renfibus Talawruxiam; ac Decanenfibus Taarki Dizaar. of Tatimanu, in bet Tanjoers Talawruxiam, en in bet
Fruttum autem peculiari nomine Malabari vocantPa- Decans Taarki Dizaar; dan dèvrugt in t byzonder noe-
naeay & Tsjarmy. Ad Orientem nota eft Malaicenfi men de Malabar en Panagay, en Tsjargay. Om de Ooft
nomine- Lontar, ac male in quibusdam libris Lantor. is by bekent met den MaleitJeben naam van Lontar, dog
In Tava dicitur Sudan, ac in Macaflera Talla , unde qualyk inzommige boeken Lantor. Op Java noemt men
Julius Scaliger Exercit. 158. Diftintt. 6. fuum Tal con- hem Sualan , en op MacafterTalXa, waarvan Julius
fecit. In Timora ac circumjacentibus infulis. nomina^ Scaliger, Exercit. 158. Diftimtt.6. zyn Tal genjpf^
tur Coli I I beeft; op Timor ende de omleggende Eylanden met by koiy
Potus inde collettus idem fortitus.eft nomen ac Ca- De drank daar uitgetapt beeft dezelfdeg naam, als die
i'appi arboris, Latinis nempe Vinim Palmeum, juxtaPor- van den Calappus-boom, te weten m tLatyn V mum ra -
tugallicum Vinbo de Palma: in Indoftana Sura & Syra, meum,' na bet Portugeefe Vinho de Palma, ^lndoftan
quod fupraCap. 1. derivavi ab Arabico Serab vel pro- Sura, en Syra, bet geen tk bovenin bet eerjte HooftJtuL
pius a Perfico Scbir, qupd fignificat quemvis craflum af geleit beb van bet Ärabifcbe woort Serab,.ofte nog na-
fiauorem , five fyrupum, in fpecie quemvis dulcem der van bet Perfifcbe Schir, bet geen alle dikke zoon van
liquorem, qui e plantis ftillat aut exprimitur. Malai- vogt betekent, ofte Syroop,dog in t byzonder alle zoete
cenfibus Tdacca ac noftratibus Touwak, Amboinenfi- drank, die uit de gewaffen druipt ofte uitgeperjt wert, in
bus & Timoreniibus Tm. Saccharum rubrum, quod ’t Maleyts Toacca, en by de onze Touwak, in t Am-
èx hoe coquitur fucco, in Indoftana Jagara vocatur; boins, en Timorees Tua. Den bruinen zuiker, die uit dit
quod quidam pronunciant ac Galli Scbagera,unde ve- zap wert gekookt, biet in Indoftan, jagara, t welk zommi-
teres fine dubio Saccbarum derivarunt, quod in Malai- ge uitfpreeken , als de Franje Schagera , waar van de
cenfi adhuc occurrit lingua, durum enim Saccharum oude buiten twyffel gemaakt hebben bet woord Saccharum,
canthüm nominant Sacccrr. Flavus ex fruttibus matu- 't welk men ook nog in 't Maleyts vindt; want den bar-
ris expreflus fuccus, atque ad cafei confiftentiam ex- den Candy-zuiker noemenze Saccar. Het geele zap uit de
ficcatus Malabaris Punat & Punata dicitur. Arboris rype vrugten geperft, en tot de confiftentie van kaas ge-
folia vocantür Ola asque ac Calappi folia. droogt, noemt men in ’t Malabaars Punat, en Punata.
De bladeren des booms bieten O la, zoowel, als die van
den Calappus-boom.
