1,Bolk.,L. Hoofdfi. AMB OINSCHE KRUYDBOËK. ioi
CAPUT QUINQiJAGESIMUMi
Condondum. Condondong.
** Rbor hæc eft mediocris, magnitudihis circiter
f \ . Ceraforum$ quais ëjus tiuncus glaberque cortex
j f X optime refert, raros gerit ac plurimum ereftos
ramos;' Folia ex tenuï,-rotunda* ac firma tachide brer
viflimisin petio]ispropullülant,'perfçptem öétóvé paria
oppófita. - Quæ funt pinguiayfüccdfa', & fr-agilïa , quatuor
pollicds longa, düds-digi tos lata*- äd-oräs le-
viter ac paruin'deritata, fine, promihèntibüs -api'ci-
bus-, fed rotundas im oräs dèfinentià. ;Mäjbr nervus
non dire&ö per medium tranfit’, cofiæqüe .transvér-
fales arcuatim ad foliorum oräs concurrünt* quæ por-,
ro funt glabra, acidumqüè habent-iàporemi Flores
longis&extenfisinracemisprogerminant, qui exftriatis
ac rragilibüs formantur petiolis,illi autem primo lute-
fcentia-funt capitula, quæ deitt-aperiuntur in 'albi-
cantes ac pentapetalbs' nöfculos* intus replèt'ôs bre-
vibus ac luteis ftamimbüs-; füb quibUs' embrÿo appa-
ret lüteus, qui fit frudtus. Qùumqüe plures décidant
flores ,- hinc unus alterve tantum' liinc- inde ex-
crefcit fruétus, totus àutem racemus adeo mollis eft;
ut coqui poflit, vel inftar laôtuçæ crudus comedi,
fed acidulus-: e i|, fèrerinftaf vkifis ciàvicùîarum.
Fr uct us fiünt mägnitüdinis bvi ^anatis, " quamvis
prope petiolum .finclatiores, ac quafi fovea inprefiï,
exterius cortice glabrb obdüdti, qui, quum maturi
fint, intenfe eft Tuteus., ac carni ipfi adhæret,.inftar
JWangè/fub hoc päüCa ’ fucêdfa rècó.ndïtür baf o , fa-
poris acjdi, licet fruftüs penftüs fuerint maturi, gra-
visquèodoris, fere inftar. pomorum acjdorumputridö-
rum, totum v fèpléiités ïociïm ‘ vel cubile, in quo äd-
fervantur : Intus continent magnum fibrofüm nucleum,
inftar gleba? intricate &:Confeâæ ex plurimisÆlamen-
tis, qïïorum-quædam eminefitnrÄlaf fpinularäm, alia
autem inftar futurarum apparent, oflîculum hoeporro
eft ligûôfum, ac duris eofifîàns:ve'nïs, in' hUJùs àü^ççi
cêntro ■ feu cavitate pärvus' cantinetur nucleus ’ pru-
nellorum filveftrium formam ' referens'. Hujus.arbo-
ris trünbu|, eït^rë^tus', « M e iliquàndp’homiiiis
cràmtîèi^ plurimæ Y^q'jajbqtès vjx,.çrure. fiunc
m l o B S cortice,glabrb, æquali, .ac. îpadfceo'^ vel
nisbP^!ie'Pbdu61:æ. j,ugBum;ejus,eft fijccoiura, molle, ;ac
ædmeando ineptum, 'led-vegetatiy®natur®.,-ainpu.taci
eiiim trupcj facillime denuo exçrefcunt,, fi térræ com-
mittantar, immo1 licet in terrain modo fuerint proj’e-
, ||ll|p|f^iUôdo lifec-phirimimiprppägätuf-'arbor rPe-
culiafèiïi qpoquë ‘ba.bet ^natürà'm ; parüm-bitny harum
iniularam arboribus1 cbôvènièbtem : ’ Quötannis ' enirii
.menie Septembri ad finem ' piuvïofi"temporis' folia
jam demittit vetufta, ita-ut menfe- Oétobri illis peni-
tus lit .denpdatà: Arqué mo.x npva iterum regermi-
nant Ä ß t ac flores.; frU&ùs -auteni Fbbraafio '& menie
Martio maturefeunt: Altéra filveftris eft arbor,
quæ naturam h a n c folia.fua dimittendi tali fequitur
modo, atqile' cnM 'QbnâonÏÏo 'àliquam lïàbét fimilitudi-
qqmq.ue poftea libr. quinto cap. 19. deferibetur
nomine: Artiôrîs redivvoci.' - :-
A ■ ^,at*ne àmdonâtm, - e x • Malaicenfi Cépdon-
N gm lü vocatur, Amböinenfibds
arbor pe'culiari nomine ü n t Ebu.
