tibus inftar explicati flabelli, feptem diftindum nervis
: Inter ramos alii quoque dependent pedunculi,
duos cum dimidio pedes longi, in latérales petiolos
divifi , e quibus exçrefcunt frudus rariores ac laxi,
qui parv® funt riuces inftar Olivarum femi-perfedarum,
feu , ut Pinang® frudus germina, fuperne la-
tiores quam inferne, ubî prôfundo infident caliculo,-
primo virides dein fanguinei coloris : Sub externa
earum carne cinereus locatur nucleus, inftar ofiicu-
li Olivæ , qui carnofâ cingitur cute, atque hæc ca-
ro multo majorem ac dolorificum excitât in cute pru-
ritum, quam Sagueri arboris frudus. Exterius trunci
ligrum pi'ifno eft ruffum , dein nigricat, & inftar
cornu durum eft,-nee facile per longitudinem lindi-
tur, fed oblique, unde ex eo tarn longi aflerculi for-r
mari nequeunt, quam ex antecedente Pinanga Oetan.
I J ES9 | } i ,.} jtvJ ■ . .. r .>
In Moluccis , Gelolo , ac vicma huic lnlula.nova
Guinea .Sargile did®, hujus Saguafteri fpecies.inveni-
tur, cuj^us truncus Vix duos craflus eft digitos, & ta-
men quatuor, quinque, ac fex ulnas alms e ft, rettil-
fimus ac. firm us , in obfcuros quoque divifus articule
s , quique ex mero tantum ligno & cortice com
fla t, pauca intermedia medulla. Lignum quoque eft
durum ae nigrum , nec per longitudinem, fed oblique
vel transverumfeiefindensjundeafferculis inutile, arboris
truncus itaque integer fumitur, atque ædium te-
6tis infervit: quique pollicem modo funt crafii, hos ad-
hibentTernataniad manubria Toranbram, quorum exterior
cortex abraditur, & truncus tajis integer turn po-
litur: Ex eo quoque-. haftas jaculatoria^ ingentes vidimus
,qu® novem decemve pedes long® erant, digitum
met.zeven zenmoen doortogen: tujfcben de takken bangen
ook nog andere fteelen^ af $ van twee en een half voeten
lank, en''in eenige zyietakje's verdeelt /en daaraan bangen
feupollicem craflæ, atque acuminatæ, uri Amboinenfes
fuum Sagu Sagu formant, fed polit® ac nigr® erant,
in quibus tamen articulorum leu geniculorum veftigia
apparebant diftinde, ita ut h® haft® ex tota eflent
confed® arbore: Latrones Sargil® fupra commemora-
t®,qui hanc aliquandoinfeftantprovmciam, has quoque
adbibent hailas, quas veto manu non: .pr.qjiciunt,
quin hoftes iis petere poflint. Primo enim magnam
telorum ejiciunt-quantitatem , fique proxime ad hoftes
accédant j demum has1 vibrant' haftas , qui nulla
alia ex ferro feu alio métallo fecum gerant arma. 11-
•1® autém nationi noftr® nimis graves funt, latrones
autem Nov® Guine® fortes ac robufti funt homines,
atque horrendi adfpedus, dum breves, ruffos, atque
eredos habent crines, atque naforumalas ampliffime
-extendunt,quas annulis vel ligneolis ampliant, atque
•lie naturalem magis depravantTqualorem. Acumma telorum
memoratorum ad fex feptemve polhcum longitudinem
ex hoc quoque ligno funt fabricata, at-
que fi eras vel os aliquod feriunt, malignum cauf-
fant5 vulnus, dum facillime in ramenta difiiliaut.
Women SaguaJler minor Latine. Malaice JWibun Kit-
fol : Belg® noftri eandem quoque habent- Nieboom feu
'Arboris Niebun denominationem, atque fic hanc cum
altera filveftri Pinang® fpecié confundunt: Amboimce
Palm & Parun Maun : Ballyice Pady. Tematice Docku.
Locus. In parvis , nec ©pads crefcit filvis, qu® ad
Cajoe Poeti arboris datera progerm inat, ut & in mon-
tibus altioribus. In Amboina non multum occurrit,
plurimum vero in Celebe , atque Moluccis.
Ufus Non nifi brévia ex hae formàntur tigilla, dum
lignum baud facile per longitudinem finditur , quod-
■ que non ita diu durât-ac illud Nibun ruera. Ad folem
quoque bene exficcandum eft,velfumoindurandum,
antequam in ufum adhibeatur , nihilominus tamen il-
■ _jud habet vitium , quod fubftantia alba inter nigras
difperfa venas ab interiore parte fenfim carie confu-
matur atque pereat. Amboinenfes truncos totos ufur-
pant, quorum corticem abradunt, ficque ad teftorum
tegumenta his utuntur. Erudus quoque efui inutiles
funt, amari enim funt per exteriorem urentem car-
nem, quæ peraiciofa itidem eft. Cerebrum autem ejus
quodammodo comedi poteft , fi ex arboribus fuma-
tur , qu® nullos hadenus prOduxerunt frudus ; fi hi
• prolapfi fuerint, exterior maligna illoram carocom-
putr.efcit, atque tenue nucis putamen dehifeere in-
c ip it , turn interior ejus nucleus quodammodo man-
ducari poteft, fi.nempe in filvis fimus,atque Pinang®
defedus-nobiS fit, faporem tamen amarum retinet.