Locus Invenitur hsec arbor plurimum in Zeylan® Plaats. Dm bootm vim mm in menigte aan dc Ooft-
nlaea Orientali, praafertim in regnq Jaffanapatnam, kant van Ceylon, inzonderbeit in het komnkryk Jaffana-
ac inde porfo per Cormandel© oram ufque ad Ori- patnam, en van daar voorts langs de euft Cormandel tot ,
vam item in Java, fed plurimum in ejus Orientali par- Oriva toe Item op 't eylant Java , dog meeft aan dejjelfs
tp in Madura, Balya, ac porro per ilium infularum O oftelykjte deel, op Madura, Baly, en "voorts langs die1
trattum ufque ad Timoram. In Celepe hujus quoquein- reeks van Eylanden tot Timor toe; ook beeft men groote
o-pnfes funtfilv© circa Gelliffonam ac Manduram: Pau- bojfeben daar van op Celebes, omtrent Gelhffon, enMan-
*L occurrunt in Orientali Ceram© parte, atque in Am- dura: weinige op 't Ooftdeel van Ceram en in Amboina,
bnina hinc inde una tantum alteravearbor, .qua; etiam bier en daar maar eene, en die men ook, als een rariteit,
tamnuam rara & exotica colitur. Mirandum fane eft, met moeite opqueékt. Het is te verwonderen , dat deze
dnas has Indias nutriceSjCalappum nempe acLontarum, twee voedfterejfen van Indien, te weten de Calappus en
ram occultam fovere invidiam atque odium, ut in Jager-boom , zoodanigen heimelyken jaloujie en baat te-
nna eademqueregione, vel uno in agro fimul crefcere gens malkanderen dragen, datze in een en t zelfde land-
nolint Ouod tarnen fumm$ Creatoris fapientite attri- febap, of op eenen akker t'zamen niet willen waffen, dog
hnendum eft , qui proficüas has & humano genen 't welk men des Scheppers wysbeit moet toefebryven , die
neceffarias arbores una in regione progermina- deze profytelyke en noodige boomen voor t menjcbelyke ge-
re noluit. Videmus enim in tota Indoftanas ac Zey- Jlagt, ineen en bet zelfde landt by malkanderenmet lyaen
iana> narce Occidentali Calappum abunde ac vegete wil-, want wy zien dat op degebeele Wejmyde van in-
rrpfeere ibi autem nulla vel rara admodum occur- dofianen Ceilon, den Calappus-boom overvloedig en weel-
rir T nntarus: E contra in Zeylan© parte Orientali drig waft, dog daar beeft men weder geen of weinige Ja-,
ar Cormandeia pr$dominantur Lontari, in quibus lo- ger-boomen, en die ftaan nog altydt daar van afgezon-
ris uti funra diäum fu it, Calappus eft exotica vel dert '.'daar en tegen voeren de Jager-boomen bun beer-
rarrflima ac pauc© ill© arbores, que in iftis oc- febappy op Ceylons Ooft-kuft en Cormandel, alwaar, alsr
rnrrunt reeionibus, femper peculiari in loco folita- gezegt, den Calappus-boom uitiandifcb of dun gezaayt is ,
e/re debent. Verum eft, multi polTent demonfträ- en die weinige, die men dan nog aldaar vint, moeten zig
- ioc; ubi amb© h© arbores fibi mutuo' jundl© ere- altyd op eenftuk lands alleen houden: bet is waar , men
fount ’ fed qu© minori eft numero, femper languida zoude veel plaatzen können aanwyzen, daar beide die boo-
prit fi cum aliis comparetur. Ego autem in Amboina men onder malkander ftaan, maar den mindere in t g ^ l
vidi Lontarum perfea© & adult© ftatur©, qu© magno zal altyt treuriger ftaan,dan byp n s gelykeny en ik beb
pvculta erat labore ac 1 tarnen fterilis femper fu it, in Amboina gezien eenen Lontar-boom, fcbier van eenyol-
niillam aliam ob cauflam, quam quod multis adftaret komen ftature , die met grootè moeiten gebayent wiert,
Calappis , en tgter onvrugtbaar bleef, 'om dat by by veele Calappiis-
XJPus. Vulgaris Lontarus feu femina colitur vél ob Gebruik.. Den gemeenen Lontar-boom , of bet wyfken
fruaus ' vel ob potum : P otus’ autem pr©cipuus wert gehavend, 0/ om vrugten, of om drank, daar van
pft auioue fimili elicitur modo, uti de Calappo fuit te bebben; dog den drank is w e l’t voorriaamfte, en'dewel-
