/, Böek.XLJ'rL HoofHJt. AMBOI NS CHE KRUYDBÖEK.
OBSERVAT! O.
A Valent. Lanflir-Boom vocatur , ejüsque ramuliis ac fru-
ftus No. IX’ exhibctur & pag. 165. defcribitur. Neli Fouli
ft Mal'ab. part. 3. Tab. 47. & 48 hujus videtur fpecies ,
miæ fruftibus angulofis diffère , folüsque oppofitis, quum
lanfti fint alternata.
CAPUT QUADRAG. SEXTUM;
Lanfium Silveftre. Lanfa Utan.
Silveftre Lanfium non multutn forma'differt a do-
ineftico , éjus enim truneus ejusdem eft alti-
tudinis, àc per lbngitudinem quoque ita fulca-
tus : Folia autem oppofita funt, fed magis glabra ac
apeita, nec transyerfâles coftæ ita protuberant: No-
tam jtidem gerunt charadfterifticam, quæ cundtis Lan-
iii fpeciebus propria eft , quod fuprema nempe eo-
runi pars Temper fit latior reliqua, ita ut nervus
nvedius non redle per mediam folii partem decur-
rat: Frudtus ex racemis quoqiie dependent uti in
domeftiça fp ecie , fed funt parvi ac rotundi, re-
plenturque amara & acida .medulla, edèndo înepta,
unde animalibus inferviunt,’ præfertimque iis, qUæ
Koes-Koejen vocantur. Hujus autem Silveftris arboris
duæ funt fpecies, quarum prima corticem trunci ge-
rit album, ejusique lignum quo'que eft pallidum: Al-
teriüs vero cortex flavefeit feu ruffefeit, ac lignum
tantum ad oras alb icat, ac quo magis ad interiora
Vergit, eo magis riibet, fed f am en nunquam ita ob-
feurum eft hoc lignum, ac illud Aycole, cum quo
eæteruiii maxime convenit ; utræque vero hæ fpe-
Cies lignum habent folidum , durum , gravé, & te-
huibus conftans fibris, fed non ita politum eft ac
illud Aycole. Utræque hæ arbores funt Silveftres, in
Silvis nempe crefcentes in locis planis, nec longe a
mare remotis, non autem in montious, atque in
omnibus: Amboinenfibus infulis funt notæ. .
Nomen. Latine Lanfium Silveftre : Malaice Lanfa U-
ian: AmboiniCe in Hitoea Aymabu Abba, in Leytimo-
ja Buan Taund , Buan Abbal, & quoque, fed male,
Buan: Tefnatenfibus Laffa Sum vocatur. "
UfuSj Fruétus, ùti dibtum fu it , hominibus non
funt in ufu, fed avidé expetuntur a vaccis &c: Ex
éjus ligno manubria Toranen, feu haftarum Amboi-
nedfnim fiunt: item manubria eultrorum majorum
&- fecürium, quibus rubra optime ac àptifiîme in-
fervit. Ex hoc fuftes quoque longi formantur, qui
vel foli vel plures colligati. accenduntur, & pro fa-
cibus ufurpantùr , ac præfertim Ut per noctem in
litore inveftigentur pifees & aftaci &ç. qui per maris
reditum relifti fuere hominibus prædæ, quodque
opus pifees ita conquirendi a Malaicenfibus Sulo Su-
/o,Ternatenfibus Lobe Lobe ,& ab Amboinenfibus Mette
vocatur ,~quod vulgare horum pigrorum hominum
eft éxerciddm, ut tali' modo vidtum adquirant. Radices
Silveftrium horum Lanfiorum a Tiffadoribus
fqui tales funt, qui vinum ex arbôribus eliciunt)
defeftu alterius Oebat Sagueet adhibentur, ut potum
Saguerum hifee , qualem efle oportet, & uti fupra
inaicatum fu it , amarürn reddant : fed potus tabs
multio vilior eft illo , quFcum vero Oebat Tuni vel
radice Sefoat præparatur, Lanfii enim radices^ ingra-
tuiri ipfi adferunt odorem, & facile Cephalalgiam
cauftant, citiusque acefcit. Atque ad differentiam
prædiëti 'veri Ubsit, hie Ubat Lanfa vocatur, &
quamvis hoc Silveftre Lanfium cum Aycale, & arbore
quæ aromaticum præbet eprtieem Majfoey,
magnam habeat convenientiam, unamquamque tamen
luo deferibemus loco 3 ‘ quum nimium a aomeftico
■ danfio différant.
v Tùbula Quinquagefima Quinta
Ramum exhibet Lanfti Silveftris fioribus fruttlbusque onufti.
n
AANMERKING E.
