Or
W'
III Boek. IL Hooftfi. AMBOINSCHE KRUYDBÛEK. iß
Cana vocata, forma & crefcendi modo fimillima Ca-
nario parvi-folio , fed ejus folia funt etiam minora,
teiiisqae fruftus font oblongo-acuti, nuçesque fianttri-
gonæ, ab utraque parte acuminate, in très quoque cel-
fulas divifæ, in quibus très angufti, continentur nuclei.
Hæc autem Sinenfis- Cana in rneo plantata horto, ex
foliorum forma exhibebat non effe .Canarii fpeciem,
fed ex genere Pruni Cerei, in Europa fad's noti ; de qiip
àn jhifluarii Capite quinto plura vide: ,
Hæ Canarii arbores.in Cerânia aliisque majoribuà
infulis crefcentés tarn copiofani exhibent refiriam, ut
in magnis fruftis ëonisque ex trlmcis dependeat, im-; ■
mo ex ipfis craflioribus rarnis,'fed turn arbores ve-
tuftifiîmæ funt, neç ab hominibus vexatæ :. Refinä
hæc primp alba ëft, liquida, & vifcqfa, dein flavefeit,
& indurefeit inftar ceræ, fed non ita gravis ingrati-
hüe odöris eft quarti junioris arboris vel Canarii do-
ineftici, fed fùbftamtia, colore odore adeo fimilis
eft Gummi Elemi, ut prb eo habéretur, & quis feit.}
an non eædeth lint arbores : Quoddeterminari poffet,
ii nobis fpeciqs Æthiopicæ iftius arboris effet nota,1
ex qua Gummi illud Elemi finit.,
DiCitur Gummi ,Elemi refinaeffë Oleæ Æthiopicæ i
fed alii pùtant ex Cedri fpeçie profluere , alii verb
dicunt incognitam effehtfc usqiie arbqrém : Haud male
hallucinari qhis poffet, fruétus iftius arboris parvqs
objongösque efle Canaries, quosperegririi pro Oliyis
habiteront, .quibus ferhi-maturi Canarii fimillimi funt,
iicque merito & cum ratione noftta Canarina Dam-
mara ïndîcum vel Amboinemfe Elemi e ffe t, uti &
jnihi notum eft , Chirurgps quosdam hacce. Çanari-
nà Dammara defeftu Elemi ad .Emplaftra teriipora-
jia ufos fuiffe, quæ temporibus appjicantur ad Ca-
tharros revellendos. Liquefedi iftam Canarinam Dam-
maram, ut a fordibus depuraretur , ;atque. ex ëa.placentas
formavi, quæ femi-pellücidéè erant, ex flavo
àd rUffum vel pallide rubentem aëcedentes -côlorem ,
ödöremqüe hâbebant jucundiorem Cruda, fed fàeilli-
me ac minutifiîrne frangentes, & inftar vitri iplènden-
tes. In vafe vel olla fervandæ funt fepafatim., alia-
quin odorem fuum fortiffimum & penetrantimrhum aliis
inbuit rebus hæc refîna, quæ ipfi adjacent, quique nun^
ijtiain' abft. ' ; ; v ' ;
Ex hifee patet abfurda ilia fententia , quam quidam
fpvent, cënfentes Ambram albam feu Sperma Ceti
in Maffa',. quæ in hifçe Orientalibus infulis ma%inna-
tatj riihil aliud effe nifi talem Canarinam Dammaram,
quæ cafu in mare abrepta cum arena, lapillis, conchis-
que mixta in hoc Sperma Ceti degeneraret, fi vero
quis modo attendat ad febaceum Spermatis Ceti odorem,
& ad refînofum ilium Dammaræ Canarinæ,qui nun-
quam périt, qüamdiu etiam in aqua vplvitur marina,
facile dignofce.t, res effe diverfæ originls.
Tabula Quddrageßma OÛava
Ramum exhibet Canarii Zepbyrini, quod Canarium Jilveßr'e
fr mum j Üvl Canary Borat voçatur, ubi in ejus fuperiore
parte corymbi flonferi & frugifèri apparent.
