de 'voorgaande, 'nog al met een kleine
zamentrekking, en dierbatven den Jmaak van Myrten
bezyen-nêbykoniende: l)e,Jlammen, zoze wat-'dik'zyn,
Ziet men aan ’t Ofiderfie ookjiuart en verbrant y.gelyk dè
voorgaande. De wortelen leggen zomtyds met bogten op
de aarde balf bloot-, en hangen met wéitiigp pêzèlingeh
in de aarde -vdjl, ayaarom men bem ook niet^wel verplanten'kan.
- Het bout is barder dan dat van- de voorgaande
; meer na den ' róffefif trekkende , eftj. ditürzamer;
doób wert weinig^e^ik^y-'i^-daiypei 'niéidïkis;.
Naamen. Hy beeft :qvêrqt naapg9'
gaande ; bebalven dat men aen toertadr^ Vqn kMp of klein-
blqdige daar\by. doet, als in, 't Lqtyn, Afbqr aljt>a minpr,
enin 't Maieyts Caju-Puti, Daun-Kutsjil, én zo voort
hy ook, Caju-iulap genqamt. .
; Plaats. Hy wafb in A m b p in a doch zpj veel niet als.
de voorgaande, en vereiji een drooger enjdippigergront,
daar gröote en fcberpe Jleenen onderlopen , gelyk mm
vint op,groot Amboina, achter bet dorp Siily , :ah mede g< den boek van Nufiani-ve^ op de Eilanden Manipa en
oero, overal niet ver van Zee, want hy ibewnt de
Zee-iucbt oneer, dan .ae voorgaande: men heeft bem ook
overvloedig op de Zuit-zyde van Bornep,, en ik boude bet
daar voor; dat van deitö&zoórt vdnboómen ' vöórtkóint de
fpècetyacbtige BollOng i in dekruit-^oózengeyonden'wor-
dende, en diemen pp D anjer Maffing ter mdrïïfrbrengt,
en van daar vödrif'vervoert 'na alle'de Iioop-Jbeeden van
Java: boéwèl die' hoornen ook wqiïert óp Crimata, en
Madura:,Mqgr,oppppy.ey Jqvq beeft menze niet, en
echter; werden de vr$cpteji óveral verkqgt.
Gebfüik. Dezen b0 en, kan men niet,gebruiken, on\
in de,vóegen v.an de vqaptüigen te leggen, 'mi- dat- by zo,
Éoutqfhtig en bryzèlig Dq muchtéy étyfladeren, m
zynqe veel fpeceryaaiïiger., enwef eengraad beeter van
natwdrfdqn de yqprgqqpde, zyn in,meerder gébruik totde.
Mediqiym: Want uit deze Bollongbs, die ik niet
vamfche. voor. eene en dezelfde boude werden veele Medicinale
dranken gemaakt J by de Javanen en Baliers
Dju Djambu genaamt, doebdaar in zy -zo veel fpecerym
onder malkqnaeren mengen , en dié to f zo verfcbeideii
ziektens gebruiken, dat'men daar uit 'picalyk oord-eekn
kan, wat kragt een ieder heeft: Evenwel die drank,
daar de Bollong-bet meejïe in is , beeft men beyqndengpet
ie zyn, om eert onwillige óf quade maag te verbeteren en
■ te •' •üërftérken , wêrdëndè 'méde mgegêyesi. de 'vrouwen»
die van hm kramen, opjlqan , om dté 'inwendige. Iepen We'
, deföbi te Verjlerken, en ie jl-qiteri: Z'mmige gevente ook
infiegens de boófi-py?dqqh.paqr van beeft mén geenzt-
këre jiicceffen gezien. /. £•:■ >>?. -
De Amboinezen gebruiken, ook deze blader en, en weeken
dezelve met andere bloemen, inverfche Olie, atez
dqi$ daar na met Benzowvn, in.andere reukwerken betoog
ken, en daar uit baarMinjac Mony ( dat is welruw1’