2 H E k B A R 11 A M B O I
Fibres provemunt in racerno ramofo,uti in Manga
Brava hùjus auteih-flores niagis ad Jasminum acce-
dunt, in lorigo enim pedunciilo guinque Jocantur
alba & extenfa petala ïetroflexa, in medio concava,
flaccidai ingrâti odöriS, hæc. vero infidént câliculp
tlipetaïo, In quovis aiiteni racemô quatuor vel quin*
que tantum frudtus ad maturitatem perveniuntfor*
mam hâbeütés Condônddiig,, .v e 1 iriftar illorum Manga
Bravé) geminiqüe plerumqué aréle'fibi adcùrnbünt,
brevibus ac v is dignofcenais infidélités peduricûlis?
qui non in ceritro ; fed oblique fru&ùs perforant, qui
Luperlüs diiro & obtufo apice confiant; t Externe vi:
ridis funt coloris,, ac matUri flavefcünt inftar Mangæ,
dül riigofi tandem finit éx ruffo nigriçaritesi Siib
exteriore pellicula crafla & riigofa locatur glUma-, qiiab
per longitudinem in crafla duci poteft filamenta, in-
jftar ffilftuâ -Mângàî Bravæ. Quisque véro fruftbs per
medium fulcatuS eft, fed nec vi feparari poteft, fed
cultrp Parrangb ditto findendus eft. Intus bina ofii-
cula planai fibi adcumbunt biliqgiiia fere, .quæ infe-
rius exbàvatà. fiinè, ubi pedunculo fuere nexa, hæc
officula ex dura, füfca, oc tenu! quafi pelle Gonflant *
in qua planus recon.di tur nucleus.,- corneas quafi &
lentus inftar'c o n i, qui faporem habet Nucum avel-,
lanarum j ifl binis cellulis, quæ ab utraque parte lin-
guæ ifti adcumbunt, nil invenitur nifi ifta crafla filai
E x Omni trunci & ramorum parte, Ubi mciduntur;
vel folium abrumpitur, immo ex ipfo ejus nervo medio
exftillat lac aliquod albicans tenaxvifcofumque,-
quod mox exficcatur;
B icitur, aliis in locistruncos fui fie öbfervatos, quô^
bini vix..vin ampletti.poterant, inque fruttibus qui-
Busdarn fiepe unus tantum invenitur nucleus, ac unica
tantum déjcripta lingua.; . r , .j.
Radix eft mediçamentum, quod ex hac defideratur
arbore', quæ. externe ôbïcure^flavçfcit, raûltisque fr1
brillis ,confiât,, iritus .vero'pallide flavefcerftis. eft coloris
, & lignola, ita ut baud male référât illam Anti-
cho\eriçæte\i'Upas Bidji. Hæc fi recens fue'rit, a-
deo dura -efl, ut fecures' majoresque cultri feu Par-:
rangh hebefeant,! fi cædatuf , in ramenta tarnen facile
dïflilit inftar vitrr. Ejus fapor omnina convenir
cùm Anticbolericaquæ amaritiem habet fabaceam
fed non ita amara eft ac Rex Amarorisi -
Nomen. Latine Laft'afià Salubris, quiim videam om-
nes incola? hanç hapere pro fpeçie Arboris' Lattariæ1
feu Manjgæ Bravæi ;ëâm vero falübfem cogrtominavi,
ù t eam aefenderCm & liberarem a noxiiS qualitatibus,
qua® Lattaria vera po'flîdet. Cætérum Malaice voca-.'
£uf Upas Ladd Lacki, quüm tamquam mas habetur
îllius, duss.Rex Amaroris yocatur, diftinguitur vero
àb' alia Upas Lacki Lacki ppéçie, quæ pofteà deicri-
betûr■ nomine. Lani. In Leytimora yocatur Wabbo•
Meyt 'y èb quodhuliibihiû inlitore crefcat, quum Wab-
bo , . feu Manga Brava in media quoque creicat regio-
n é , Alangenfes vero ipfam vocant Lou Lite, h. e.