OBSERVATI O.
Arbor, quæ Gummi Blêmi fundit, eft ilia, quæ a Rayo in
biß. pi. p. i «46 vocatur Arbor BraliUenfis, Gummi Blêmi fun-
dens , foliis pinnatis, flofculis verticillatis, fruftu Olivæ figura
8c magnitudine, qtiæ Icicariba, a Pifene & ejus Gummi Idea
vocatur pag. 111 editt 1658. cujus vero florum ortùs a noftra
differt figura, fbliatura autem melius refpondet, ut & dllius,
quæ Elemifera Curaflavica arbor ab Herman, in Par ad. Bat. ,
Pr. p. 33z exhibetur, cajus figura occurrit in Plukn. Phyt.
Tub. 173. Fig. 5. Eft 8c arbor in Zeylana frequens quæ Koe-
kuriaghaba odorata, ex qua fluit Gummi Elemi, vocatur Herman.
in Muß ZeyL fag; ja. quæ in Theß. Zeyl. fag. 18. re-
cenfetur, cum qua forte convenit Poenou H. Malab. part. 4.
Tab. 15. ubi 8c in notis alise arbores Gummi Elemi fundentes
commemorantur, cujus generis 8caliam quoque exhibet Plukn,
in Phyt. Tab. z 17. Fig. 4. ita ut varias fint arbores, quæ hoc
Gummi funda nt,. quarum 8c alias collegit Sam. Dale in Phar-
mac. pag. 337. Valent. hifior. fimpl reßorm. f . 158. 8c Herrn,
id Mat. Med. p. zoj. dibit colligi ex arboré Indica prunifera.
Tom. IT. v Iii
ßchende Cana genaamt, van gedaante en wasdom deklein-
bladige Canary .gants gelyk, doeb de bladeren zyh jiog dl
kleinder, de vruchten zyn lankwerpig-ßmal, zo mede de
nootiens driekantig, achter en moren Jpits, binnen mede
in drie celletjey verdeelten daar in üriefmalle beefijes.
Doch deze 'Sineejje Caha inmynèn Thuin geplant, betoonde
aayi forme der bladereny datze geen, Canaris zyn,
maar uit het gejlagt van Priiiiuiri; Cereum oß’ß ele pruimen,
in Europa genoeg bekent, waar van ziet 'meer in
1nyn Audi. dap.. j i ,
■ Ditflag vari Canary-bpomen op Ceram, en andè'rè groote
Eilanden wajjpb'mde , ‘geeft zo overvloedige hars, datze
met groote klótiferen en keegels. aan den ftath hangt,
ja zelfs aan dè-jikke takken, macit dis dan moeien dè boomen
zeer oud zyn., 'èn van menfchèn ongemoeid blyven.
Dit hars is eèrfi 'wit', ylpeyefid, en kleverig, daar na
Werd bet gèelachtig en hard . als tyas, niet zo vó'reèten
onaangenaam van reuk, als dat vah de jonge boom oftamme
Canary, maar koini aait fiibfiantiê ,. coleiir ,„èn reuk bet
Gummi Elemi W na by , dat mén het daar voor zoude
aardden, én wie weet .’of het niet eenderlei boomen'zyn.
Zo ons de gedaanté van dien iEthiopifchen boom bekent
was, waar van bet Gummi Elemi komt.