Forma foliorum & ramorum minoris hujus Nibum a-
liquando ab e a , qu® fupra fuit deferipta, differet,
qu®
de vrugten, wat ydel van malkander, zynde nootjens,
en ongeveer zoo groothuis half-waffen,Ölyven, of dejebep-
zels van Pinang, van^vooren breeder dan agter, daarze
in een diep kelkje Jiaan , eerji groen en teniaatften bloeu
root: onderbet buitenfle vlees legt .een graauwe korl, als
een Olyven-Jieen, omvangen met een vezelige buit, en dit
vleefcb verwekt een alzo groot of pynelyk jeuken pp de buit,
als de vrugten van Sagueérs-boötnen. Het buitenjle hout
des Jlams is eerji ros , dan daar na. wort bei zwdrtagtig,
en zo hart ', ais boórn, Jfplyi bokniet fêgtdnde lengte,maar
wat febuins, en waarom men daar zo larige latten niet van
hebben kan, als van de voorgaande Pinang Öetan.
In de Moluicos, op Gelolo,'en op "t naajii Èylant, Nova
Quinea Sargile. genaami, beeft men een zoorte. van .de-
zen Saguafter, wiifns Jlaifi niet boven de twéé vingers dik
is , en egter vier, vyf » driies vadem boog, zeer. regt en
ft yf,. mede in donkere, leden verdeelt, en Jcbfér uit enkel
bout of feborffe bejtaande, met een klein hert in de midden.
Het bout is mede hart en zwart, niet in de lengte, maar
febuins of. windifcb fplyiende , en dierbalven tot latten
onbeqmam; men laat .dan de boom gebed, en gebruikt bet
dikfie tot bet dakwerk: en de gen f die maar een duim dik
zyn, gebruiken de Ternatanen' tot fieelen van baar Tora-
nén , 'de' biiitenji'e. migte' daar .af febrappende, en dan bet
zelvè gldt niaakendeen'wy. b'ebven daar groote werp-fpief-
fen of febigten van gezien, die wel negen a tbien voeten
lank, en ruim een duim dik, midsgaders van voor en toege-
fpifi waaren, gelyk de Amboineezen hare Sagu-Sagu maa-
ken, voorts glat en zw ar}, .dog waar' aan „men de leden
nog duidelyk bekennen ko7}de, zo. dat. bet fpieffqn zyn van
een gebeele boom gemaakt. De roovers van Sargile voorn.,
die zomtyts_ deze provincie komen befpringm , gebruiken
mede deze febigten, dog dieze niet uit debantfcbïeten, qf
moeten baten vyant .wel'kmnen raaken: want eerji ver-
febietenze een groote méenigte van bare pylen , en dan , als
men bun.te na kamt, ?po goyen zy eerji met deze fpieffen,
anders geen geweer-vanyzer., of metaal, by baar webbende:
dog voor onze Inlanders zoudenze te zwaar ’ballen, maar
die gem. rovers van Nova, Guinea zyn Jlerke en robufte
menfeben, en nog^daar en boven zeer lelyk van aanzien,
dewylze korte, rcjfe, en over eynd'Jlaande bairen hebben,
en de lellen van bun .neusgaten zeer wyd openfpalken, Jle-
kende daar ringen of • boutjes door, en zoo hare natuurlyke
lelykbeit mg meer mismaakende: De puntten van. voorn,
baare pylen ter lengte van zes en zeven duimen zyn mede
van dit bout gemaakt, en veroorzaaken, aljfe tegens een
been aankomen, een quade. quetfuur, door dienze van ag-
teren en van voeren zeer ligt fplinteren.
Naam- In 't Latyn Saguafter minor, in 't Maleyts Nibun
Kitfyl, onzeDuytfcbegeven hem ook.denzelfdennaam
van Nieboom , en vermengen bem alzóo met de andere
wilde Pinang; op Ambons Palun, en Parun Maun, op
Balys Pedy. In ’t Ternaqts Docku.
Plaats. Zy wajfen mede in de ligte of ondigte boffepen ,
die aan de kanten van de Cajoe Poeti boomen Jlaan, en
ook op lugtige bergen: In Amboina zynzeniet veel, maar
wel nieeft op Celebes, en in de Moluccos.
Gebruik. Men maakter niet dan korte latten van,dewyl
het bout nietiank is, en wil fplyten; zynde ook zoo duur abel
niet als dat van Nibun mera ; ook moet men het in de
zonne wel ter deegen droogen , of wat berooken, eer men
■ bet aan ’t werk gebruikt, behoudende des niet te min nog
die foute, dat bet witte vlees, tujfcben de zwarte aderen
aan de binnen zyde zittendemetter tyt uitmolzemt en vergaat.
De Amboineezen laaien de flammen in baar geheel,
febrappende de buitenjle ruigte daar af fe n gebruikenze
.zoo tot fparren aan baar dakwerk; de vrugten kan men
ook niet eeten, want zy zyn bitter, en, wegens bet voorn,
buitenjle brandige vlees , zorgelyk , dog bet Palmyt kan
-nog eenigzints pajferen, als men bet neemt van boomen, die
■ nog geen vrugten gedragen hebben; als nu de vrugten zyn
afgevallen, zoo vergaat ook dat buitenjle brandige vleefcb,
en de dunne fcbaal van bet nootjen begint te berjlen., als
wanneer den binnenflen kern nog eenigzints kan worden
gekauwi of genuttigt, te weeten als men in 't bofcb is,
en gebrek van regte Pinang beeft, behoudende dan nog
al een bittere fmaak. -, .
Het fatzoen der bladeren en takken van dezen kleinen
Nibum zal zomtyts van ’£ gene hier boven gejldt is , wel
vry