Solium æmùlans Lite feu Poète. Hoeamohelenfes il--
laft* nommant Nantabide.
L qcus...Primum hæc arbor,, uti diélum fuit,inventa
eft ahho T093. ;in Ceramæ plaga Zephyrea circa
pagum Tamilaü ,'i-àc dein ultériore indagine reperta
quoque fuit in Leytimoræ litore Zephyreo Along, &
Toeteboe Bo'êro & Manipd,,fëd libique rata ac hinè inde
unica .tantum arbor in- folo litoreo penitus arenofo,
& ’ aliquandô etiam'- prope fcopulos. Tam diu ignota
fu it, quia vix a Manga Brava quoad folia & fruétùs
dignorçi-potuit.- . ■ - ’ :
- Ufas. - Co’ntra' eosdem inpriiifisadhibetufaiFei-luSj ad
quos Anticbolerica ufurpatur, contra abdôWinis némpe
tormina & dolçres ut & coiitra nôxios pifees &can-
cros, fi comefti fuerint, unde & ejus radices in itine-
ribus marinas fecum convehunt.
;. Hae'amoheienfes,qui expertifliriiamhujüsarborisvir-
tutum notitiam habere cenientur, iliam adhibent primo
contra convulfiones & Epilepfiam, qui interiorafrudtas
foliolamufum. vocant çum pauca radidsquahtitaté con-.
t-rita, ae guttatim illam on infunduntÿcraflamque ejus
partem nûchæ illiniunt. Secundo cbntra Rofton, feunafi
cancrum, recipe hune in fînem frudtus nucletim, cum.
aqua conteré^ .ejusque tenuifiimam partem nâfo in-
funde;j crafliorem vero externe ipfi illine.- Tertio
contra Upas feu Pleuritidem , contere nucleüm vel
• radi-
N E N S I S Liber III. mp. XLH.
Het bloeizel komt vqórt aan een getakte, tros , mede gè*
tyk aan Manga Brava, docb deze bloemengelyken meer
na de Jafmynen, want op een langbdlzigjieeltjejlaan
y. witte uitgebreide blaadjes achterwaarts gebogen, inde
midden bol, flap, en onlieffelyk van reuk) op een voetje
van 3 .-Jpitzen gemaakt: Aan ieder tros konten maar 4* a,
5. 'vruchten$ tot perfeStie van gedaante flfr Condondong,
qf als die van Manga Brava, en zitten gemeenlyk twee
digt tegen tmlkander aan korte en pas kennelyke jleeltjes ,
dewelke niet ‘regt achter, maar wat ter zyden ingeloten
werden,van voorèn niet eed harde JiqmpeJpits. Zy zyti
van buiten groen, en in de rypbeid geel , als filanga, de
rype fa'erden vol rimpelen, uit den rojjen. en fw^r.ten ge-
mengt. Onder bet luit'enjle velleken leid een grófdradj-,
ge en grove boljler, die zie langs beenen in grove draden
laat Jplyten, eveif eens gèjyk de.vracht van Manga Brava.
Ikder Vrucht beèft in de middcil een klove, dog laat
zig met geen gewelt van malkander trékken, maar moet
Tfiet een Parrangh van malkaar gekapt werden. Van
binnen vind men twee.platte korrels tegens malkandèr lig*
gen, als twee tongen, achter met een uitgefnede boeky
alwaarze tegens een knoeftje van den fteel'aangezetèn beb-.
bén j dézê tongen zyn van. een harde, bruine, docb dunne'
buit gemaakt j daar in Vind 'men een platte heeft", hoorn- '
Ver wig, taai dis leder, vaiifmaak als Hazel-hööten, in
de twee bollighedendié iet Wëdetzydé tegens dè tonge aan-
teggen, vind, men nièts dan de 'voornöèmdegrové draden:
Ovtr al daar'trien in den ftdpi Öf takken kapt, of een blad
df breekt i jd -zelf s uit de gequetftè rHiddet-zenuwè loopt
een, witte melk uit, zeer kleverig en ftram, en, droogt
dadelyk op.
