plana fine notabilibus angulis ; led undique rugofa ac
llriata .cum brevi apice, qui re.ma.net nec décidât,..nee
inaliisCanariis obférvatur : .Fruftus hi craflum hàbent
putamen, nec facile contufione aperiri pofiunt,intus-
que unicam gerant cellulam, in «ma unicus, contine-
turpucjeus,uti in reliquis Ganariis. Trunci cortex magis
nigricat, quam in cæteris Çanariis. Lignum ejus eft
album,molle,nec durabile., nifi fit vetuftiflimarum
arborum , fi inferior trunci .pars incidatur, exfudat
lachryma.raffa, mollis, & vifcofa, quæ intra paùcos
dies nigra exficcatur, inqué parvis gramis trunço,ad-
hæret, qui nunquam indurefcunt, fed inftar Vifci
manus innciunt, fi trattcntur, in vetuftis vero trun-
cis ita induréfcunt, ut feparari & colligi poflint, ,ni-
hiîominus tarnen interne moiles funt & vifcofi:. Hæc
autem lachryma diutius domi aflervata, plerumque inftar
ceræ inaurefcit, dum autem adhuc fit liquida, ac
per arborerai defluàt, cum fordibus cortids mifcetur,
inque terram prolabëns, cum foliis, raëhidibus, aliisque
decumbentibus fordibus ita çommaculatur,ut inter
Amboinenfium refinas fit foedi’flîma, & traftando diffi-
cillima, odorem autem habet gravem, qui capiti nocet,
fed non ita ac refîna Canarii albi; quæ autem
ex trunci lupéribrë parte Huit, fempér magis alba&pel-
lupida. eft, quoque arbores fint vetuftiores,eo durior
ëft,& nigrior exficcatur, colligitur autem in magni's
glebis ad capitis magnitudinem cum fordibus ihpura,
ficque venaiis proftat.
Hæc vulgaris maxime nota Dammaraltam eft, fed
altera ejus occurrit fpecies, quæ femina. dicitur., cujus,
truncus corticem gerit albicantëm vel flavefcentem.
Ejusfölia fußt uti præcëdedtis ,' fed majora, ac pluri-
mum’piJôfa. Ex ëjiis franco fäuciato oleofa ac ruffa
exftillat lachryma , fed. rarior, ac ienfim nigra exficcatur,
uüdënôn colligitur. Hujus trunci lignum mollius
eft, minusque valet quam præcedentis, lignoqûe Sa-
licino fimile eft.
Ami tempus. Prima fpecies floret menfibusNovem-
bri & Decembri : Fruétus vero datinFebruario &MartîO.
. ; fe
. Nomen. Latine Dammara Nigra, & Canarium Ni-
gmm, Malaice Canari feu Dammar a It am,, & Dammar
Galla Galla h. e. Dammara refinofa. Ternatice Sa-
lo Coclu. Ambbinice Yar veî Yäl'Mette, quibusdam
vero IJfe Feloet ln Hitoe Coma Mette,- quæ omnia'no-
mina unum idemque dénotant, ex nigrö nempe rfefi-
næ colore, derivata.
Locus. Nota eft hæc arbor in omnibus infulis Am-
boineniibus, præfertimin magna & parva Cerama, ejus-
que parte Boreali circa veterem Lijfa Batta , in Ke-
■ langa & Manipa, in Moluccis & infulis Xulienfibus.
In Amboina plurimum occurrit in règ’ione ejus Hi-
toenfi, in, aids mofatibus inter Sidefoxyla,. aliàsque alias
ac filveftres arbores. Quæ inlôcis crefcünt laxofis
slc declivibus, bonani præbent Dammaràrri, fed nüllos',
.vel raros dant fruiftus, uti & hi raro ihveiiiuntur in
.arboribus, ,quæ inciduntür ad fuccum vel refînam
qüandam eliciéndam vel colîîgéhdam.
