248 II Ë R B A Ht I AMBOI
latis trunci alis menfæ minores àc cratères plani Du-
lang vocati fabricantur.- Trunci fegmenta aahibentur
ad fulcra poftium, TernatenfibuS Mabangidifta, quunü
radioes in terrâm emittant ,- diuque vireficant:
Cortex multas comprob'atas poflîdet virtutes in ar1
te Medica, cum fucço enim acidorum Limônum &
pauxillo falis contritus, cribratus , & propinatus, vert*
triculum dépurât a pituitofa.vifeiditate , detergente fua
& am'aricante v i , ac. perditum reftituit adpetitum,
fed ingratum præbet haüftum. Hanc ob caufFam ra-
iiira hujus corticis cum fubfequente ligno venalis pro*
flat in Sinenfîum ciftis medicmalibus inter aliaaroma-
ta , quæ ex Java adducuntur. Idem hic cortex cum
aceto contritus tumidos curat ventres, (non vero ob-
ftruftiones Tekatu vulgo didtas,• ) ex quibus putridà
oriuntuf febres^ ■
Idem qucrque cortex cum illo Ampaci fupra defcrij*-
to , & fiic co Limohumacidorum contritus, ac olerr-
bus infperfus omnes fugat vermes & eruCas. Alii hunt
conterunt corticem cum fôlïis Klitsji & Sombong-, in
pauxillo. âquæ |propinantque contra febriculas 1 entas',
& ferè continuas. -Tenues hujus radices cum Pinan-
g à manducatæ, & déglutitæ fpurianï tollunt Pleuritî-
dem, omnesque pettoris & dorfi Iancinationes. Interior
cortex in.aquâ contritus & propinatus ventri-
'culum &'inteftina corroborât. Hune in finem multi
ex MacaiTarenfîbus primores, contrit-um hune corti4-
cem tam viridem quam ficcum coftæ admifeent alf-
uando Oryzæ, aliisve cibis*, quôs fimul comedunt,
icentes ; corroborare ventricülum aepingues reddere
homines, quidam vero .Malayenfes & Javàni ipfum
franc in finem adhibent lignum. Ternatenfes liùnc
conterünt corticem cum aceto, quem contra febrès
propinant.-
• Arbor hæc quam maxime- inimica eft & oppofita
MacâÏÏarenfi toxicariæ arbori,ita ut fi‘ ramulusvelfolium
illius in cameram adferatur , nf qua venenum
iftiüs arboris pendet, ipfique fubmoveàtür talis ramus.,
viribus penitus deftitutum erit ,• quo* modo aii-
tem cum foliorum petiolis venenum iftud ex vulne-
ribus, per tela' hoc véneno’infefta infliftis-ylit extra--
hendum, videinfra iwArbore Toxicaria.
- Hujus arboris lâc inftillatur vulneribus animalium
vermibus repletîs unde emoriuntur hi & decidunt.
Radices quoque adhibent adnafi ulcus, Rojlon dittum ,
curandum, cum aliis medioamentis mixtas.-
In: qüibüSdaih parviV inftrlis fpëeieîô hujuS arboris
ïnvenî, quam putabam a'vulgari diverfam,ejus enim
folia multo majora erafit fimihaque illis, qiiæ RexA-
•maroris gerit, multoqüe Ih£te referta, forte èft lito-
•îeà Pule arbor, quam inveniebam' in infula pufilla
çoiumbina_feu Hulo:Anan difta. Javani vaginas telo-
rUm- füorüîn ex hoc quoque formant ligno.
• Stquis ex alto lapfus vel contufus fît, atque inde
magnas perfentit lanciftadones, ardoremque in inte-
rioribus partibus, hujus trunci corticem fumât, ra-
-dicem- cum uno alterove Pule fo lio , ac fruftum tofti
Calappi nuclei y- hæC’.fimûl çonterantur cum pauxillo
aquæ, quorum fuccum exprime & inbibe. Depuratus
Pulê cortex cum dffnidia aquæ & dimidia aceti parte
obturatæ ollæ incodhis-., addito Curcumæ fruftulo,
dimidia nuceMofchata,ac frufto Zingiberis contritæ,
•propiriatür puerperis poflr partum non1 bene' expurga-
tis. Idem nie cortex cum æqiiali aceti & aquæ parte
'contritus &■ afiùmptus tumidum emollit & minuit lie-
nem, ac inteftina dépurât ab aquofis humoribus. Ju-
niôra ejus folia arundini Bambu cum aqua incofta, ac
matutinotempore propinata,tam cito & tuto Beriberi
feu Pàralyfin curat, ut nbn ultra binas dofes re-
pètere necelfe fit.-
N B. Inquirendum eft, an arbor Tematenfibus Bin-
daus difta, in Hoeamohei, Mintaojfa vocata a præce-
denti différât. Ejus enim folium erit inftar illius Piy
le, cjusque hgnum album & molle eft, aptumque ad
Vaginas.telorum.
. Altera quoque arbor eft Poelo Bàtu di'fta, de qua
vide Libr. 4. cap. 11. in CafaJJo Citrina.
