naJes adferunt Macaflaram, dum ibi magna Cafîbm-
bæ pars conficitur atque confumitur. Vetuftorum
truncorum radices a Macaflarenfibus.multum exp6;
tuntur ad manubriamagnorum cultrorum, & anfas te--
lorum Kriflen dittorum, ex iis fabricanda, dum li-
gniim hoc fit folidum atque ftriatum : Quidam Amboi-
nenfium expr.eflUm horum fruéluum fumunt fuccum,
& fupra ignem in tefta excoquunt, donee dimidia
ejus pars fuerit confumpta, ac reiiqua nigrefeat, qua
Amhoinenfium variolas illiniunt, fi ad fuppurationem
pervenerint, ad illas citius exficcandas, nanc autem
curam pauci tolerare pofiunt, quum nimis vellicet.
Hujus Ipeciei alia varietas eft Lemon Carbu didta,.
cujus frudtus inter acidos Limones rhaximus e lt , ejusque
arbor altior eft reliquis, multo.s gerens ramos &
auiplam comam : Folia cum præcedentis conveniunt fo-
liis, fed plerumque majora funt, quinque policés
longa., & ultra, in fuperiore parte magis fe'rrata ; inferior
eorum feu cordata pars minor eft altera dimidia
parte, fed admodum lata eft, unde hæc folia du-
plicia itidem apparent,minores gerit fpinas quam antecedens
, flores funt iidem. Frudtus magnitudinem
capitis infantis liaient, quidam etiam majorés funt in-
ftar capitis viri, non vere rotundi feu iphærici, fed
pyriformes, irreguläres quodammodo, qc majoribus
tuberculis obfiti inftar Limonis Papeda,cæterum exter •
ne glâber eft hicfrudtus, nec foveolas gerit, atque ma-,
turns undique flavefeit : Ejus cortex non craifus eft , led
folidus, & gravis odoris, fedingrati, aquam for tern æ-
mulantis, caro interna eft.alba, acidiflima, & corrofi-
va, unde ob aefimoniam non valet ad cibos, gra-
vique fuo odore capiti adverfatur ac nocet.
Nomen. Latine Limo Taurinus juxta Malaicenfe
Limon Carbow, Malaicenfes enim omnibus majoribus
rebus cognomen tribuunt Tauri vel Elephantis, ficut
Græci folent- per præpofitionem voculæ Bu, unde non.
inepte quis hunc fruftum Bulimonem dixerit: Macaf-
farenfibus dicitarLcmon Cambar, id eft Limo tumidus.
Amboinenfibus Uffe Ela Bal, Djoboe Carboo. Terna-.
tenûbus Lemo - Cab'i h. e. Limo hircinus pb gravem
ejus odorem.
Locus. Raro in Amboina occurrit,fed frequentior
eft in Macaflara , ac plurimum ibi in plateis planta-
tur circa ædes .ob umbram.
Ufas. Horum Limonum fuccus plurimum eft in ufu
ad arma depuranda, quum rubiginein arrodit tarn ferri
quam æris , unde, quidam hunc frudtum Lemon Pd-
dangb h. e. armorum Limonem vpcant. SiqueMalai-
cenles & Maeaflarenfes fuos gladios & tela (Kriflen)
depuraverunt five hujus fucco , five alia quavis re,
dein ilia folent coeruleo obducere colore, quod itidem
fit.horum Limonum fucco vel Limonis Nipis., .fi fu-
blimatus Merctirius fuerit additifs, qui ipfis Wdran-
gau dicjtur, unde arma ab ærugine præfervantur,fed
fimul ilia venenata reddit. Limones'veronptime in-
ferviunt ad machinas ex Cupro confedtas depurandas
ànitidasy^ddendas:, fiveâllorum fuccus fölus , five
cum carbpmhüs fuerit mixtiis(,'quæ dein purâ. abluuri-
tur aqua, atque ad folem ficcaptur. . Adhibéri quoque
poteft ad pigmentum Caflomba, licet alios præferant
Limones, quum hi meliorem tinftis veftimentis concilient
odorem , quam taurina hæc mala. Utrique
autem hi memorati frudtus molli & mucofo obducun-
rurgummi, hi que & alii acidi Limones a Màcalfa-
renfibus ufurpantur ad fuas veftes lavandas, quem ’in
finem majorem fucci quam aquæ fumunt partem , hoc
autem Regum veftimentis potiflîmum f i t , quum
hæc ita lavata melius odorem Mofchi, Zibethi, fimi-
humque attrahant atque retineant.
E X P L I C A T E O
Tabula Vigcfima Septima,
Qua exhibet ramum Limonis agreftis, qui Lemon P apc da,
& Lemon Carbou a Rumfhio in textu vocatur. ' r'"".
