CAPUT VIGESIMUM PRIMUM. XXI. HOOFDSTUK.
MaJJoy-Boom.
'I t bet zelfsfie Onin - Cubiay wert ook een
. . . . . e-iJ j - -mde r: J~ J
Cortex Oninius, MaJJoy.
EX eadem Onin - Cubiay aromaticùs etiâm adfer-
tur cortex, euiïi quo multum per totam aquofæ
Indiæ partem exercent negotii, de quo tantum
defcribam, quantum a Ceraim-Louwenfibiis dignolce-
re potui, qui ramulum mihi quoque folïis ac frutti-
bus onuftum donarunt, qualis delineatus confpici-
tùr, cujus folium ac frudtus naturali depiauseft nïa-
snitudiné; ,
Erefta & alta eft arbor, ac plerumque adeo cral-
fa ut vix vir earn complefti poflit. Ejus cortex elt
glaber, pallide cinereus, in trunci inferiore parte
fcaber, fifths, ac viridi mufcofitate maculatus ad min.
oris digiti craflitiem, nihilominus tarnen facile ex-
ficcans & firmus: Folia formam habent Lanfii arbo-
ris. fed funt paulo minora & tenüiora, méguque
conveniunt cum Lauraßri Amboinenjis fo liis , funt
autem quinque, f e x , feptemve polhces longa, bi-
nos treive pollices lata, cum lorigo ac tenui apice ,qut
plerumqùe ad unum infleditur latus cum paucis obli-
quis coltis inferius protuberantibus, fupenus autem
folium eft glabrum, æquale, née ita rugofum ac Lan-
fii folium. Sine ordine locantur ad ramulos m brevi-.
bus petiolis, contritaque aromaticum fpirant odo-
rèm, & faporém. Frùtbus funt baccæ rotundæ Uvarum
baccis fîmiles, brevibus ex racemis dependêntes,
uti Larifii fru&us, fuperius coronula & apicé corqna-
tse - circa qùem radii quidam apparent : Recentés baccæ
flavefeunt inftar Lanfîi, ficcatæ verb mihi trans-
miffæ fufci féu puhi erant coloris: Obdu&æ hæ funt
fragili ac lignoio putamine, quod facile eonfririgipo-
té lf In hoc continetur officulum éx rotundo-oblon-
eùmy ex variis quafi conftans firuftis adunatis inftar
tamis fruduum Lénüi, fed quæ riiulto magis pel-
lucida eft ac mollior , aromadei faporis & odoris,
qui mültö dèbilior éft quam in cortice. Cortex autem
optimâ hiijüs arboris éft.pars,- & quum vefialis adfer-
tur in longés fîfliis eft partes binos. ciim dimidio
pedés circiter longés , & 'in mégnas fascias viginti
vel viginti quinqüé pôndo graves colligatas, cortex
hic duplex eft, éx una tarnen arbore collecfcus,
inférions enim trunci digitum crafius éftminorem,
intus rtiffus eft ac brevibus & albénnbus' venis ma-
cùlatus, vel vafiegéfus, aefi calçë fîccé cohfperfus
forêt: In fupëriorî trunco, & ramis craiïioribus cor-
tèx hic cultrum vël binos tantum créflus éft, æqua-
lis , cum fordide albentibus vël flavefcéntibis macu-
Ifs afperfus , fine venis intends albicanübus, eftque
paulo acriôr & calidior præcedériti , craflioris autem
côrticis ôdôr gïatîof é f t , nihilominus tarnen
utefqüe aroméricum valde habet odoretn ac fapo-
rém, ad Cübébas éccedentém, célidüm fîccumque
in térfiô gfadii, àtquë orè' fhandücatus linguém vel-
licat ? non tarnen ita ac Piper , fed Os'grato replet
Caloré 5 fiqüe cdfpofi inurigétur, tantum excitât
in cute câlorém, ut v ix tôlëréri pdflît, tôtum-
qué odoré füo rëpléat locüm: Éxperimenturti opti-
mi côrticis eft, fi urigùé digiti fortite'r ac tânfverfa-
liter frûfta radéntur, & ha’c rafurâ hnea nigra ap-
péréât, atqüe afiquâ confpiéîâtdr huôiidifas, fruita
enim, in quibus Kôc fignüm non ap’pafêC, vétufta,
exftrcca. & viribus deftitut-a habentur, Meet cortex
hic -multcfs p’er ânnos pinguédinem conferVet^ féu
vifeofitatem, etfi fiçcis ac ventofis fervetur locis,
in duodecimufti ënim annum télëih ' habui, cujus
pjurima frufta æquc bpna erant ; fruétus autem tam
dm duraféndnpoWhC , , ,
Urnen. jLatihe Ön^ex.-uninm, jüxfâ lOéüïÔ, ufl-