diaum • racemus nempe florifer feu Majang, Malaba- ke op diergelyken manier getapt wert, als van den CMvp-
rk Pale diaus vagina adhuc contentus fortitër fri- pus-boom, namentlyk, bet bloeizelof de Majang, in t Macatm
feu duobiis afferculis, qui inftar forcipis colli- laboursgenaamt Pale, nog in zynfebeede beßooten zynde,
ffati funt premitur, ac poft tres dies antica feu dimi- wert bevoorens fterkelyk gewreven, of met twee boutjes,
dia minor pars amputatur , ac deorfum flexa ra- die als een tang t'zamen gebonden zyn, geknepen, en dan,
mn anneaitur, cui appenditur ollula feu Bamboes, naa verloop van drie daagen, zoofnyt men de voorjte en
mi»» ner nodis ftillicidium ' repletur, quptidie au- kleinfte helft daar af,, bint den fteel nederwaarts gebogen
rem lamella Majang© eft abfemdenda , donee to-' aan een tak Daft, en bangt daar aan een potje of bamboes,
tus racemus fit confumptus : Sjque h©c- arbor plu- 't welk dan in een nagt vol druipt, dog dagelyks moet men
resMaiangs g er it, turn ex uno racemo pótus , ex. eenfcbyfje van de Majang affny den, tot dat den fteel ge-
alio fruftus colligi poifunt. Si hunc fuccum potui confimeert is; en als dezen boom meer dan een Majang
adhibere velimus, arundines'.pur© feu oll© an- beeft, zoo kan men wel den eenen teifferen, en de andere
nettend© funt: Si verp faccharum inde cöqui ve- kunnen vrugten dragen. Als men nu dit zap tot drinken
limus tum oll© intus calce oblinend© funt, quod gebruiken w il, zoo moet men zuivere rieten, of potten,
Suram fpiflïorem reddit, ac dulcédinem confervat, daar aan hangen, maar als men zuiker daar uit kooken
ataue hinc folebant quasdam arbores pro potu, alias wil, zoo moet men de potjes van binnen een weinig met
nro faccharo coquendo adhibere. Potus hie fere ejus- kalk beftryken, 't welk de Sura dikker maakt, als mede
dem eft natur©, ac Towak liquor ex Calappo elici- bare zoetigbeit bewaart, en^daar om pleegt men byzondere
tus eft tarnen paulo magis fubruffus, ac pinguior, boomen te houden tot het drinken, en andere tot bet maahn
'atque hinc faccharo excoquendo aptior , peculiaris van zuiker. Dezen drank is bykans van de zelfde gedaan-
etiam eft faporis, quo facile a Calappi liquore dignofci te, 'als den Towak van den Calappus-boom getapt, dog wat
poteft ; toffer,
poteft- Quum itaque Cinghalenfes inZeylana, &Kel- roffer, en veel vetter , en daarom bequamer, om Syroop
lingenfes in Cormandeia quotidie hanc atifcendere de- van te kooken, ook vaneen byzonder e Jmaak, die bem ligt
beant arborem, peculiares cintturas atque alia*adjuta- van den Calappus-Towak. komt te onderfebeiden; dewylé
menta hunc in finem conficiunt: ad pedes nempe la-; dan de Singaleefen opZeylon en Kellings van de kuft Cor-
queUm funis' inftar femi-circuli, quo arbores eonfeen-' mandei dagelyks 'deze.boomen beklimmen moeten, zoo beb-
dunt; duplex circa corpus eingulum, cuiappendent benje byzondere gordels, en ander gereetfehap daar toe, te
duo cultri vagina oeclufi , ollulam pr©parata inple- weten: een reep van een touw als een halve cirkel aan de
tam calce, & aliam ollam in corbi ex viminibus con- voeten * waar mede. zy de boomen beklimmen, een dubbel-
texta in dorfo habent,in quaexftillatam colliguritS'w- den gordel om. bet lyf, waar aan bangen twee mejfen in
ram, qu© omnia peculiaria funt fortita fua nomina een Jcheedes een potje met toegemaakte kalk, en nog een
lingua Malabarica, atque ab aliis latius ac curiofe dè- pot in een korf van gevlogten ryswerk op den rugge . waar
fcripta funt, ac prpinde a me hifce in regionibus igno- in zy de. getapte Sura vergaderen, alle baar byzondere na-
ta omittuntur. ^ men hebbende In 't Mallabaars, en ook. by andere Wytloopi'g
en curieus befchreven zyndè, en daarom by my als onbekend
en ongebruikelyk in deze quartieren naagelaten.
