vifus, qui ex vetuftis ac deciduis componitur foliis,
nec completum efformât circqlum > fin'© ullis lacera-
libus ramis ilsque'ad trurici* verticem ; Arbor ftàtim
a prima juventute naturalem habet trunci craflitiem,
qüutn fpithamàm aut pedem tantum fît alta, &qùum hic
juftam aCquifiveri t .craflitiem, tali modo excrefcit in
alBtudinêm fexaginta, feptuaginta, oéloginta & ultra
pedum., plurimaç, tarnen vix exçedunt altitudinem fexaginta
pêdum V non- perpendicular es Funthae arbores
, fed paulo inclinant, ac fi lapfum minarentur,
vel'haftas..incurvas référant, c)uuin nulla, tarnen in
trunco öbfervetiir curvatùfa, excepta e à, ■ quam ple-
rumque paulo fupra radicem/habent,'.&„per quam arbor
folummodo inclinât, quaeque efteo loci, ubi ultra
duos pedës eft érafla-, reliqua t-runei-parée reftam
habente lineam.
-In-vertice rami in-orbem j unfit- extenduntur adul-
tiores nempe inferiores, & oppofiti, atque.ad dimi-
dium depëndentés, jjinibresivero obliqué eredti : Horum
omnium ortus in trunco conne&itur, uti radii ro-
tae fibi invicem arfte ad centrum junguntür , ibique
firnium dôhftituunt caput. Folia haec aàfùum ortum
funt fpithamam lata, poftea fubito con.niventia, re-
liqua eorum pars tantum pêdem & ad finem-vix brachium
craffa e ft, a duodecim Usque’ ad fexdbcim pedes
funt longa, ad inferiorem atque incemam partem
foliorüm rachis eft femi-excavata. inftar canälis, ubi
ab utraque parte ad foliorüm ortum ora acuta e ft,
quae ad finem fenfim magis fit plana, -ab infimà verb
feu extrema parte rotunda, -glabra, atque aeqUalis.
Horum:materies non eft lignofa , fed fungofa, teiiax,
atque Juncea , immo fere herbacea-, ita ut ab aliis
auttoribus non rami ,' fed fo lia , & proprie-foliorüm
alae vocentur ; rami h i, fi virides-fint, externe albi-
cant, & herbacei funt-, fi vètuftiores atquè émârcidi;
funt tenaces atque filamentofi, externe' quidam viri-
des funt,. quidam'vero flavi.
Quisque ramus in fuo ortu ad extremam ejus par-
tem fibi accumbentenvhab.et pilofum quendàm con-
textum inftar lintei crafîi, ac ventofi, ad femipe'dis
longitudinem, qui in adulti'oribus ramis feparatus eft,
& depéndet, lingua Malaicenfi Torremaas vel Runut
difta (cujus reliqua nomina poftea defcribuntur) Rami
hi pèr .très aut quatuor pedes ab eorum ortu funt
nudi, reliqua illorum pars inyeftiturlbngis' anguftisque
foliis râcni fupérius defcriptae annexis, quaé optimë
cum Carice convéniunt : Sunt enim très & très, cum
dimidio pedes longa, ultra duos pbllices lata, laminae
enfîs fimillima, verum non font acuta, vel fcabra-,
fed laeyïa, aéqualia, ac firma, fine ullis làtêralibüs
venis , fed ex multis filamentis1 longitudinalibus fub
extèrnà epidermide decutrentibus compofita ; primum
flavo-viridia inftarFilicum, dein inftar' Gramihis viri-
dia; .Folia haec.-in junioribus ramis ad fummum primo
connivent,, inftar libri iemiap'erti, dèin.erefta expan-
düntur , ultimo dependent infra ramum ,. qui charà-
£ter plerumque non eft notatus ab iis , qui arborem
hanc. antea depinxerunt. ' " v\\>
i..Ita otâam haec folia aliquid peculiare habent,. quod
contra natüram aliorum foliorum e ft, fcilicet quod
fîrmum ac Jignofum nervum per medium -deèurren-
tem gerant protuberantem ac flavum, fingulo folio,
infra hune nervum paululum eontrafto , & ad fuum
ortum dupliciter concreto, ita ut inverfum appareat
fo lium, quod ètiam arboris commodo infervit : ß
enim ere.Çta eflènt.folia, turic deplüens -aqua ibi fta-
gnaret, ac nimis gravem excitaret ramis molern.