dé derertur, per tötam pöno Indiam notuè éft iio-
mine MaJJoÿ, arbor autem- ipfa incolis ' dicitur Ay-
.coral
Locus. Cortex;hic^ quantum novi,; nulqüam cre-
feit nifi in Occidentali Novoe Guinea partef quæ vulgo
Onin & Ternatenfibus JVoni vocatur, ) fed non ubi-
que, antërfor enim fëhfna&îmë Océidênfélis pars, quæ
Servorum Onin diditur, ôt Viginti öcfo Miliaria é Ce-
fania diftat j &_ad aqùiïonem fîta efty nulhim dat Maf-
r0y fed âd orientalem magis partem iö continente re-
J ƒ ; gione
Ui t zelfsjle Onin-fpect-
ryagtige fcborjfe gebragt, waarmede men door gants1
Water-Indien grote Koopmanfcbap dryft, ovaar
van ik zo veel zal bejcbryven,als ik van de CëramLou-
wers lebbe ervaren komen, die my ook een takjen met de
bladeren en vruchten medegedeelt hebben, en dewelke
bier nevens afgetekent fiaan, zynde bet blat3 en vrucht
in baar natuurlyke grotte gejlelt.
Het is een regte hoge boom, en gemenelyk zo dik, dat
hem een man pas omvatten kan: dejeborjfe is effen, ligt-
graauw, docb aan de benedenjle Jtam ruig., gefebeurt,
en met een grtiauwe mofagtigheit beplekt, ook aldaar een
kleine vinger dik, mitsgaders Jly f, docb niet te min,
ligt opdrogende, de bladeren~gelyken voel na die van de
Lanïe-boom, docb zyn wat kleynder en dunder, komende
noch meer over een met die van den Laurafter Amboi-
nicus, zy zyn vy f, zes en zeven duimen lank , twee,
derde balve, en drie duim breet, met een lange fmalk
Jpits, die merendeels na de eené zyde gekromt (laat, met
weinigefobuinfe ribben, die van onderen uitjleken, mnt
boven is bet blad glat, effen, en Zo rimpelig niet, als
dat van de Lanjjen: Zy Jlaan zonder ordre rondom de
ryskens op korte Jleeltjes, en gevreven zynde zo geven ze
een fpeceryagtiffe reuk en frnaak van baar. Be vruchten
zyn ronde bèzièn, de w'yndruiven gelyk, vn korte troffen
by malkander hangende, gelyk de lanjjen, van voren
met een klein kroontje eii jpitsje, en f ondom bet zelve
vertoonden haar eenige Jtralen; de verze zyn bleekgeel,
alt Lanjjen, maar dè gedroogde, die m y toegebrag
wierden, waren dönker-graauw , of a'ard-verwig van
coleur: zy zyn bekleet met een brojje bgutagtige jchaal,
die men ligt in pikken douwen kan: en daar in kit de
korrel, uit den roeden wat toegefpitjl , uit verjebeide
hukken, tegens malkander Jtaande, gemaakt, alsbetvleis
van de Lanjjen, dbeb ligter en weker, ook fpeceryaetig
van reuk en frnaak, docb veel flapper, dan de fcborjj'en:
want de fcborjfe is bet bejl'e deel van dien boom, zynde
zo als menze te koop brengt, in lange ftukken geïpkten,
omtrent derdehalve voel tank, en in grote handels, 20a
25. ponden wegende by malkander gebonden: 'dejeborjfe
is tweéderlei, docb evénwel van eénen hoorn: want die
van den onderjlen jtam is een kleine vinger dik, van
binnen ros, en met korte witte aderengéfpikkelt of doorlopen
als of bet droge, kalk voos: aan de bovenjle Jtam,
en de dikke takken is dezelve fcborjfe maar een of tm
rnejfen dik, effen met een Dtöl w it, of gëelagtig velleken
bekleet , zonder witte aderen van binnen en wat boeier
enfeberpér, dan de Voorgaande ,* docb de. reuk van
de dikke is wel Zó liefiyk, niet te min zynze beide van
een zeer fpeceryOgtigen reuk én frnaak: meejl na de Cube-
ben trekkende, heet en dtóog tot in den derden graat, en
in de mant gekaauwt zyfide, op de tónge wat bytende,
docb zo zeer niet als Peper, en de mont met een aangename
warmte vervullende. Op 't lyf gefmeert veroor-
zaaktze ook zodatiigen pitte' op de buit, als men pas ly-
den kan: èii vervult de gébeéteplaats met haar reuk: de