' Bâleÿa Gatsjem tsj em, Macâflara Car
w Cr S\ Flurimum in inl ulisMalaicenfîbus eft nota ar-
tis infulis^ræ^ert:'m îh Orientalibus ac Molucp,
fnidtum hiïnc aqua inftillant falenim
f i lT qu6 ;,ed^ c ' duin Canàrÿ & Sagbe; '• Solus
Cufn.ni'ä?tur»' labiis'hötet.acrëdine,atque plurimum
ac'ioco1 Limonurn ufurpatur
liocoiif* "le,nu .pr?Paranda » quitus Papëdam edunt,
fmftiK a'{ r^ ejô unde^%bn æftimatur hic
Pifcihm 5 qud?us inftät Aeetofæ utuntur, ' eum
rum' cnrhA^j1* ■ Quoe(îue Simili conducuiit ad èo-
no in ^ eFUranda» tàm « môrbis^■ '■ quaiii fatur;
I «„.J’ - 1 épique a’qua hune in finem ebülliun-
ad nofl-Pc rettiqùe hujus- arboris? rami adhibentur
nantes in ’ quum végeti, fabillimeqüe germi-
Toin. I aib°res excrefcant, hæcque præcipua propâga
L. H O O F D S T U K .
Condondong-Booni.
D it is een middelmatige Boom ± omtrent zo groot als
onze Kerjfeboom ; na dewelke zyn jlam en gladde
r n d chorBe °ok zeer wel gelyktj by beeft weinig en
meejt Overeind Jlaande takken: De bladeren Jtaan of komen
aan dünne ,■ ronde y en jlyve ryskens > op korte fieeltjensU
by zeven en aebt paren, regt iegens malkander over ; Zy
zyn vet 9 zappig, en bros j Vier duimen lang, twee vingers'
br eet 9 aan de kanten een weinig en donkei getant
zónder uitjleékendefpitfen, maar met ronde boeken : De groo-
te Zénmie gaat ook niet regt door de midden, en dédwers-
ribben fluiten baar met bóogen langs de kanten tezamen;
zyndewydèrs glat y en zuur vanfmaak: Het bïoeizel komt
mort aan lange uitgebreide troffen ,van gefireepte en broiïé
Jteelen gemaakt ; zynde in ’t eerjle geelagtige knopjes, die
bun daarna openen in kleine ÿ witte, envyfbladige bloempjes,
van binnen gebult met korte geele draatjes, en daar onder
een geel knopje of hertje, waar uit de vrugt voortkomt :
Docbdewylbet méejte bïoeizel af valt, zo komt 'er maar hier
en daar eene tot perfeëtie $ zynde den gebeelen tros zo malsi
dat men bem kooken, en ook eeten kan als Salade, dog valt
wat zuuragtig vanfmaak, byna gelyk de Clavier en van den
Wyngmxti .