Men zegt Wel,, (lat Gummi.Elemi een bers zy van
ken iEthippiféhen Olyf-bopm, hoewel 'tdndeïè houden
Vóot een zoort'e pan den Ceder-bOom,. andere ytfor’ eén on- '
bekenden boQm uit die Landenr Men zoude niet qualyk
komen giffen dat dié. vruchten van.dien boom.kleine
lankwerpige Canaris zyn., dewelke de vreemdelingenvóor
ïyiyv^ttébbèn’ dapgp&en , . daap de half-type Canarysyry
wat na gelyk.cn, cnZo.zoude men. niet reden onze'yoor-
noemde Canary Dammar voor een Óofl-Indijcb of Amboins'
Elemi. nïogen bouden ,. gelyk ik pok weet, dat zommige
Cbirurgyns deze Canary-Dammar by 'gebrek van Elemi
tot fwarté hóoft-pleijiers gebruikt hebben, die men aan ’£
hooft draagt, óm de Catbarren uit te trekken. Ik heb dé
voorfebreven Dammar-Canary ook fmelten laten, om van
de vuiligheid, ie zuiveren , en dan in koekèn laten gieten^
dewelke half-doprfcbynende wierden, uit dek geekn na’t
roffe of ligt-foèdé trekkende-, tieflyker ‘ban. reuk 'dan 't
raauwe, maar zeer kort dfbfeekende , en blinkende als
glas. Men moetze in een doos of. pot afzOnderlyk bewaren,
want anders deèltzë baren fierken reuk mede aan
alle dingen, daarze by leid, dieze ook nooit verließ.
’ Hier uit blykt het abfurde gevoelen van zommige, dié
meenen, dat de witte Ambra of Sperma Ceti in M a f
fa , ’t welk men in deze Oofierfche Eilanden de Zee ziet
uitdryveuy niet anders zy, dan een zulk Canary Dammar
, bet welk by geval in Zee gevoert Zynde, met zant',
Jleen-,en fcbulpjes vermengt,in dat Sperma Ceti verandert
wer dé , maar als ienümdjkgts wil letten op den
traan of ongelacbtigen reuk van het Sperma C eti, en op
'den betsacbtigen van Dammar-Canary, die nooit vergdat,
boe lang bet ook in Zee-water rold, diezal licbtelyk kunneri
afnèemen, ddt bét dingen van vérfcbeiden öorfpronk zyn.
De Acht-en-veertigfte Plaat
Vertoont een Tak van het Canarium Zephyrinum, ofte dé
eerde 1vilde Canary-Boom, die Canary Borat genaamt werf,
met zyn bloem en vruchtdragende troffen.
A A N M E R K I N G Ë.
De Boom, die het Gom Elemi geeft ,is eigeirtlyk die geene,'
die van Ray in zyn hifiorie der planten p. 1546. genaamt wert
Arbor Brafüienfis Gummi Elemi fundens , foliis pinnatis, flofculis
verticillatis, fructu Olivas figura 8c magnitudiné, welke id
de Icicariba van Pifo in ;zyn editie vati.’t jaar 1658.pag. 12z;
welkers blóefften dog van onzé figuur verfchillen in hun oor-
fpronk . dog de bladen komen meer overeen ,• als mede van
die geene, die de Elemifera Curaffavica arbor gènaamt weit
van Herman in zyn Por. Bat. Pr. p. 332. welkers figuur gevonden
wert by Plukn. in zyn Phytogr. Tab. 193. Fig. 5. Daar
ƒ is ook een Boom in -Ceylon groeiende, die de Kakuriaghaha
odórata genaamt wert, ex qua Gummi Elemi fluit van Herman
in zyn Muß. Zeyl.pag. 18. welke in niynTheß.Zeyl.p. 52.
aangehaalt wert, en mogelyk overeenkomt met de Poenou
van de Hortus Malab. in het 4de deel Tab. ij - befchreyen en
verheelt, alwaar in de aantekening op p. 3? meer andere boomen,
die dit Gom geven,vermeldt.werden,'van welke zoort
ook Plukn. in zyn Phytogr. Tab. 217.%. 4. een vertoont. Zo
dat ’er verfcheide boomen zyn, die het Gummi Elemi geven,
Waarvan nog meer. anderen vergadert heeft $• Dale in zyn
Pharmac.fag. 337. Valent, in zyn hiftor.fimpl. reform p. 258.
én Herman, in zyn Mater. Medica pag. 207 zegt j dat ze ver-
iamelt wert uit een Ooft Indifchc Piuim-dragende Boom.
V , In
ir
1