proef van de b.èjte Mafjoy is, als men met een ham
wat hart en dwerS óp de Jlukken fchrdpt, dat bet
dan één zwarte linie maakt, en Zig eenige pgtigbeit
vertornt, want de Jlukkéii, die dat niet eft doeft,werden
voor m t, rdtgedroogt-, .en kragteloos gehouden, hoewel
dezë baJHange jetren zjne vettigbeit kén behouden,
al bewaart men .hem op drooge en lugtjge plaatzen,
want ik bebze tót iriS't ' l l . Jaar. zódanig geboudeih
en de meefie Jlukken noch even goet hemndpsi,. dom (
krücbtèn korinen zo. lange niét goet btyvén. ., , .
Naam. Öp't LatynCörtëx öninius, nddr deptaai ,
daar bet van daan komt, zynde voorts door
bekent met den naame van Maffoy, en d,en bootnzepP
by de ïnwoonders Ayèora. • - f
Plaatzen. Dezen bajl, zo veel tot nog toe béken >
valt nergens, dan op ’t Wejlelyke deel van Nova
nea, C t welk in ’t gemeen Onin, en hydeTatno
Woni Wertgertddmt) dóch niét overtap
(le of Wejlüyke déél, 't welk toen Slavm-Oninnoenr ,
omtrent. 28. mylen van Ceram, na bet '^ 0f rf i 0J j nn° 'f
legen, beeft geen Maffoy, maar wét mjtelym n
done infularum Caras, ubi.pagusFata fitus e ft, inde
Maffoy cortex quondam etiam coepit deduci, hodie
autem illud negligitur, quum natio ibi habitet fcele-
fta & cædis avida; Ad Orientalem magis partem terra
Onin bina eminentia habet promontoria, fita ad
quatuor cum dimidio gradus latitudiriis auftralis, at-
que inter hæc jacent pagi Cattumin & Segala difti,
unde Ceranienfes diuilfa^ry corticem petivere, fed
poftea illudibi negotium omiferunt, five quod incoke
ipfos odio profequerentur, five quod cortex hie defi-
ceret. ’ ' .
, Tribus autem milliaribus venus orientera Auftralis
plagæ fita eft infula Adv ditta, noftratibus Muftela-
rum infula vocata, & actBorealem ejus partem pluri-
mæ parvæ infulæ uno fere, traclu locatæ, poft quas
adfeptentrionem ingens apparet lacus , quæ, nefeimus,
an a pofteriore claudatur oc contrahatur parte, an vero
Occidentalem Onin a vera Nova Guinea dividat ;
Duodecim faltem miliaribus ad orientalem Muftela-
tum infulæ partem. in continent Novas Guinea ora,
fitî funt Æthiopum pagi Nomma - Totto, Cajumera,
bLackayba, ubi cum cortice MaJJoy negotium exer-
cetur, nique fimul cum ultimis duobus pagis in
difta Auftrali ora a Ceramenfibus vocantur Onin-Cu-
biay & Cobiay: In hofee tra&us navigatio ab antiquis
iam temporibus fuit inftituta & frequentata a Ceram-
Lautenjibus, qui jam planamATeJwg terram inhabitant,
hineque fimul Keffingerenfes vocantur, atque inter
fefehi tam bonamvitænormam ac difeiplinam inftitu-
unti ut bini tantum illius terræ traftus, Kelilubu &
Rwna-Tammeri ditti, in Onin navigent, atque inde de-
ducant fæpius memoratum Corticem MaJJoy, quern
dein aliis peregrinis vendunt mercatoribus, .vel ipft
injavam deducunt: Ceramenfes h i, uti diftum., m-
credibili labore ac periculo cum pufillis fuis navkiis
hunc corticem ex diftis traftibus fexaginta vel lep-
tuaginta milliaribus a fua regione diftantibus petere
derent: Ifta enim regio Cabiay incolas habetfilveftres
ac barbares magnæ ftaturæ , deformes, ac vultiiofos,
nares gerentes maxime extenfos , quos bacillis in-
trufis ita dilatant; ut per eas fere ufque in osperfpi-
eere poflimus. Antiquis temporibus nullam exercue-
runt converfationem cum peregrinis populis, nec hac-
tenus aliquos infuamadmitterentregionem, finonex
defeftu quarundam rerum neceffitas illosurgeret, q,uo-
rundam populorum adventum permittere, ac præfer-
tim Ceram-Lauwerenfes & Keffingerenfes, qui hunc
corticem in alia ipfis necefTaria permutant. His autem
nec aliis- peregrinis licitum eft ipfas ingredi filvas,.