Men zegt dat op andere plaatzen den ftam gezien is van
twee vadem omvattens , ■ en in zommigevru6bten-uindmen
ook maar ten beeft;, en een tóng.
ï)e.wortel is bet Medicinale, dat men vandezen'-boom
neemt i van buiten donker -geel, en met veele.Vèzeltjes behangen,
binnen met een Meek-geel bout, ;zo datze niet
qiiatyk gelyken die van .Anticbolerica'of Up'as Bfdji; De
.Verfcbeis zo bard in ’t kappen, datze bylen en Parrangb
ftomp maken, echter breekt zy zo-kort af als glas. Den
farndk kómt ten eenemantoV'éfèén mét'AntiGholérica, te
weten $ met een boonaebtige bitterheid, docb verre zo bitter
niet ,' als den Rex Amaroris. ’
Naam. In 't Latyn Laólaria Salubris, dewyl ikdöcb'
ziefaat-meeft alle de. Inlanders hem bquden voor ,een Ar-
bór Laft aria. of Manga Brava, - beb ik bem docb gezant
o f 'médicynaal bfgentömt, om bem te bevryden. van
de quade eigenfebappen-, dewelke, den melk-bootn, beeft.
Anders noemt men bem in H Maleyts Upas Ladri Lacki,1
deWyb by voor bet Manneken Van. Rex Amaroris gebau-,
den werd; docb onderfebeid bem van een ander Upas Lacki
Lacki, bier na te befebryven onder den naam van Lani.
Op Leytimor noemenzè bem Wabbo Meyt , dewyl by
nergens dan op ftrand valt, daar de Wabbo of Manga
Brava ook wel landwaarts in groeit. Docb die van Alang
noemen bem Lou .L ite , dat ,is, een blad dat naar L ite
of Poëte gelykt.' Dié van -Hoedmobél noemen bént Nan-
: tahnle; ? ;;
Plaats.i Hy is , als gezegt, eerftmaal gevondènin ’tjaar
1623. op Cerams Zuid-zyde, omtrent deNegory Tami-
lau , en by nader onderzoek is by mede gevonden op Leytimor
sZuider-ftrand, Alan g, en ToBleho.e Boer o , era
Mahipa, docb overal weinig, en bier ‘en daar een eeiii-
gen boom 'op een pitte Zartt-ftrant, en zqmiyds ook by:
klippen. Hy is zó larig onbèkent gebleven, dewyl mén
bem van de Manga Brava in bladeren en vruchten qua-
. tyk onderfebeiden kan.
Gebruik. Hy werd theeft gebruikt tegens dezelffte gê-
hreeken als Ahticholerica, te weeten, büik-pyn, krimpen
, en z&zig ierhant qualyk gevoelt vanjcbadelykevif-
feben en Cr ooien, daarom zy' deze wortelen óp Zeereizen
by zig voeren.
Dié van Hoeamohel dewelke men meent de befte ken-
nijfe van dezen boom té hebben, gebruiken bem 1. tegens
de ftuipen en vallende ziekte, neemende debinnenfte blaadjes
van de vrucht, met een weinig gevrêveni Wortel,
gieten zulks met droppen in den mond, en fvteéren bet
dikke achter in den nek. 2. Tegens bet Rofton of Cancer
der neus: Neemt de kern van de vrucht, vryftze met
water, bet dunfte doetin deneus, bet dikfte fineert bo-'
ven Óp. 3. Tegens bet Upas: vtyft de kern of dé wortel,
fmeert bét op dé bórft, geeft pet ook te drinken met'
■ ctrt