r Sura tarde ac fenfim fupra ignêm coquitur in fpiifum De Sura wert over een langzaam vuur eer f t tot een dikken
Syrüpum Carpoene dittum, dein in oblongas effunditur Syroop, Carpoenë genaamt, gekookt, daar na in lankwer-
•feorbés , ac fumo exficcatur s tumque ex ea fitfaccha- pige korfjes gegooten ± en, in den rook gedroogt, en dan
rum ï'ubrum arboreum, Jagara proprie dittum: Javani komt daar van een bruinen boom-zuiker, dien men èïgent-
hunc Syrupum in parvas- parinas feu patellas, Tam- lyk Jagara noemt. De Javanen gieten dezen Syroop in
poerongs, Bamboes, vel fimiles effundunt, ac iniis tam- kleine fchooteltjes, Tainpoerongs , of Bamboesjes, en ld-
quam in parvos faceharinos panes, exliccant, quorum tenze daar in, als kleine brootjens tot zuiker opdroogen,
duriores foliis quibusdam involvunt,' ac venales ofte- waar van ze dan de bardfte in zekere bladeren winden, en
runt, qui autem viliores ac confratti funt, Corbibus zoo te koop brengen, maar de.Jlegiefe, of gebrookène broo-
indunt ac cum alio arboris faccharo commifcent, tjens doenze in kanaJJers of korven, enyermengenze mei
quod ex Saguero arbore conficitur. Lontareum hoe een anderen boom-zuiker, die Dan den Sagueers-boom ge-
faccharum bene ac ficeis imprimis locis eft aflervan- maakt wert; men moet dezen Lontar-zuiker wel, en dat
duin, alias, enim facile liqueieit, atque hinc optime op ‘drooge plaatfen bewaren ', want anders fmelt by ligt
ex1 eo tales panatell© vel oblongi baculi formantur, Weg, en daarom wert bet bequaamft, enbeftgeagt dat menzé
Ut eó melius in locis ficeis deponi polTent; - tot zulke kleine broodjes, of lankwerpige ftokjes formeert,
■ om .dezelve aizoo ie beter op drooge plaatzen te kunnen leggen^
Lontareum hoe faccharum a Sagueri faccharo bene eft , Dezen-Lontar-zuiker kan men van dén Saguèers-zui-
difthiguendum, hoe autem eft nigrum, fufeum, ac hu- ker zeer wel dndeffebeiden, want denlaafteh is Zwart-
midum, altërum vero pallide fufeum, ac ficcum; dif- bruin., eri vry vogtig , dog den eerften ligt-bruin,
ferunt quoque fapore , Lontari enim faccharum ad en wat drooger,, ook van een byzondere Jmaak , midsgaders
édulia & ex manu vulgo comeditur , atque inde in Ja- tot de koft en om uit de handt te eeten veel bequaamer dan
,va femper placentul© feu Bacilli formantur. Aduftum den Sagueers-zuiker, wordende op Java altyt tot koekjes
f©pe quidem fapit* verum hoe nëutiquam faccharo, of ftokjes, gemaakt; by fmadkt zomtyts wel wat bran-
fed ejus pr©parationi, ae. nimio igni imputandum eft. dig, dog dat moet men niet den zuiker, maar bét bereiden
Obférvatum quoque .fuit, fi a riovitianis. nimis. vora- en fterkyntw toejebryven. Dog Beeft men .ook ervaren, dat
citer comedatur, dyfenteriam excitare. Incolis autem by, by de nieuwelingen te gulzig gègeien , den roodèn loop
ufitatiflimum .& .aptifllmum habetur medicamentis komt ie veroorzaaken, maar de Inlanders houden bem voor
commifcendum,. uti & fuffimigio Aftangi ditto, xui de bequaamfte om by bun medicamenten te mengen-, als me-
gratum acijucundum dat odorem. de by bei drooge reuk-werk, Aftangi genaamt, aan bet
' - . . welk by.eèn byzondere gratie of Ueffèlyweit geeft.
In Zeylana, ac Cormandeia magis expetuntur fru- Óp Ceylon, én de kuft Cormandel maakt men meer werk
ttus, quam in Java ac hifce Orientalibus infulis , femi: van de vrugten , dan op Java , en deze Oofterfcbé Eylan- .