’ Deze Boom wert Lanjfa-Boom van Valent. pag. 165. genaamü
(n onder Nó, IX. verheelt , en fcbynt te zyn een zoort van de
Neli Pöuli in de Hortus Malabar. derde deel Tab. 47. en 48-
befebreven en verbeeldt, welke.van heeze verfcbildt door zyn hoekige
vn/gten , en overgeftelde blaaden.
XLVI. HOOFDSTUK.
Wilde Lanfe-Boom.
DE wilde Lanfe-boom verfcbilt ingedaante niet veel
van de tamnie, want den Jtam is meefi van dezelf-
vde boogie, en bok inde lengte zo gevorent: de bladeren
fiaan irisgelyks zo verwiJJelt tegens malkander over ,•
dog zyn gladder, en wat meer geopent ; de dwers-ribben
puylen ook zo zeer niet uit; zy vertoonen ook bet geflagt-te-
ken, ’t Welk alle Lanjfe-zoorten gemein hebben, te weten:
dat de voorjie helft altyi breeder is dan de andere, dies de
middel-zenuwe niet regt door bet midden gaat: De vrug-
ten bangen ook aan troffen gelyk de tamme , dag zy zyn
klein en ront, hebbende van binnen een bitter zuur merg,
niet bequaam om te eeten ', en dierbalven laat menze voor
bet gedierte, waar onder zyn, die koes-koezen worden ge-
naarnt: en is dezen wilden boom mede van twederleye zoort,
hebbende de eerjle van buiten aan dén jlam een witte feborf-
ze, en bet bout is bok bleek-wit: en van de andere zoorte
trekt de feborze een weinig na den geelen of rojferu, bet
bout aan de kanten wit zynde, dan boe verder men na binnen
komt, boe robder bét w ert, dog evenwel noit zo bruin
als dat van d’A ycole , Waar mede bet anders al een groo-
te gelykeniffe bieéft , hebbende deze beide zoorten een digt,
hart, zwaar, enfyndradig bout; dog in gladdigbeit voor
bet Aycole wykende: beide groeyende van zelve in ’t wilde,
en dat meefi in boffcbifi bp.viaktens, en niet verre van
Jlrant Jiaandé; dog niet in ’t booge gebergte, en zy zyri
in alle de Amboinfcbe Eylqnden bekent:
Naam. In 't Latyn Lanfium Silveftre: in 't Maleyts
Lanfa Utan: op Amboins, op Hitoe, Aymahu Abba, op
Leytimor Buan Tauno, Buan Abbal, en obk jlegts fdog
qudlyk) ~Buan: op Ternataans LafTa Suru.
' Gebruik. De vrugten zyn, als gezegt, by de menfeben
in geen gebruik, maar Zy Werden gretig 'gezogt en gegeten
van de koebeeften &c. Uit bet bout maakt men Jteelen
van Toranen of Amboinfcbe fpieffen; ook alderbande begten
tot bouwmejfen en bylen, waar toe bet roo&e geflagt wel
bet bequaamfie en befte i s ; men maakt ’er ook lange f tokken
van, dewelke, of alleen, of zommige by malkander gebonden
, aan brandt gejloken, en in plaats van toortzen ge-
bruikt worden, en wel voornamentlyk om des nagts langs
de firant op te zoeken de vijfeben, crabben &c. Zie. bet af-
loopende water aldaar ten prooye van de menfeben gelaaten
beeft; en welk werk of vis zoeken de Maleyers Sulo Sulo,
de Ternatanen Lobe L o b e , ende de Amboineefen Mette
noemen : zynde een gemeene oefening van deze fébdmète
luiden, om daar mede baar kojt ie winnen: de wortelen
van deze wilde Lanfa-boomen werden ook van d’ Tieffado-
res (dat zyn die geenef, die den wyn uit de hoornen tappen )
by gebrek van andere Oebat Sagueer gebruikt, om den drank
’(Saguéer)daar mede, gelyk by wezen moet,en bier boven
gezegt is , bitter te maaken: maar dien drank is dan ook
veel Jlegter als de gene,die met bet regte Oebat T un i, of
de .wortel Seföat wort toebereit, want van deze Lanfe-
wortelen krygt by een onlieffelyken reuk, maakt ligt booft-
pyn, en wert ook eerder zuür: én, tot onderfebeit van het
voorn, regte'Ubat, Wert dit Ubat Lanfa genoemt: en of
dezen wüde Lanfa - boom met dén Aycale , en den boom
daar 'dek Aromatiqüen baji Malfoey van komt, groote
gemeeiifcbap heeft, zo Zullen wyegter dezelve een yder op
'zyn plaats befebryven, om ddtze te veel van de tamme Lari-
fen komen te vèrfcbillen.
De Vyf- en Vyftigfte Plaat
Vertoont een Tak van de Wilde Lanfe-Boom, met zyn bloénien én
Tom. f. O B SE R - V A A N -