, + HERBAR I I AMBOI
Syrupumex liquore Towak Calappi in Maldivenfibus in-
fulis fequenti parari modo , Towak infundunt cacabo,
& coquunt eum cum albis ac pellucidis. lapillis, qui
in mari inveniuntur, fi per aliquod tempus hic liquor
cum lapillis ebulliverit, inftar mellis fapit & optimo
fyrupo fimilis eft, inftar ceræ flavus, & norunt præ-
parare vel tenuem, v el infpiiTatum, uti ipfis lubet.
Syrupus hic denuo il coquatur cum pluribus talibus
lapillis , infpiffatur & albelcit inftar facchari Canthi
albi/qiio mercaturam exercent.
C A P U T Q.Ü A R T U M.
A b o r tu s, S Monfira Coccorüm.
P Oft reguläres Calappi Ip e d e s , jam ejus _ abortus
ac monftra. defc'ribemus., quæ hoc in genere
aliquandö pfovehiüht ; hæc autem hàbeo.
non uti verbs abortus, fed ut luxuriantem materiain,
fi nempe1 una ex nuce tres quatubrve progerminent
truncij' quod in hifce Orientalibus plagis raro, in Zey-
Iana vero, aliisque Malabaricis regionibus ftepiüs ' Öb-
fervatur. Raro.autem ambo'vel plures fuas äcquirunt
perfediones , unüs enim vel1 älter fenfim emoritur.
In Zeylana tarnen prope Columba. in horto quodam
tres fimul Calappi trunci uno ex b.rtu proyenerunt
ingentes fatis, inter quos. cellula trigbna locata fuit':
ïn regionibus quoque ad Eurum fitis geminæ'nuces
bbfervatæ fiie re , quæ 'duo nempe putamina'fibi invi-
cem junttà gerebant, atqué in utroque continebâtur
diverfus nucleus. An autem hæc peculiaris fueritfpe-
cie s , an vero forte förtuna ita progerminaverint, co-
gnolcèïë non potui. ,
Abortus autem proprie' dittus eft, qüi cofjtra na*
turæ propofitum ex defeftù matèriæ vel alio impedi-
mento provenir, & hinc irregulärem obtinet fofmam,
cujus duo tantum proferam exempla, unum tricipitis,
alterum polycephalæ arboris Calappi.
Prima in Amboinæ antica parte in folo Hitoe didto ;
in montano, oud-Kay tëtto ditto loco, mirabilis fane ac
rara erat Arbor Calappus, cujus Coma contra generis
fui naturam in tres divifa erat ramos inftar folii Bag-
geoe: Unus enim ramus erettus erat, alii autem duo ad
•Auftpim inclinabant, quorum quisque ordinariam ha-
bebat frondem feu folia : Numquam hæc arbor quos-
dam produxerat frudfus, & ineolæ illam patriæ fuæ
fatalem putabant arborem, quum enim eorum'præ-
fettus Kakiali dittus cum toto populo anno 1642. re-
bellarent, & arma contra Belgas gerereht, accidit,
ùt Triceps hæc Calappus fponte fimul cum alia arbore
Waringa caderet, quod præfettus Kakiali audieps, hæc
vocifératus eft verba; noftraquoque terra cadet, uti in
fubfequentibus etiam fattum fuit annis, quum ipfe oc-
cideretur aç regiium quadriceps antiquum , cujus
multicéps Cälappüs ' arbor lignum fuerat, everteretur,
ae regio tota in ditionem Hollandorum redigeretur.
Alterum exemplum rarius e f t , ab verum Calappi
monftrum, quod meo e.tiam tempore anno 1^85.
confpiciebatur ad diftantiam B.ombardæ verfus Auftrum;
ad Occidentalem pagi Bagualæ partem, in anteriore
mphtium parte, quæ jam fruticibus, & aliis
filveftribus bccupatur plantis, ante viginti autem an-
nos fuerat hæc arbor ab hominibus ibi plantata , & uti
ejus domini narrabant, primo ordinariam habuit for-
mam, atque etiam fruttus produxit, poftea autem in
hoc monftrum dégenerata fuit. Ejus truncus 'viginti
, circiter pedes erat altus , ac vulgaris craffitiei, in cujus
fupremo præter ordinariam comam triginta circiter
alias gerebat ramificationes , quæ inftar tôt divermrum
arbufcùlar.um circa veram comam difpofitæ erant inftar
brachiorum Lampadum,per quatuor ft rata fupra.fe in-
vicem, ac radicibus fuis iiitri'catæ & eonnexæ, atque
præterea tot'aliis herbarum generibus çoncretæ, ut
vera coma vix digno’fci poflet, harum o&p y pi. decern
trunci pedis craflitiem habebant , ac duas trefvè
fpithamas longi erant,ad ebrum ortum autem tênuio-
r es , ubi in paucas radicales.extendebantur fibras,quæ
fibi, invicem intricatæ admodum erant. Omnes autem
laterales dependebant -, cujusvis tarnen coma erat
e re fta , perfettis a c vegetis ramificationibps ornata
inftar
NE N S IS Liber l. Cdftit. m
den Calappus - Towak dè fyroop en zuiker aldus gekookt
word’f zy doen den Towak ineen pan, en kooken bem met
zekere witte en klare Jteenties , ' die men in Zee vind’, na
een zekere tyd kokens word dezelve Towak als honing, en
van/maak als de befte fyroop, geel als wafcb, en zy kon-
nen ’t zoo dun, of dik kooken , als zy willen. Deze fy roop
nog eens gekookt met meer fteentjes, en dan ge-
droogt, werd zoo dik en blank als Kandy-zuiker, waar
mede zy Koopmanfcbap dry ven.