■ Ortus jiinioris rami cüm annexis folifs fequenti mo-
do perficitur. Ex vertipis. medio longus à c reÉtus inftar
cornu erigiturfurculus, quietiam fagitta voeatur,,
oCto circiter pedes longav,: fenfim inftar fübùlae -ad
extremum anguftatà, externe obfcure viridis , interne
pallide flavéfeens , quae fenfim fefe in. folia albicântia
explicat, quae tempore virefeunt, Ola peculiariter
Malabaris diCta, & inter alia Papyri loco adhibetur,
quem.in finem ëtiam ufurpatur , liti' & ad alia etiam
cammoda poftea indicanda. Ex ejus vèrtice.-inter ra-
mos alius: crafius exoritur caulis oblique ereClus , in
niucronem definens,'.ad medium latiffimu's, inftar
iacci feu vaginae efformatus -, rotundo - comprefllis,
cum duobus angulis, duos cum dimidio , immo très
pedes longus, brachium feu pedem crafius, & cofflpo-
litus ex cortice"craiTo, externe obfcure viridi, juxta
longitudinem ftriatüs , qui faccus in omnibus Palma-
rum generibus latine Spatha vocatur adfimilitudinem
Ghirurgici cujusdam inftrumenti. Hie
die de oude en afgevallene takken maken, en geen volkomen
kring'fluyten, en voorts zonder eenïge zydë-takken,
tot aan ’£ ópperfte van 'den Stdm: dé moTfi- zet Jir'aks van
jongs af de gewoonlyke dikte zynes Stams, namentlyk van
een Jpan óf voet boog, en als die de beboorlyke bardigbeyt
gekregen beeft, ryjt joy/aciar;méde zoo'op, tot de hoogte
van <So, 70, 80, en meer voeten ,, dog de meejie komen
niet boven de óq,' zy jïqan niet loodf-regt, maarkeen wey-
nig bellende, als óf zy valleiv-wiliïen-, ofgelyk een balf gevelde
Pieke, zonder dat men eenige kromte aan de, Stam
ziet,} bebalven dien-'bogt-, dién ze\gemeenelyk boven de
wortel hébben, 'èn irnaï dóór dm 'boom 'bellende word, alwaar
by ruym 'twee'ivaeten' dikis, zyfide ‘de: r#Jt. van den
Stam regt.
In den top Jlaan de takken by malkander in-de rondte uyt-
gefpreyd, te wetende oudjie, en onderjle over dwers, en
balf bqkgmdè, .de jongere fébuyris enWereyjid: Maar aller
voeten Jlooten in deze kruyn t'Jannen , gelyk de Spaaken
van een rad inde nave-,-of dompe malkanderen' digt omvattende
, ejid'dar door 'een digten klomp uyfindkenâs : by baren
oorfpronk zynze wel een Jpan breet, dan daar na jcbielyk
toevallende, zoo blyfö de ■ fèjb maar een been en aan ’t
voorfte omtrent een arm dik, van twaalf tot zejlienlpoetën
lang-, aan de bovenjle of binncnjle zyde ZynZe'-bàlf h'ùl,
gelyk een geut, met een feberpe kant te Wéir&yden, daar
de bladeren Jlaan, na voor èn toe allenxkens'vlakker, aan
de onderjle of Imytenjle zyde rond, kaal, en effen : Dezer
fubjlantie is geen regt hout ± maar Voos, taày' ën biesag-
t ig f ja febier kruydagtig, daarom zy by andere' Autheu-
ren gene takken, maar bladeren , en de eygentlyke' bladeren
-vlerken of wieken genaamt werden; aan de groene tak%en
Van binnen wit 'en kruydagtig,- aan de drdoge dradig en
taay, van buyten zommige groen , zominige ge'èl.1
Tder tak beeft by zyn 'oorfpronk, aan dè' buytenjlë'zyde-,
digt tegen hem aanleggen een baifig geweef, gelyk ydel en
grof Urnen, ter lengte van een en een balvè voet,. ’£ welk
aan de oude takken afgezöndert en wat afhangt, in ’t
Maleyts genaamirTbnemaas, (zyne andere namen vind
men bier-na befebreveri) , de 'takken zyn drie óf vier voeten
van barén oorfpronk'kaal en bloot, dé rejl dan wederzy-
dtn bezet met lange fmatte' bladeren aan dë Voorfcbreve
fvnalle'k.anten Jlaande, die men bejl mei bét 'Snygras ver-
gelyken kan; want zy zyn drie, en drie eri een halve voeten
lang, ruym twee duymen breed, de Kling van' éen degen
gelyk;1 dog zy zyn niet'fnydèhde\ 'nog rüyg, maar effen,
glad en j ly f , zonder Benige 'zfde ‘adertjes-., maar met veele
draden, die onder debuytenjle buyd in de lengte hopen
eerjl geel-gfoen als J^aarén, 'daar na gfas-ïïrben. - 'Aan.de
jonge takken Jlaan ze boven den tak wat fpriiën luykënde ;
gelyk een balf geopend boek, daar na> regt jiytgebrèyd, ten
laatjhen bangen ze beneden den tak, welk 'kèntëk’én gemee-
nelyk niet aangemerkt is by die géene, 'die bemVbor deeten
uytgeteekent hébben.