lhaturi nempe j quorum putamen hattenus :eft molle, Jen, te wetende balf rype; die nog een weeke.fcbaaï beb-
ex arbore avelluntur vel abfcinduntur, ac cortice ex- ben, fnyt of plukt men van de boomen, en kapt dé botenore
denudantur,- quorum putamen tum digico per- venfte bolfter daar a f, de wéeke fcbaal doorboort men
foratur, tumque mollis nucleus Liplap dittus forberi met een v in g er en dan kan men bet nog weeke pit of lip-
pqteft, qu© jucundus öptimeque refrigerans eft, ni- lap daar uit Jlurpen, dat zeer aangenaam èn verkoelende
mia autem ejus quantitas haud ingerenda eft, quum is, dog men moet’er niet al te veel van. in zwelgen, om dat
ftomachum debilitet, ac proinde nocet. Maturi fru- het de maag o,ok verftapt,, en dien volgende fchaudelyk is.
ttus plus mqlefti© habent, five crudi edantur, five Met de rype vrugten beeft men wat meer móéyten, het zy
Poenata ex iis fiat; Molles ac maturi crudi. comedi om dezelve, raauw te eeten, of om Poehatd daar van te
poifunt, fi exterior cortex tollatur, ac fibrofa caro maaken. De murw rype kan men raauw éet'en, de buiten-
digitis adeo prematur, donec. omnis flavus fuccus ex- fte febélle daar aftrekkende, en bet bairige vlees met dé
ftillaverit, quique reftat , exfugitur, uti in matura vinger zoodanig drukkende, tot dat alle het geele zap daar
Manga Succus hic dulcis quidem fed fimul fatuus uitkome, en’t welk men dan daar afzuygt , gelykvan dé
eft; reftans autem Cayro, feu fibrofum putamen cum rype Mangas; zynde wel zoet, dog ook wat geyl van
nucleis abjicitur: Fruttus autem, qui non adeo funt fmaak, en de refterende Cayro, of bairige bolfter, met
maturi, fupra ignem affandi funt, donec fuccus per de korls, Jnvyt men dan.weg; dog de vrugten dié nog zoo’
corticem penetret yel exfudet, quique tum decorti- ryp niet en zyn, moet men een weinig over ’t vief braden;
catur, ac fruttus, ut antea dittum, comeditur; tot dat bet zap door defcbelle peen dringt, of begint uit te
fweeten , én dan dezelve daar af trekken , en de vrugt
■ >' ... ■ . eeten als voorèn.
Ad Punatam conficiendam plus mqliminis reqüiritur, Tot bet maaken van de Punata vereyft nog al
poftquam enim maturi fruttus, qui a Julio in Septem- wat meer werks , want naa dat de rype vrugten, die
brini ex arbore decidunt, colletti fuerunt, pecioli & van Julius tot September toe van de boomen af vallen;
calices manibus diftorti, exteriores cortices abrafi, ac by een vergadert, de kappen of kelken des fte'els met de
decorticati fruttus aqua abluti, atque ab adh©rente banden daar afgedraqyd, de buitenfte bolfter s af gerukt,
hirfutie, & terra depurati fuerunt, tum exprimuntur, midsgaders diegefchilde vrugten met water afgefpoelt, en
atque cum aha,lympida aqua tam diu fricantur , donec van de daar aanklevende ruigte en aarde wel 'gezuiverf
omnis flavus fuccus fuent exhauftus, quod aliquando zyn, dan drukt en kneet men dezelve in ander febopn wa-
bis ac ter repetitur, ne fuccus perdatur, ac fpifïa fiat ter zoo lange , tot dat al bet geele zap daar uit is, en ?t
conliftentia, quam pr©paratores arcuato bacillo ab welk zomtyts, ook wei twee, of drie maal Wert befbaült,
omnibus putamims filamenps depurant, tumque ma- op dotter dog geen zap verhoren mogte gaan, èn bet een
cninam ex ailerculis confettam pr©pararunt, qu© dikke confiftentie wierde, dewelke zy , nafnentlykdeberei-
nicrarracaira,MalaiceLanteLante,Malabaricë Pan- ders, dan, met een kruis ftokje van allé vezels der bol-
ael vocatur, in hac machina extendunt amplas pal- fters, die daar nog in mogten zyn, zuiveren, hebbendé
meas tqgetes a quatuordecimad fexdecim cubitos Ion- dam ook al gereet een (telling van latten gemaakt, dierge-
9uphs tum pr©paratum effundunt fuccum adeo lyke men bier om de Ooft Parra Parra , in 't Maleyts Lan-
ipmum,utvix rolia matt© confpici poffmt,per unum te Lante, en in 't Mallabaars Pandel noemt, daar op
lom* ' ■ :.* tum' ’ Q uit