I. Buck. L1V. Hoofdfl. AMBOINSCHE KRUYDBOEK.
catum. Inmaturos hos frudtus Macaflarenfes quoque
in partes diflecant, filo trajiciunt, atque inTole exiic-
cancvel fumo,quidam vero anteahos in aquarn inmittunt
fervidam, ut faciiius exficcentur,-hpsque filo c raj eft os
iecum ducunt in & trans mare,>ut cum pifcibus illos
coquant loco Limonum, plurimum eodem modo, ac A-
rocnfes Cijm-gidur preparant. Radix ejus aromati-
ca, cum aqua & aceto contentur, ac tenui Zirigiberis
pulvere adjefto bibitur, quod preftantiflimum eft re-
medium contra dolorem lateris, & colicam, qui
ambo morbi a Malaicenfibus & Amboinenfibus nomine
Oepas, periculofilfimi, immo lethales fere habentur.
Quidam indigena Empiricus mihi tanquam fum-
mum arcanum dixit & confirmavit; hanc radicem
certilfimum eile ac tutiflimum remedium talibus in
morbis, fique intra trium dierum fpatium non juva-
ret, de egro efie conclamatum, nec ullam falutis
fuperefle fpem. Hoc forte verum eft, & in recenti
obtinet radice, fed inbiennali ficcata nullas reperi vires
vel ullum odorem. Macaflarenfes hanc fecum ducunt,
in exercitu vel longo in itinere, quum ie-
pius per frigus aliaque incommoda, atque ex crudis
cibis in languentes ac frigidos incidant ftomachos,
tormina inteftinorum, ac diarrheas', ad quos morbos
hac utuntur radice, quam cum pauxillo Coelilawan
conterunt, atque cum aqua propinant; Eodem modo
iisdem in morbis Sinenies Camphor® arboris
lignum Japonenfe ac Sinenfe adhibent, ipfis Tfcbyo
dictum. Defeftu autem radicis Sattul ejus folia in
ufum advocari poflunt, que coquuntur, eorumque
fuccus feu decodtum bibitur. Alii autem corticem
fumunt, quern cum Pinanga mafticant, in utroque autem
nulla obfervatur vis aromatica,qualis in ligno,vel radice
Arborum harum lignum, uti di£tum elt.multum ad-
hibetur ad alleres formandos, qui edificiis inferviunt,
ac prefertim fuperiori edium parti, quum fit lev e,
exficcetur & fatis diu durabile, prefertim fil-
veftns Ipeciei. Ceramenfes quoque ex hoc luperiores
conftruunt alleres in fuis Correcorren, quibus leve
ac durabile lignum optime infervit. In infulis Uliafle-
renlibus filveftris Satul vulgaris e ft , & adhibetur ad af-
leres Correcorren, ad edium poftes, led ejus trunci
debent efle vafti. In Manilha eadem quoque crefcit
arbor, atque incole hanc vocarit Santfor, ibique ex
as / °1rmai?t: > frudtusque faccharo condiunt,
leu Marmeladam inde preparant, ex carne tan turn
leuipforum medulla: Foliaque fale contufaartubus in-
ponuntur tumentibus & contufionibus: C iftelle ex hoc
fabricate ligno, & occlufe,aflervateque calido in lo-
co, poit aliquot annos exfudant hinc indecertis in lo-
SnE;U m0lam Plnguedinem, que olei maculas repre-
i B S i P I f e S Jlgnum non inminuitur, quum tem-
E S — r : /Ideo PU0(3ue obfervatur in Pfeudo-San-
I S f ? feu s “furi>Xa ut utraque h e c ligna cito
h* c autem rubcilis oleofitas non h m fliil® ^.cu.ndo vel tertio demum anno, ac
S S fl'abls 6 ciftis fuerit occlufum. Macaf-
Toncki v iiUiifS a^ ons- fumumt corticem cum cortice
rum c arborutn» adhibentque ad eo-
Amboina fe£ /i W£2r Pra2Pa«ndum: Uti hie in
Ä u s agetur^ fiCi dC qU° in hujus libri caP ite5 6 -
Tabula Sexagefima Quarta
Aainum exhiber Sandorici, ubi Litt.