Tabula OElogejîma Secundo,
NENS I S Liber III. cap. XXXlX.-
ken, maakt men kléine tafeltjes en boute platte bakken
( Duiang genaamt.) De mootèn van den Jlam gebruikt
men tot Onderleggers *oah Paggers , by de Ternataneit
(Mahangi genaamt') om datze voorteis in de aarde febie-
ten, en lang groen blyoen. ■
De fcborjfe beeft veele gépföbèerde nuttigbeden in de
tiiedicyne, want met bet zap van éeriige zure Limoenen ,
en een weinig zout gevreeven, doorgekleinft, en gedronken,
zuivert dè moge van pituiteufe Jlytnerigbeid, mét
zyne afvegende bitterheid, en brengt de verloore ape-
tyd wederom, hoewel bet wat moeyelyk inteneemen is.
Om deze oorzaakè ziet men de geraspte fcbbrjfe met bet
naajle bout te koop ih der Sineezen kridd-ddbizen, onder
'andere fpeceryen, dié men van Java brengt. Dezelfde
fcborjfe met Azyn gevreeven, en gedronken, gèneefb de
gefwollèn (m'et Tekatu in 1t gemeen dé koek genaamt)
buiken, èn daar uit ontjlaane verrotte kóortzen.
Dezelfjle fcborjfe niet die van boven genoemde Anapac
én zap van zure Limoenen gevreeven,, enopdemoes-krui-
den gejlrèöit, laat geen wormen ofnipzen daar aan groeien.
Andere vryven de fcborjfe met de bladeren van KlitSji
en Sombong in een weinig water, en geven dat te drinken
tegens de gejladige binnekoörtzen De dunne wortels
met Pinang, gekaawioi, en ingefwolgen, verdryven
bét bajlaart pleuris, en aldérhandé Jleéken in de borjl en
rugge. .De binnenjle fcborjfe in water gevreven,' én gedronken
, Jhérkt de maage, en bet ingèwand. Tot den zel-
ven einde hebben veele groote op Mdcajfar. een gebruik dé
gevr.eevene fcborjfe,: zo groen, als droogi nu en dan in
de gekookte ryjl, of andere 'kojl te mengen, en i’zamen te
beten, zeggende dat bet-een-gezoiide magé, éndeiïmenfcb
vol-lyvig maken. Zoinmige Maleyers'en Javanen gebruiken
zelfs bet bout bier Wel : De Tèrnfltanen vryven de
fcborjfe , en drinkenze met wat Azyn.tégens de koortze. :
' Deteri boom is een geweldigen vydnd vim tiet Macas-
faarze fpatten-gift, zodanig als men een takje of blaadje*
in een kamer bterigt'j daar bét vöörfcbreeve gift bangt,
en daar onder boud, zal bet zelvegantfcb kragtelops worden.
En boe 'men niet de Jleelijes der bladeren bet gift
uit de wonden (vanfpattengemaakt) trekken kan, zietJner
na in Arbof Toxicaria.
De melk doet ihen in de wonden van béejlèn, die vot,
tioormén zyn,- waar van zy jlerven, en uitvallen. De
wortelen gebruikénze ooky om bet gefweer in de neuzé
(Rofton genaamt) te geneezen, met méér andere din--
gen gentengt:
Ik bebbe op zommige kleine Eilanden, een zoorte van
dezen boom gevonden, dewelke my voorquam yan de ge-
meene te verfcbillen, \ want de bladeren waren veel groo-
ter, die van den Rex Amaroris gelyk, en zeer vol melk,
miffebien is bet een Jlrand Pule. Ik vondze op 't Duiven
Eiland Hulo-Anan. De Javanen maken bare kris-febe-
den óók van dit bout.-
Als iemand gevallen, of gejlooten is , en daar doof
groote Jléeken,. en brand Van binnen gevoeld, die nemen
de fcborjfe van den Jlam, de wortel met een of twee bladerenvan
Pule, en eenjlukgebraden Calappuspit, vryft-
bef te zomen met een weinig water, drukt bét zap uit ,•
en drinkt bet in. Derfcboongemakte fcborJfe,van Puler
met half water, half A zyn, in een wel geflopte pot ge-,
kookt, daar by doende eenJlukje Curcuma, een halve
Nootermujfcbaat, en .een jtuksken kleine Gember, geeft
men te drinken aan Kraam-vrouwen, die na 't barenniet
wel gezuivert zyn. DezelfJlefcborjfe, met half Azyn, eri
zo veel water gevreeven, en ingenomen, doét dègefwol-
len milt Jlinken, en zuivert bet ingewand van de wat er-
zugtige humeur én. Als mede de jonge bladeren in een
Bamboes met water gekookt, ’r morgens gedronken ,geneejt
de Bériberi zoo fpoeaig, dat men bóven 'twee Bamboezen-
dranks niet van doen heef t.
NB. Te onderzoeken, of den boom by de Ternatanen
Bindaüs, op Hoeamobel Mintaoffa genaamt, van den
voorgaanden verfcbille: Want by zal een blad'hebben als
Pule, een wit en week bout, bequaani tot kris-febeeden.
Daar is nog een boom Poelo Batu genaamt , waarvan
ziet lib. 4. cap. i i . m'Cafaflus Citrina. /
De twee-en-tachtigjle Plaat
Ratmim exhibet Ligni Scholaris , quod Tabcrncemoniana
foliis laneeolatis vocatur.
OBSERmf
een Tak van het' Schöol-houf, ofte de Tabern«e-*
itana. met lankwerpiee blaaden,