Ill Boek. XLI. Hooftß. AMB O IN S C H E K R U YDBO EK : aji
C A P U T QUADRAGESIMUM XLI. H O O F D S T U K .
P R IM U M ;
Jldnotatio ad Guttam Cambodia.
E X relatu quorundam Maleyenfium cdmpëri, iii
Java quandam occurrere arbqrem,quae magnam
habet convenientiam cum prascedenti Mamina,
ex qua flayus elicitur fuccus,quem prounaëademque
nabent cum Gutta Cambodja, ad hoe autem quidam
periti Sinenfes rogati, ex quanam nempe arbdre vera
Gutta Cambodja colligatur, haec fubfequentia refpon-
derunt, quae tanquam adnotata hic proponere volui,
ut aliis ulteriori inferviant disquifitioni.
Gutta Cambodja itaque, quae in Pharmacopasis Gitta
Jeriiu, Gummi GuttaGumba, geel Gom &c. _pluri-
busque aliis corruptis denominatur vocabulis, Sinenfi-
bus Tin Uyn, & Maleyenfibus Sari Luning dicitur,
e x magna colligitur laftefcente arboré, in .Cambodja
crefcente, neutiquam vero éx convolvulaCeo frutice,
uti quidam male adnotaverunt. Primum in certis re-
eipitur foliis, magnisque glebis in corbiculis iibi invi-
■ cem inponitur & inpingitur, ac fic porro per totam
transfertur Indiam. Hinc a primis Maleyenfibus vo-
cabatur Gitta & Gutta Cambodja, h. e. gummi Cam-
'bodia, unde porro Gutta Cambodja, aliaque corrupta
derivata funt vocabula.
Quondam apud Sinenfes in multo erat ufu Medico,
a quibus fine dubio alias nationes ejus ufum edoótas
'fuere, hodie-autem apud illos extra ufum é ft, quum
inter 'purgahdum nimis violenter movéat alvüm, ali-
quando tarnen illam adhibent talibus in höminibus,
oui nimis pinguefcunt ac macilentiores efle ftudent,
ïequenti inódo, recipé hujus femi-drachmam cum to-
ta radicë Henbujfek. dp. aq. Öryzas cratërém äqUä
rëplétüm, ac cyathüm aceto plenum, hasc fimul coque,
ac inftar potus Thee ebibe femel omni menfis«
Maleyenies illam prseferibunt magmtudine Ämboi-
nerifîs Catjang, feu pifi minoris cum quodam liquore ,
- huicqüe lupèredunt paucam Catsje feu Gitta Gdmbir,
quahtitatèm, ut naufëam aè fubitum compe leantvo-
mîtum. Apiid riÖftram nationem in India Orientali de-
gentem hodie optima ejus formula invenitur, magifte-
rium nempe ejus, quôd ex ilia ope fpiritus vini pras-
paratur,& quod facile operatur per inferiora, nullum
excitans vomitum.
Bontius libr. 6. cap. 57. feribit ita didtam Guttam
Gemu, Malaice Lowan Cambodja, h. e. thus Cambod-
jæ provenue ex arbore, quas fpecie , forma, & modô
crelcendi nullo modo differt (fi nihil differt, ergq ea-
dem eft ) a Ipinofa & lafiefeente planta, quæ unique
in Java crefcit, ipfique loco citato. Efula five Latby-
rus Indicà, a nobis autem Ligularia lattea vocatuT,
quod hid æque ac nos ex relatione forte aliorum hâ-
buit,Zéylonenfes faltem medici ipfi obloquentur, qui
• fuam Guttam Gemu ex perfedla arbore, & non ex
convolviilacëo frutice colligunt.
Bontius pörro extradlum fuum lainjat, feu potius
gummi ifïius præparationem, quam fequenti cpmpo-
nit modo : Recipe libram Gutta Gem«, cpntunde grofi
-fo modo, vitreæ inpone lagenæ, - cui affunde acetum
.forte ac deftillatum ita ,ut ad altitudinem trium digi-
-torum fupra gummi iftud elevetur, lagenam haric bë-
-ne obturatam per odto dies Soli expone, dein per
cribrumdinteum filtra, & fecundum artem in ficcarh
exhalet màflam ; hujus dofis e(t a: duode'cim ad vigiri-
,ti. grana, .five fîcca five in vino difibluta & contrita.,
-omnes.malignos evacuat humores fine vomitu per fe-
• cefîiim faciiem.
Rumphii appendix hifee audtus eft;
Duiri ante aliquot tempus exaudiveram, Europæos
noftrös in Zeylana & Côetfchyn habitantes .ladteum
quendgm fuccum collegifie ex quadam arbore, illumque
habuiflè pro vera Gutta Cambodja, hinc mihi adferri
jiïflî folia, ffudlus, fuccumque hujus arboris ficcatum
• Tom* IL ' ' " anno
plantekening op de Cambodje Gom.