J- ^mmfloriferum. *
1
t f ?? ? §B aam en rynf cb vanfmaak is: De onrype fnyden
ae Macajfaren ook aan jlukken, rygenze aan fnoeren, en
droogenze in de Zon óf rook, dog zommige doopenze te voren
in beet water, om te ligter te droogen, en deze pnoe-
ren voerenze met haxr op en over Zee, om by bun vis tekoo
ken, m plaats van bun Lemoenen, meeji op dezelfde ma
nier als de Aroeefen met baare Cajim-gulur doen: Depte
ceryagtige wortel wert met water en azyngevreven, mits
gaders een weinig kleine of fyne gember daar by gedaan zyn
de, ingedronken, en als een kragtig genees-middel gebruikt
tegens Jleking in de Zyde, en bet Colyt, beide quanten of
ziektem, die by ie Maleyers en Ambeineefen, mier ie ndam
den geeS c n m r T ' T f ™ ^ marl^k
Een zeker Inlantfcb Empiricus heeft my, als een groot
Secreet verhaalt en verzekert, dat deze wortel was een vaflt
enzekere Medicyne in diergelyke gebreeken, en dat, zo dezelve
binnen drie dagen niet kwam te helpen, by als dar,
tot des patients beboudeniffe geen hoop meer en badde; doe
dit mag zo waar zyn met de verfebe wortel, maar in de
beb lk §ef n kraSten ° f reuk meer bevonden: De
Macajjaren voeren dezelve gemeenelyk mede alsze in 't leger
of op een tocht zyn, daarze dan door koude en ongemak,
mitsgaders bet nuttigen van raauwefpyze, gemeenelyk tol
verkonde magen, krimpingen, en buikloopen vervallen, en
waar tegen zy deze wortel weten te gebruiken, dezelve met
een weinig Coelilawan vryvende, en zo met water innemend*:
Op dezelve manier, en in gelyke gebreken, gebrui-
kfnde Sineefen mede bet Japanfe, en Sineefe Campbarbout,
by baar 1 lchyo genaamt; dog by gebrek van de voorn. Sat-
tul-wortel, kan men ook de bladeren nemen, dezelve koo-
zen, en bet water indrinken: Andere nemen mede de feborf-
je , en knouwenze met Pinang, dog in geen van beide
Jpneryagtigbeit, geïyk wei in 't bout of de
Het bout van deze boomen, als gezegt, wort veel tot
bet Jagen van planken gebruikt, en aan voorts tot timmerwerk,
dog maar alleen, of wel meeji aan bet bovenjle van
een buis, want bet is ligt, droogt wel op, en niettemin
durabel, inzonderbeit bet wilde: De Cerammers maken ook
daar van de boven-planken op baare Correcorren , waar toe
altyd ligt , en ook met eenen durabel bout , moet warden gebruikt
: In de Uliajfers eylanden is de wilde Satul ook gemeen,
en gebrüikelyk tot planken van Correcorren, en fty-
len van buizen , dog bet moeten alsdan ookgroote (lammen
zyn: Op Mamlba wajebt dezelve mede, en de inwoonders
noemenze Santfor, makende aldaar van bet bout kisjes en
de vrugten ook confytende, of een marmelade daar af ma-
kefide, te weten, van bet merg of vleefcb alleen: En de
bladeren met wat zout gejlooten, werden op de gejlagene
en gefwollene leedengelegt: De kleine kiftjes of laatjes van
dit bout gemaakt, en bejloten in een warme plaats bewaart*
- zweeten na verloop van eenige f aren, bier en daar opeeni-
geplaatzen nog een kleverige vettigbeit uit, zig vertonende
als olye-vlekken, dog 't welk bet hout geenzints Jlimmer
maakt, alzo bet mettertyd indroogt: werdiende bet zelve
mede bemerkt en bevonden aan ’* Pfeudo Sandalum Am-
bomicum, of Saluru, zo dat deze beide bouten wel metter
baajl droog fcbynen, maar deze fubtile olyagtigbeit wert
men niet eer gewaar, dan in 't twede of derde fa a r , en
dat maar alleen wanneer bet in andere kiften opgejlooten
wort: De Macaffaren nemen de feborffe van dezen boom,
met de feborffe van Toncki, of Mangi-Mangi-boomen,
en gebruiken dezelve om hunne kojl Gugou, c/Lawar, me-
de toe te bereiden: Gelyk wy bier in Amboina met de Atun
doen, en waar van in dit zelfde boek, capittel yö. wat
meer gezegt zal worden.
De Vier- en Sejligfte Plaat
Vertoont een Tak van de Sandorie-Boom. Lelt.
A. IVyJl aan een Bloem-trosje.
B. De Vrugt.
C. Dtszefs Korrels.
Tm. I,
CAPUT Y LV. HOOFD