O B S E R V A ' T I O.
in menigte te koop nnur Mucujfar , dewyl men aldaar
veel Cajumba havent, en bezigt: De wortelen van de ou-
■ de stammen Werden by de Macdjjaren Zeer gezogt, W
Jielen van bou-mjjen, en hegten tot kriffen van te manken
, dewyl bet een vajl bout- is, en ook wat gevlamt,
zommige Amboineezen nemen bet uitgedrukte zap 'van de
vruchten, en kooken bet in een pot-feberf over een kool
vuur, tot dat de helftgeconjumeertis, en’toverigeJwart
qP ert, > wcfar mede zy dan de Amboinze pokken be-
Jtryken, alsze ter degen uitgejlaagenzyn, om tefpoediger-
op te drogen, maar deze kure kan een ider niet verdragen,
om dat. bet te zeer byt. °
Van de vorige aart is nog een ander Lemoen, die onder
de zuure wel de grooifte is , genaamt Lemon Car-
bou, en wiens boom grooter werd, dan de andere, met
veele takken, en een breedi kruin: de bladeren zyn, alp1
aan de voorgaande, maar doorgaans wat grooter, vyf
duimen lang, en ook meer, naar. voor en toe meer gezdagt,
en bet aebterfie hert is wat minder dan de helft, en zeer
breet : Wesbalven deze bladeren ook dubbelt J'chynen, by
beeft mindertfoorns, als de voorgaande, en 't bloeizel is als
de rejt, de vrucht is van grootte als een kints hooft, en
zommige ook van een volwaffen man, niet regt-ront,
maar peers gewyze, watfeheef, en met eenigegroote bulten
bezet, gelyk de Lemoen Papeda, anders van buiten
glat, en zonder kuiltjes, en ryp zynde overalbleek-eeel.
De fabel is met dik, maar valt, en f t er k van reuk, doch
niet lienyk, maar wat na fterk waater trekkende, bet
binnenfte vlees is wit," zeer zuur en faberp, en zulks
wegens zyne frberpigbeit onbequaan om in de koft te gebruiken,
en met baar en onliefiyken reuk vallende ook bet
booft befwaarlyk.
Naam. In 't Latyn Limo Taurinus, Na 't Maleyt-
febe Limo Carbou, want de Maleyers plegen alle de-
grootfte dingen in baar geflacbt den toenaam van een Oiïe,
ofte Olipbant te geven, gelyk de Grieken gewoon zyn,
door de voorzetting Bu , waarom ze niet oufl^ Bulimo
genaamt zoude kunnen werden. Op Macqiïar Lemon
Cambar,. dat is opgfwolle Lemoen: Op 't Amboins Ufle.
•Ela Bal, Djohoe Carboo: Op’t TernaatsLemoCabi,
dat is Bokke Lemoenen van baare fterke reuk.
Plaats. Men vint hem weinig op Amboina, docb meerder
op Macajfar, en zy werden meeft geplant ontrent de
buizen op de ftraaten, om der fabaduwe balvpn. '
Gebruik. Het zap van deze Lemoenen is meeft in gebruik,
om de wapenen daar medefaboon te maaken, om
dat by ’troeft af byt, zo van yfar, als van loper, daarom
zommige deze vrucht Lemon Padangh, dat j s fwaart
Lemoenen noemen. Item als de Maleyers en Macajfar en
bare fwaarden en kriffen feboon gemaakt hébben,'bet
zy met dit zap, of iets anders, zoplegenze dezelve daar
na te blaauwen, t.welk insgelyks gefabiet met het zap van
deze Lemoenen, of Lemoen Nipis, daar 'wat fublimaat
onder gevrevenzy, bet welk zy lieden Warangaunoemen,
en dat de wapenen voor 't roejlen bewaart, maar daar by
ook venynig maakt. En inzoriderbeid zyn de Lemoenen
die.nftig,- om.bct koperwerk duur mede te fabueren., bet
zf. alleen, ofte-, met boutskolen. gemengt, 't welk men daar
naar mei zuiver'water weder dffpoelt, 'en'in deZqnne
droogt. Men kanze ook gebruiken by ’t verwen van de
Cafjomba, boewelze andere Lemoenen liever hebben, om
dat die een beter geur geven aan de geverfde kleetjes, dan
deze OJfen-koppen. ■ Zynde beide de voorgaande vruchten
bebangenrmet een weeke en kleverige Gom, en deze, en
.andere zuure Lemoenen werden by de Macaffaren gebruikt
om hunne klederen daar mede te wajfeben, daar toe meer
zqp, dan water nemende, docb ’t welk meeft de Konin-
gen doen, om dat de klederen aldus gewaffeben, de per-
fume beter aannemen.
U Y T L E G G I N G
Vcth de z.even-en-twintigfle Plaat,
Dewelke vertoont een tak van de Velt Lemoen. die Lemon
Papeda, en Lemon Carbou van Bumphius in de text genaamt
-werd.
A A N M E R K I N G E .
in f aPeda & Lemon Carbou, feu Limo Bubalinus a Valent.
dmboin* defcript, pag. 189, quoque commemoratur.
Tom,- I I CAPUT
De Lemoen Papeda, en Lemon Carbou of Buffels Lemoen
wert mede by Valent, in dcbe/cbrjiving van Amboinapag. 189.
yermeïdt,
O XXXVIII.