UYt het'verhaal van zekere Maley.eh heb ik bemerkt,
dat op jfava zekeren bóöm tè vinden ty; dewelke
groote gelykenijje beeft met de voorgaande Mamina
, en waar uit een geel zap gehaalt werd, diente voor
éeri en dezelfde aanzien met Gutta Cambodjse, daar op
eenige ervaren Sineezen ondervraagt Zyttde, van wat voor
een boom de regte Gutta Cambodias kome, bebbe,dit wei-
nige tot narigt bekomen, 't welk ik maar tot een aantekening
bebbe willen zétten, om voor andere tot nader onder-'
zoek te dienen;
De Gutfca Cambödite ’dan, dèwelke in de Apotbeekeri
Gitta Jému, Gummi Gutta Gumba, geele Gom &c.
én met meer andere bedorve namen genoemt weidt, is
by de Sineezen Tin Uyn, enbydeMaleyersSari Luöing
genaamt, komt uit een groote melkachtige boom in Cambodja
waffebende, en geenzints van een toü-gewas j of om-
Jlingerende beejler, gelyk zommige voorgegeven 'hebben.
Het werd eerft in zekere bladen ontfangen, met groote
klonteren in korfjes op malkdnderen gepakt, en voortP
door geheel Indiën vervoert. Hier van wierd bet by db
eerjle Maleyers genaamt Gitta o/Gutta C am b öd itedat
is , .Gom Van Cambodien, waar vanverders G uttaCam-
■ bodite, en de andere monjiereuze namen gekomen zfn.
Het plagte eertyds by de'Sineezen in groot gebruikte
zyn m de Medicyne,. van dewelke bet ook buiten iwyf-
fe l andere Natiëngeleert hebben, maar. bedensdaags is ‘i
by bun lieden meeff in onbruik gekomen, om dat bet by 't
purgeer en te groote gewelt in 't lyf doet, evenwel gebruikenze
bei nog zomtyas, én meeft aan zodanigèperzqonen,
die overmatig vet zyn, en gaarn wat mager wildenwer-
den, en dat dusdanig, neemt daar van een halve Drag-
ma fwaarte, met de gebeele wortel Henhuflefcr even veel,
ten ryskom vol water, een Theekopje vol Azyn, kookt bet
t’zamen , en drinkt bet als Thee, en dat alle maanden
ééns.
De Maleyers geven dezelve, in de grootte van eek.
Amboinfcbe Cptjang. of boontje, niet eenjge vogtigbeid,
en eeten daar op een weinig Catsjo o/Gitta Gambir, om
bet walgen of vroeg braken te beletten: By onze Natie
inrOoft-lndiën werd bedensdaags betgemakkelykjle recept
van dezen Gom gevonden. lie t Magifterium, 't welk
daar van met Brandewyn gemaakt werd, want.bét zelve
werkt gemakkelyk van onderen, en veroorzaakt geen
braken.
Bontiüs lib. 6. cap.ft.fcb ry ft, dat bet zo genaamde
Gutta Gemu, in 't Maleyts Lowan Cambodja,dat is
wierook van Cambodja, komt van ten boom, aanweezert,
gedaante, en manier vdn wdffcbèn niets verfcbillendê
van de fieekelige en melkachtige plant e , overal op Java
gtoeyende,by bem lo‘có citato EfulafiveLathyrusIndr-
c a , en vdn orax.LiguIafia laétea genaamt, h wélk by
miffebien, zór Wel als wy , van booren zeggen beèft. Immers
de Cèytónfcbe biedicyns zullen hém tegenfpreeketl; dewelke
haar Gutta Gemu van een voljlagenboom, en van
"géén fingerende beejler balen.
Voorts pryjl Bontius. iyn Extraftüm, óf vèel rhèèr de
preparatie dezes G om s ,’t welk by op. dé volgende manier
bereid: Neemt een pond Gutta Gemu, Jlbót bét groffé-
. lyk,, doet.bet in een glazen flejfebe, giet ftèrken gedijlil-
leerden Azyn daar over, dat by drié Vingers hóóg bét
zelve bédékke, f t welk wel geflopt, fielt in dé Zon acht
dagenlang, klèinjl bet daar na door een doeki en brengt
. het na dekbhfl weder tot èen drooge fubflantie,' zyn dó-
\Jis,is van twaalf tot twintig grein, bet zy droog $ ófgè-
' difjblveert in wyn gevreevên, purgeerendè allé quade humeuren
, Zonder brdaken ,• gemakkelyk door den kamergang:
De Appendix van Rumphms is Vermeerdert met het
volgende,
Dewyl ik' nu lang gèbbort'bddde, dat onze Eufopia-
nen op Ceilon en Coetfcbyn, een zekeren melkacbtigén zap
uit. den boom gehaalt, voor 't opregtè Gutta Cambodja
.gebruikten,«£0.bet ik-myde.'bladeren., vruchten, en ge-
.droogden zap dezes booms Ao. KS93. laten brengen, waar