i JZop hebben deezé bladeren"nóg iets byz'öiïders, én tegen
de natuur van andere bladeren, naméntlyk éenJlyve boutdg-
tige Zenuwe, die door de midden loopt, boven uytpuylende
engeeiagtig, zynde ieder blad benéden déze Zenuwe een
weynig tyamengeboogen , • en by den oorfpronk dubbeld
t famen gegroeyd , zoo dat zé verkeert febjnen te Jlaan,
't .welk egter den boom tót gemak'dient: want ■zoo ze opwaarts
geboogen Jlonden, zoo zoude bet Regenwater daar
in blyven Jlaan, en de takken te zeer bezwaar en.
... Den oorfpronk van eén Jóngen tak met zyn Bladeren ge-
febied, o f i s aldus; üyt hetmidden van dé kruyn.komt een
lange regte fcheut of hoorn voort,.men noemt bet.ook. een
pyl; by‘de<:dcbfvoeten img fvdn vöoren töegéffüjl öfjpits
toelopende als een JLlfe, van buyten donker-groen , van
binnen ligt-gèel, of Jlroö-géél, en breyd tig allenxkens in
witagtige bladeren uyt, die met'er tyd groen worden, in
’£ byzondèr öp ’t Mallabadrs Ola genaamt ; dienendé onder
anderen in plaats van Papier,'om daar -op te febryven,
en tot meer andere dingen; als hier na zal gezegl worden.
Uyt deszelfs kruyn tuffcbeji de takken komt een andere dik-
ké Jiéêt boort, Jcbuyns ovèreynd Jlaande;én1 van 'agter en
voor en tqegefpitjl, in de midden breedjl, als een zak of
febeedé geformeert, uyt den ronden plat gedrukt, met twee
kanten, twee en een half én drié voeten lang, éen arm of
been dik, en gemaakt uyt een dikke buydt van buyten don-
kér-groén, in de lengte gejlreept, welken zak menjan alle
Palmgeflagten in 't Latyn Spatha noemt, na de gelykenis
van een zeker Cbirurgyns Inflrument. Dit
Hic furcülus tan> faceus, quam ipfe flosy Màlaice
dicitur Majang generali vocabulo. Vagina ver© Ca-
wan & Cumin, lingua Amboinenfi Umin, & Belgicé
Schuytje, five cymba.-Hic faccus fefe aperièns intus
exhibet colleftionem funium longorum tarn arête fibi
invicem incumbentium & prementium, ut trigoni
omnes fin t , p^llidi feu albicantés, • atque inftar fpica-
rum extenfarum fibi invicem junêtorum j numéro a
viginti quatuor adtriginta communi ac medio ftilo an-
nexorum. Poft hujus aperturam oblique hae fibrae
extenduntur, quarum fingula pedem aut fesquipedem
longa , ad finem inftar anguis incurvatur , extremâ
haec, ac longiflimafibrarum pars in fe arêtifîime ocelu-
ditplurima albicantia, acuminata capitula idftar grani
tritici, quae fefe aperiunt in flofculOs, compofitos ex
tribus acutis, & crafils petalis, intus continentes fta-
mina fex albicantia, quae proprie funt flores lin jus
arboris j fed quae ftatim deeidunt, nudum relinquem
tes. ftiluim
Ad pofticam & incurvatam pedunculi partem iiniini
feu duo'corpuscula plana, ae lata inftar verrucarum funt
fita, quae prima funt fruftus rudimenta, quorum quae-
dam faepe etiam deeidunt, immo fâepe to.tus tabs pe-
düriculüs etiam nudus, & omni fruCtus germirié orbus
apparet. Racemum hune floriferum quidam feripto-'
res inproprie cum Caftanearum juts' compararunt,
ac delineatores talem etiam depinxerunt, quôel vitio-
fum : Haec arbor C ala.epüs quinque aut fex firnul taies
gerit M ajangs, feuraeemos,quorum quidamcom-
pletos dant jam frùétus , alii ferai - completos , alii
vero flores tantum primum gerunt.7, atque alii -non-
dum aperta oftentant florum capitula. Ouisque talis
racemus communi vocabulo Portugallico vocatur Ra-
m o , Malaicenfi RANCKé, Amboinenfi N iri Ut t e n ,
ac. fimul decem , duodecim ad fexdecim complètes
producit fruCtus, feu nuees, verum hic terrarüm raro
plures, quam duo aut très fimul taies racemi füos dant
fruftus, ' atqiie in totum triginta circiter nuces totius
arboris coma fuftinet. In India veteri, àtque .aliis
regionibus plures tamen gerunt nuces, a quinquaginta
ad feptuaginta, & ultra unica arbor; mirandum certe
e ft, : quod: tam graciles, fed tenaces admodum pedunculi
tôt graves luftinere queant fruflus extam alto, &
u tiv idetur, debili trunco, dëpendentes, pràecipuein
hac regione ventis adeo obnoxia.