IV. H O O F D S T U K .
■ Misgeboorten, en Mönfbers van den Galappus-Boom.
NA de ordinaris zoorten .zullen wy nu befcbryven
eenige misgeboorten of monfters van den Calappus-
‘bóömdewelke zig in dit gejlagte zomtyts ver-
toonen: dog voor geen misgeboorte, maar overtollige ftof-
f e , zal ik'bet reekenen, wanneer uit eene noot twee, en
drie f t ommen 'voortkomen , ' t welk in deze oofterfcbe quar-
tiehn zelden, maar op Ceylpn, en andere Mallabaarfcbe
landen dikwils gebéurd. Zelden. komenfe ook beide of alle.
tot baar perf ectie. , maar ‘de eene gaat gemeinelyk met \er
tyd uit.: egier beeft men op Ceylon, by Columbo, in een
tbuin drie redelyk groote Calappus-ftammen gebód uit ee-
nen oorfpronk ', waar tuffcben een drie-zydig 'tafeltje gezet
was: mén beeft ook in de Zuidoofter Eylanden tweelings
moten gevonden, te weten die twee doppen in malkande-,
ren hadden , en aan yder dop bing zyn’ byzondere kern, of
pit. O f dit nu een byzondere zoorte op zig zelven zy -, of
datze by geval voortkomt, en beb ik niet ervaren komen.
De eigenilyke misgeböorien nu zyn, dewélke tegèns 't
voornemen der natuur, door gebrek van ftof, of ander beletsel
, voortkomen, en daar door een ongewoone gedaante
krygen, waar van ik maar twee exempelen zal vertoonen:
bet eene van een drie-boofdigen, en bet ander van een veel-
boofdigenCalappiis-boom. ■
. 1. ïn voorige tyden ftont in Amboina op 't land Hitoe in
’t gebergte van oud Kayietto een wonderiyke en zeltzame Ca- flappus-bom ■, wiens bruin, tegens de gewoonte van zyn
ifiagte in drie takken verdeeld was, op de manier van ’t
olium Baggeae: want den eenen tak ftondregt over einde,
en dé" twee andere ftonden ter zyden u it; zynde vports
yder voorzien mei bun ordinaris loof: by badde noit eenige
vrugten gedraagen: en de Inlanders hielden deze voor' baar
lant fataal’, want anno 164.2.als baren Capitein KakiaU
met datgebeele lant rebelleerden, en de'wapenen tegens den
Hollandfen Staat voerde, viel deze drie - hoofdige Calap-
pus-boom om verre, te zamen met een anderen. raaren Wa-
ringe-boom, ’t welk Kakiali boorende in deze woorden
zoude hebben doen uitberften: Ons lant zal vallen, gelyk
ook in de volgende jarengefcbiet is; weidende by Kakiali
omgebragt, de oude vier hoofdige regeringe, waar van deze
veel-boofdige Calappus-boom een teken was, uitgeroeid,
en 't land ónder 't gezag der Nederlanders gebragt.
2. Het tweede exempel is nog veel zeltzamer, en een
regt monfter van■ een Calappus-boom, dewelke Jy mynen
tyd, en nog anno 1685. gezien wiérd omtrent een Canon-
Jcboot in 't zuiden,ten weften van de Negorye Baguala,in
’ivoorfté gebergte, nu met digte ruigte bezet, dog voor
20. jaren door menfcbén banden geplant, en, zoo de eygenaars
zeiden , beeft by in 't eerfte zyn behoorlyk fatzoen
gebod , ook vrugten gedragen , . maar is daar na in dit
monfter verandert. De ftani is omtrent twintig voeten
hoog, en van ordinaris dikte; boven beeft by, bebalven
de regte kruin, nog wel dertig volwajfe takken, dewelke,
als byzondere jonge hoorntjes rondom de regte kruin
bangen, gelyk de armen van een groote lamp, vier lagen
boven malkander , met de wortels aan malkander vaft gegroeiden
daar en boven met veele andere ruigte zoodanig
bewajfen,datmen de regte kruin niet bekennen kondè. Hief
ónder waren agt of tbién ftuks aan baren ftam ruim een
been dik , en twee ó f driéfpannen lang, en daar na by
baren oorfpronk weder fmalder, daar zy baar in weinige
wortelen verdeelden, die verward door malkanderén liepen
;• alle bingenfé met bogten a f, dog yders kruin ftond
overeind met vólkome en jeugdige takken beladen, als een
jonge Calappüs-boom, bebalven dat ' de bladeren wat korter
, en fmatdei waren: De andere boompjes waren allengskens