ut ex iis hunc petant corticem, fed illi feri homines
contraftum ineunt cum his, qui viles quosdam gladios
vel fakes ipfis dant, ac dein remotos fubito confcen-
dunt montes, in quibus menils fpatio tantam hujus
côrticis copiam decorticant & colligunt, quantam u-
num alterumve continere pofiit navigium, quod ple-
rumque a fexaginta ufque ad centum Pickels extendi-
tur,vel paulo magis: Singulus vero Pickql centum viginti
quinque pondo continet, fique in litus re-
verii fuerint, ex hoc cortice quosdam ftruunt acervos
altitudine Tambuxenfis gladii, atque certum cum
mercatoribus conftituuntpretium: Ceram-Lauweren-
fes vero homines fraudulenti, ftupidis hifee homini-
bus parum dant, quodque plerumque conßftit in vi-
libus Tambuxenfibus gladiis , fordidis veftimentis,
faccharo rubro, & oryza: Hunc vero in Amboinam
dedu&um corticem vendunt pro 15. 16. & 17-. in- '
perialibus fingulum nempe Picko l, quem dein pro
ofto vel decem inperialibus adquirere potuimus : In
. Java autem florentibus temporibus pro 30. vel 40.
vendebatur inperialibus.
Arbor hæc, uti didtum e f t , non ubique in tota
crefeit Onin regione : Qui enim anteriorem Onin terrain
, pagum nempe Kuma - Batu , inhabitant, de-
claraverunt anno 1678. binas tantum in hoc inveniri
traftii arbores, nec prope litus occurrunt,. exceptis
paucis quibusdam , & incolæ trium præcipuorum
ira&uum teftabantur, proximum pagum ita efle cir-
cumeifum;, ut per tria quinqueve dierum fpatia ipfos
permeare opus fit montes-, antequam corticem hunc
conquirere poflint.
..Anno 1678. Noftrates fub inperio Joanneis Keytsvu-
ks locis infulam Adry, feu Mußelarum invaferunt,
rad nullos .ibi invenerunt populos , at penetrantem
lbl obfervarunt odorem Caryophylleum, qui forte ex
Maß
vaße Landt, tegen over de Eilanden van Caras, daar
de Negorye Fata leid, beeft men mede voor dezen Maffoy
beginnen te halen, docb bedensdaags wort zulks nagelaten,
om dat daar een boos en moorddaadig volk woont:
Nog wat oofielyker beeft bet Land Onin twee uitfleeken-
kende hoeken, gelegen op 45, graat zuiderbreedte, entuf-
feben die beide de Negoryen Cattumin en Segala,
daar de Cerammers mede langen tyd Maffoy gebandelt,
docb nader bant die negotie weder verlaten hebben, ’t zy
om datze by de Inlanders mede in den baat geraakten, of
om dat de Maffoy begon te minderen.