Memoratus Majang in duos àlitur & adhibetüf fifie.s,
vel ut fruftus gérât, vel üt potus ex eo eliéiàtur, dë
quo in pofterum dicendi eritroccafio. Si arbor ob fru-
ctus tantummodo colatur, turn naturae committenda
eft, ut Majang ijponte fefe aperiat, flores explicet, &
nuces efformet. Fruétus autem ex iftis verrucis feu
tuberculis provenientes primo funt inftar malorum
fubrotqndorum, externe albentes, poftea oblbngi
magis fiunt, ac virides. Completi vero humafti câpitis
acquirunt magnitudinem, ex rotundo triangulares, atque
inaequales, quidam a parte pronaplani, alii magis
oblongi, & aeuminati, prout fibi invicem arifte inra-
cemojunguntur, atque premunt, omnes tamen parte
antica foveola leu umbilieo notàti : Quum màture-
feun t, viridem iterum amittunt colorèm , atq.iie in
luteum inftar Gupri flavi tranfeunt, immo quidam etiam
nibelcunt inftar aeris ru br i, quod notandum de vul-
gan nuce Çalappus: funt enim quaédam, quae virides
permanent., aliae albentes ,; aliae flavae, aliae ruben-
tes feu cupreae , uti in fequénti capite ad quamlibet
notabitur ipeciem. Singula autem nux ad pofticam
ejus partem coronam habet ex tribus vel quinque
.iquamis compofitam, nuci arêtiflîme accumbentem
quae acaulis fere e ft, atque ad racemum ipfum feflilis,
tam arcle ac firmiter autem ipfi adha eretut ne magna
quidem y i avelli pofiit. - . ■
FruClùs.autem, five Nux Indica, Cocor plevumque a
noftratibus, ut & Calappus dï&a., fi cômpletam aeàui-
fiyerit magnitudinem, ex fequentibusimprimis compo-
njtur partibus. Primo obdueitur fpongiofo eortiee duos
vel très digitos crafio, externe glabro, aequàli, eft-
querubens, vel ex indieatis conftans coloribus ,trian-
gularis, prona parte obtufus, fovea plana notatus. Interne,
fi nux recens fit, albicat, fungofa, nec miil-
tum eft fuccolà, vetufta vero coloris rufi, arida pe-
nitus e f t , ac pilofa, exteriia etiam turn cute rugofa
ac xulea : Sub crafio hoc cortice putamen invenitur
vm nux proprie diêta, crafiitie crànii humani, primo
lattea, mollis, aecartilaginofa, lignei coloris, poftea
oiiea , .& nigricans , cui memorati pili corticis de-
. feripti
Dit uytfpruytfel zoo wel den zak, ■ als de bloeme noemt
men in 't Maleyts Majang met een generale naam : de
Scbéede in 't byzondèr beet Cawan en Cumin, in 't Avi-
boitis Umin, en in 't Duyts Scbuytje. Dezen Zak open-
berjlende’, vertoont van binnen een bondellje lange Jlceien
digi op mdlkanderen gelegen, en malkanderén zoo drukkende
, dat ie driekantig worden, bleek of witagtig , als
lange ayren ; Jlaande vier en twintig of dertig‘aan een
middeljteel: na 't openen breyden ze bun jlraks over dwers
üyt : Zynde yder ayre een of een en een halve voet lang,
agter wat bogtigi, offlangformig, bet voorfle en langjie
deel is digt bezet mei witte taegejpitjle knoopen, als tarwe
hoorns, die bun openen in kleyne bloempjes; gemaakt van
drie fpitze en dikke blaadjes , en binnen met zes witte
draatjes, dewelke zyn het eygentlyke bloeyfel van dezen
boom , dog vallen allegaar na 't openen Urjtont af , nalatende
den blooten baart»
Aan bet agterjle of Jlange-f irmige deel dezes Jleels jlaan
een of twee platte breedagtige wratten, dewelke zyn de
eerjle fcbepfels van de vrugten,- waar van ook nog zom-
tyts eenige af vallen, te weten; aan de agterjle Jteelen,