De vrügten zyn ongeveer zo groot alseen'Enden-ey, hoewel
by de Jteel watbreeder , enals jngedrukt, van buiten
met een gladde febil, dewelke f disze ~ ryp worden, hoog-
. geel is , en ook aan f t vleefch bangt„gelyk,,die van de Mangas',
■ daar oriàer vint 'men een weinig zappig 'vleefcb , van
Jmaak.zu uroo k zelvp alsze op haar -rypfie zyn', en met
haaien-Jlerkeh reuk, byna als zuure fuprfofte.appelen Overvallenze
de geheele plaats o f kamery daarze, worden bewaart:
Fan binnen bebbenze een groote petfige korrel, als
een àoor.-mfilkçmdex- veywerde klomp j en gemçiâkf-van veele
draatjedr, Waai1- van ïoMnigê 'uitfteekên als doornen, en
als naaden, zyndejjoortsyiiet alsbput-
■ agt%e èn Barde Meren,1 eiï jn 'dè h.oliïgbeii van binden leid
■ f M ü W $tyk?nde, :nd. dielvan een
MrWWkèj 'irpn$, '-&i
Wêtyd^mn Jpdifcft èenspiiïiïsf dpgdëbleeftef>mwort
niet, dikker, dan ieen..dg&jm> eM€iadde»feffene:, i timrt-
i bruine fèborjfe* :• [Het boul isipiappig), weekt enPot-timme-
r'en gdiitfcb onèequaam, dog van, zéér groeiza/men- aart
want-dé afgebouwene takken fcbieténZeertygt wêfèrbm uit,
•als menze in, dé aarde j l e e k t jà'o'ok àl fmyt 'rnenze maar zo
óp de aarde neder , en op dusdanigèn ' dianier weit dezen
boom doorgaans voortgeplhnP: Otik bèeft by em'Byzondere
natuur, met weinige bomen dezer Eilanden gemeen, of
overeenkomende ; want jaarlyks in September $ op'bet uitgaan
van bet Regen-moujfon, begint by al zyn óiide blode-
ren aftewerpen, zo dat by in October als geheebdor fiaat :
En Jiraks Mar op krygt by. weder jongloof en .bïoeizel; en
de. vrugten, werden .rypHn^FebruaryM Maait: Daar'is
nog een andere wilde bom, dewelke deze natuur van bet
verwiffelen zyn er bladeren .ook nqvolgf, en met de. Cöndon-
dong eerïigi' gèiykénijfe beeft, tuttende hierna ik 't vyfde'
BoekjCapittel 19. onder den naam van Arbor rediviva
wórden befebreven.
Naam. In 't Latyn Condondum , na 't MaleyifcbéCbn-
dondong; Tentants Ngaulu : Amboim U lit, en ü r it. en
den bitorndn’t ijionrfer Une Ehu: Bandais Hureclc: Bd-
ky's Catsjem tsjern: Macajcrs Càrunrün : en Bimds
lntsji.:
: Plaats. ; Hy ‘is in meejl alle de Maleytfcbe eylanden bekent,
dog' wel byzonderlyk in deze Oojleffcbe, mitsgaders’
in die van 'de Moluccdsi 1:
,Gébruik.- De Amboineefen■ doópèn 'deze vingt inzout
•fvfrtèr, en eetenze dan zo faaiiw, ' wel’te veiflaan met of
tot- haare Caridry én Sdgóe : Want alleen befebadigenze met
battre fcherpbeit de lippen : Werdende wel meejl- by dé vis
gekookt, mitsgaders in plaats van Limoenen gebruikt, tot
bet maken dan de Saiize, waar mede zy hunne Papeda eeten:
Dog dat gefebied maar alleen by geringe lieden, en
daarom wèrdënze niét geagt : De bladereri, die zy, gelyk
wy de Suurïng-gebruiken ,ftovenze méde by haare vis: zyn-
de infgelyks atenjligf om daarmede bet lyf te reinigen, zo
Wel. in tiektens als andèrs ; en dan weidenze ten dien ein de
in water ópgekookt'; De lange èn regte takken werden
veelgebruikt tot fagger-Jlylen, om datze levendig-blyven}