■ Ufus. Lachryma. ejus recens ac præfertim ex junio-
ribus arboribus eft liquida inftar picis, fed mültö ma-
.gis vifcofa, ejù;sqùe loco äb Amboinenfibus ufurpa-
tur, qua navigia fiia majora obliniunt, uti apud nos
;cum pice fit : Hune in finerh. liquida hæc refirta àm>
plis inpônituf térreisque mo'diohs , atque mifcetur
cum Oleo Calappi vel ejùs lympHa j quæ fimul ebüî-
iiuntur , donee picis corififtentiahi âdquirant, quà
mafia navigia obliniiintur , fi autem durior defidere-
tur , pauca picis.vulgaris adraifcëtur qüantitas: Hac
utuntur refina incolæ Àmbôirienfium & Molüccarum
infularum ad mediocria ma navigia, quæ Tsjampans&
Scaphæ ipfis. vocantur , ad majora vero navigia hon
ita næc adliibëtur,quum non magna oeçurrat copia*
atque ab hac inftar picis obduétjonè iftud obdnuit no-
men. Hune in fthem ufurpari quoqüë poüêft vëtufta
ac ficca refîna, fi augeatur Olei quantitas ac diiifius
coquatur, fordesqiië defpumentur , quæ vero ficcifil-
ma eft, & cum cortice térræqüe fordibus conimixtà,
facibus infervit,, dmnes ënim taies grumi ac gfdtjab
compingurititr, fiçcisque obvelantür .foliis forma Fa-
cum. Hæc autem refinà me'liiis àç lehtius ardet quam
Dammaræ Èatu , miribrëmquè dat fumiim ; in Amboina.
vero rarius adhibentur taies faces ob paucam
prioris qüantitatçm, ac pofterioris copiam : E contra
in Çeramæ ora Boreali plurimum hæc higra Damma-
. Toni. IL ' ’ ra
en zonder merkclyke boeken , maar rondom gerimpelt of
geflreept, met een kortfpitsje voor aan, dat niet afvalt',
bet welke andere Canaris niet hébben.. Zy bebbën eèn
dikke fcbadl, en zyn moeyelykop te kloppen, van binden
een kamertje, en daar in een beèjlje,' gelyk andere Canaris.
Defcbor-Jfe aan den Jlam is. Jwart er dan van andere
Canans., Het bout wït, week , en niet dürabel, óf 't móeji
van oudé bóomen zyn; ah men in 'i ónderJlè van den Jlam
kapt, fwèef daar: een ros, iveek, en kleverig traan uit,
die in weinige dhgen fwart bejlerft, en met kleine klonteren
daar aan blyft hangen, die nooit hart worden,maar
als men ze handelt , vajl kleven gelyk lym; alleenlyk aan
<je oude Jlamrhen wort 't zelfs zo bard, dat men 't aftrekken
en vergaderen kan, blyyende niet ie min van bin nen
week en kleverig. Ten ladijlën in dé buizen lang verwaant
zynde, wert 't doorgaans hart, als wajeb.' Terwyt
't nog week is , , en langs de hoornen afloopt, vermengt het
zig niet dó Vuiligbéit van de fcborjje, en op den grond
vallende met bladeren, tySkenï, en andere, zoo dat dit
onder alle .Amhoinfcbe herjfen 't vuiljle en moeyelykjle is
om te behandelen', van reuk mede zèerjlerk, en’t hooft bé-
fwaarende, doch veel minder, dan 't witte Canarï hers;
het geene.dat uit de bovenfle. d.eelen. van de ftammen komt,
is aïty'd Witter en doorfcbyhèndóY J dok boe ouder de hoornen
zyn, boe barder ’t voorkoynt , en fwarter bejlerft,
men vergadert bei in Klompen, in 'dé' grootte vaneen hóbfti,
met vüuigbéit'en hl -, en brengt bet zo te koopi . B
Dit is *t gemeenjlè en meejl bekende Dammar Itam,
maar. men heeft nog.een tweede zoorte , die men voor ’t
Wyfken bout, wiens Jlam een vuil-wiite óf geelacbtige
fchorjfe beeft. De bladeren zyn als de voorige, maar groo-
ter , en meejl altyt-bayrig. Uit den gequetjlenJlanüoópt
een oly-agtigen roffen traan, doch zober, en bejlerft lank-
faqm Twart } diés by niet vergadert wert. - Het bout Pan
den Jtam is nóg wëeker ëri. óndeugèhder, dan ’t 'voorige,
bet willigen bout febier gelyk. . . '
Sayfoen. De eerjle zoort bloeid in November en December.