want aan de vóorjte komt niets voort, ook vind men ge-
beele Jleelèn, daar niet eene vratte aan voortkomt. Dezen
blóeyènden. tros hebben zommige Scbryvers zeer oneygentlyk
by bet bloeyfel van Cajlanien vergeleken , en de Teyke-
naars ook zoodanig afgemaalt, 't welk een abuys is; yder
Galappus-boom draagt teffens vyf of zes voeten van zulke
Majangs en troffen , Waar van zomnüge volwaffene Vrugten
dragen , zommige balfwajfene ,\ zommige vertoonen
eérjt bet bloeyfel, en andere zyn nog ongeopend : yder tros
in ’t gemeen met een Portugeefe naam Ramo, in 't Maleyts
Rancké, op Aniboins Niri Utten genaamt, draagt
teffens tien, twaalf, 'en zejlien volwaffene Nooten, dog
van zulke troffen ziet men bier te lande niet meer, dan
twee of drie teffens vrugten dragen , en de gebeele kruyn
met omtrent dertig nooten beladen. In oud Indien, en
andere Landen, dragen ze evenwel meer, te weten vyf tig,
zejlig‘$ zeventig; en meet aan een boom, zynde te verwonderen;
dat zulke ranke, dog [zeer taye Jteelen, zoo veel
zwWé Vrugten kannen dragen aan zulk een hoogen en na
den jcbyn ranken jlam, en dat nog in zulken gewelt van
winden.
D é voórnoemde Majang voed men tot tweéderley eyn-
dèn{, of om Vrngt te dragen , of om Drank daar üyt tè
tappen , van ’t welk hierna zal gezegt worden. Als
men ’ den Boom alleen om -de Vrugtén willé havent, zoo
moei mén de. natuur begaan ‘laten, en den Majang van
zelfs laten open berjien, bet 'bloeyjeluytbreydèn, en daar
aan de 'Nooteii formeer en. De Vrugten uytdevoornoemde
Vrattén voortkomende, zyn eerjl rondagtige Appelen,
Van büyten ‘witagtig ; daar na worden ze'langwerpig en
groen: de volwaffene gewinnen óf bekomen de grootte van
een menfehen hooft, uyt den ronden wat driehoekig en
buykig, zommige Van voor en plat, zommige langwerpige?
, en wat toegefpitjl, na dat ze malkander aan den tros
drukken, dog allen van voor en met een kuyltje of navel:
de rypen Verliezen de groene koleur weder, en worden geel-
agtig i als'geel Kopper, zommige ook roodagtig, als bleek
Köopèr, 't welk te veijladn is van de gevieëne Calappus-
noot. Want men vind ’er ook; die doorgaans groen blyvenandere
witagtig, andere geel, rood, of koperver-
'w ïg) gelyk in ’t vólgende Capittel by ieder foort zal gezegt
worden. Ieder Noot'heeft agter een kroon van drié
of vyf groote febubben gemaakt, digt tegens de Noot aan-
leggende, en febief zonder Jleel, digt aan de tros aanzit-
teiïae ; dbg zoo.taay en vajl, dat men ze met geen geweld
daar kan afrukken,
De Vrugt nu, of ïndifebe Noot, in H gemeen by de onze
Cöcos'-nö ot, en Calappus- noot genaamt, na baar
volkomen wasdom, beeft de'volgende deelen: Eerjl is ze
qmgeven of omVangen met een fponjieufe bolfler, twee en
drie vingeren dik, van büyten glad-, effen, kooperverwig,
of vdn de voórnoemdekoleur en, als gezegt, wat driehoekig;
van voren met eenfiompe tuyt; en bet vooYfchreeven kuyltje:
Van binnen aan de verfche Noot is ze wit, fponfieus, en
niet zéér zappig; adn de oudé is Ze ros, gantfeh droog, en
bairig; wanneer ook bet buytenjle vel gantfeb rimpelig,
en grdauw wérd: onder deze dikke bolflergfoeid de fcbaal;
of eygentlyke Noot, in de dikte van een bekkeneel, eerjl
week, krakeheenig, en boutverwig,. daar na been-hard,
en zwartagtig, waar aan dè voornoemde bairen van de
A 2 bolfler