Dan drie mylen beooflen de Zuid ooß-boek leid bet Eiland
A d y , by de onze het Wefels Eiland gemarnt, en
benoorden bet zelve nog veele kleine Eilanden, meeß alle
óp een r if, achter dewelke men in ’t noorden ziet een
grootebay, die men niet weet, of geflooten is, dan of ze
het weflelyke Onin van bet regte Nova Guinea affebeit:
Immers 12. mylen beooflen bet Wefels Eiland, aan de
vafiekuß van Novo Guinea, leggen deNegoryenNam-
ma-Totto, Cajumera , en Lackayfia,. alwaar men bedensdaags
de Maff)y ver bandelt, en die t'zamén met de twee
laafi .genoemde Negoryen op de voorfebreeven Zuid-boek,
by de Cerammers genóenit worden Onin-Cubiay, en Co-
biay: Zynde de vaart op die Negoryen al van oude ty-
den af gefrequenteert geweefi door cue van Ceram Laut,
dewelke nu op bet vlakke Land van Keffing woonen, ook
daarom fzamen Keffingers genaamt werden, en onder,
bun lieden zulken ordre houdende , dat alïeenlyk twéé
baar er gebugten of Campous, Kelilubu , eraRuma-
Tammeri genaamt, naar Onin mogen varen, en van daaraf
balen de meer gemelde Maffoy. * dieze dan daar na weder
aan andere vreemde Handelaars verknopen, iff zelfs
na Java voeren: Deze Cerammers'dan, alsgezegt, moeten
met oneeloofiyk veel moeite, en perykel met baare klei-
ne onnozele vaartuigen, de Maffoy van'de voornoemde,
Negoryen, die wel 60. a 70: mylen van baar Land leg-,
gen, af balen: Want bet zelve Land Cubiay beeft tot In-
woanders ver woefle , lelyke, en barbarifebe menfeben*
groot vanfiatuur, mismaakt enlelykvanaangezigt, mei
opgefpalkte neusgaten, daarze boutjes infleeken,en dezelve
daar mede zo wyt doen gapen, dat men daar doorfebier
tot in baar mont kan zien: Wan ouds hebben zy geen
omgang met- vreemde Natiën gebod, en zouden ook tot
nog toe niemaiit op baarLand todaaten ,. za niet bet gebrek,
van veele dingen baar lieden dwong, de komfi van eenige
vreemdelingen op baar fitanb toe te laten, inzonderheid-
de Ceram-Lawaers , en Keffingers, om deze baß tegens
andere noodwendigheden vat baar te ruilen: Docb dezelve
en ook alle andere vreemdelingen, mogen niet zelfs iii.
de bojjeben gaan, om dezen baß van daar te balen, maar
deze wilde menfeben contracteren eerß met Bun lieden,
en eenige Jtegte Jwaar den of hotuneffen van baar bekomen,
hebbende, lopen met een vaardigbeit in ’i vergelegene gebergte
, daarze dan binnen een maant tyds zo veel van
deze baß febitten en vergaderen, als een of twee vaar-
tuigen laden kunnen, 't welk bedraagt, van de do. toé
ïoo. Pickols, en ook wel wat meer: Her Pickol van
125. ponden Hollands, en wanneerze dan óp Jirant we-
dergekeert zyn, zo makenze van die b iß eenige boopen.
in de hoogten van een Tambux fwaatt, en voorts daar
op den finalen prys met Koopluiden: Maai- de Ceramr
Lauwers, zynde flimme gaßen , geven deze domme luiden
daar voor zeer weinig, en bet welke dan ook meeß
befiaat in Jlegte Tambuxe fwaarden, Jlegte Ideetjes „
fwarte fuiker, en ryfi: Docb dien baß in Amhoina. ge-
bragt hebbende, zo willenze 15. 16. en 17. Bjyksdaalders
voor bei Pickol hebben, ‘t welk men evenwel daar na.
voor 8* en' 10. Ryksdaalders beeft können krygen: En
op Java in goede tyden, plagt dezelve wel 30. en 40/
Ryksdaalders te gelden.
Dezen boom, als gezegt, waß niet alomme door 't geheel
Landt op Onin: Want die van 't voorfie Onin, in de
Negory Ruma-Batu, verklaarden Ao. 1678. dat 'er maar
twee boomen op baar Landfireek fionden, men vintze
aok niet digt by. firaht, als maar eenige weinige, en de
ïnwoonders van de drie voornaemde Negoryen zeidesidaar
en boven,. datjde naafie Maffoy zodanig uitgekapt was,
datze wel 3. en 5. dagreizens in 't gebergte moeß en gaan,
om dezelve te balen.
Ao. 1678. Hebben dé onze onder den Commandeur Johannes
Keyts , op verfebeideplaatzen bet Eiland Ad i,
of Wefels Eiland aangedaan, docb aldaar geen volk
gevonden, maar « el een flerken Nagelreukgewaar ge'