De vruchten vint men in February en Maart.
Naam. In 't Latyn Dammara Nig fa, en Canariuni
Nigrum. In ’t- Maleyts Canari of Dammar 1 tam ,. en
Dammar Galla Galla, dat is teefige Dammar: TernaatS
Salo Cöclu. ' Amboins Var-o/ jYal M c tté ; by zommige
Mè Selpe, ..Qp^HitW;. Cama Mette, allegaar van eèri-
derlei beduidenis, ié weten van de fwarte koleur des hers
daar van'komende.
Plaats; Hy ii békent in allé Amboinfcbe Eilanden, vóof-
namentiyfcopgföpt en kléin Cerafn,en dejfélfs nbord-zyde
omtrent o^d.Lifla Batta , op Kelarig en Manipa, in ie
Xulas en Moluccos. In Amboina beeft men ze meejl op
[t Hitöeefcbe Land ,in de bópgèbojfcben onder 'tyzer-hout ',
én by andere böoge wilde bóomen: Die op Jleenachtige én
feberpe gronden Jldan geven wel goede Dammar, maat
dragen-als dan geene of wéinig vruchten, gelyk men dié
ook doorgaans zelden vind aan hoornen ,, die men kapt, om
eénig zap óf hers dcutr uit té tyfferen of tappen:
Gebruik. ' Deièn traan nog. vérs zjndè ,' én .voorna^
jnenüyk dit jongè bóomen j is po wéék als teer, maar veel
kleeyer igér, in wiens pl&atze de Ambóinéezên hem ook gé-
bruiken," om bare grpöte Vaartuigen daar méde té bejlry-
ken, geljk wy met teer doen. Tot dezen einde-doet men
dit weeke beis ipbreede aarde bakkên; verniengt hét met
Calappus-óly of Calappus-melk, en laat hei een wéinig door
malkander ko’oken J tot dat bét de pbnfiftentie van teer
kr-ygi, Waar.medé 'trien.dan dé Vaartuigen bejlrykt. Als
men 't wat baf der wil hebben j dóet dien één weinig vak
'bns 'LandS''1nk daat 'ópdefï'Hier niede kunnen baar behelpende
Mwpbndets pan d'ëhe:. Amboinze en Molucze Eilanden
tot baar middelbaare Vaartuigen, dieze Tsjampans
en Sloepen noemen, maar tot groöte Scbeépenkari men bei
niet befchikken, om dal bet in geen qudntitèyi ie bekomen isj
én van detè beieeiing beeftze de voornoemdénaam. Hier toe
viag men(ook gebruiken die van ouderdom wat ppgedröogt
is , maar mén moéiër wat meer olye by doen, langer koo-
ken, en de vuiligbéit affehuimen : A i j gene hu wat droó-
ger, eh nietde fchorjfe envuiligbéit van den grimt vermengt
is, nsóórt tot bét branden gebruikt, alle.de klonter-
ijes t’zdmen gëpaki, én in dè drooge bladeren gewonden'}
in dè geddahté vdn 'een tborize: Deze branden beter èti
lankzamet, dan die .van Dammar Batu, geven ook minder
rook, dóch in Amboina ziet menzé weinig gebruiken ,
wegens de febdarsbeit van deze, en overvloed van dé aii-
X - ' ■ dere S