Ï 2 Q H E R B A R I I A M B O I
e ft, nee curat lóca humida , ficca, uniDroia, aperta,
dt fimilia, in omni çnim crefdt folo & coelo. ELegan-
tifliinæ autem & luxuriofiffimæ inveniuntur in locis
maritimis, ubi & arbores 1'unt crafliores binis homini-
bus, uti inter alia ap.pàret in Sumatra, in finu Lam-
pohico, & in Cerama parva, uti & in omnibus infu-
lis ad Eurutn litis : Nota porro eft in firma Indiae terra
usque in Auftralem Chime provinciam.
Ufiis. Licet hæc arbor viliflima fit, nihilominus
tarnen multa præbet commoda non tantum in quoti-
diano ufu domeftieo, fed etiam in Medico ; Primo magnum,
dat hortorum fepibus ufum, quum facillime hujus
rami terræ commiffi progerminent, non autem
omnes excrefcunt -, li arete fibi invicem jungantur,
quum.terra non omnes alere pofiit : fi autem hinc inde
boftes vel fulcra ad aliquid fuftinendum loeentur,
citiflime prqgerminant, fi nempe libero exponantur
aëri, uti in ambulacris fimilibusve operibus.
Lentus quoque cortex ufui infer v it, ex quo* omne
ligatörium formatur genus, incolæ enim infularum
Auftralium ilium adhibent loco funium pro navigiis
fu is , funisIgniarius ex ülo quoque confici poteft,
fed non tarn bonæ eft notæ, quam qui ex Lontarö
arbore fit» Amplà ejus folia optima fußt ad cibumob-
tègendutn, qui per plateas circumfertur in patinis.
Tenera ac juniora folia in aqua contrita optimum
præbent capitis lavamen in ejus ardore ac innamma-
tione, modice enim refrigerant, & capillos alunt,
Obftetrices ejus mucilaginem adbibent ad lubrican-
das vias tempore-partus. Noftra autem natio, fi caput
lavant fueepDaunBaru, pruritum fentiunt, quem
inàigenæ pon pbfervant.
î)aun Baru radix recenter effoffa , cum aqua contr
ita ,& eppta optime réfrigérât ardenti febri iaboran-
tesj infipida penitus e ft, nnde & alii addunt radicem
albæ GendarujToe, huic autem fini melius refpondent
radices Novella rubra infra deferiptæ. Juniora ejus
folia -inter manùs cpmprefîa, ita ut flaccefcant & in-
calefcant , Furunculis mpofita, alio fuperinpofito fo-
lio-, illos refoîyit, pa ra fi fuerint, vel illos matura-
fe îaciunt, fi majores fint. Folia hæc coda & pro-
pinatâ, vel in balneo infufa Dyfuriam curant: Interna
cinerea hgni medulla in vetuftiffimis truncis cam
fufea eft quam in magna Salimoeri : Si elaboretur, odo?
rem fpirat dulcem & unguentofum , fed cito difparet
ifteodo r: Igni-ißpofitum lignum cito Hammam con-
cipit, exfüdatque paucam Olei quantitatem, fed mul-
to.rariorèm quajR-Salimuri,
Cinereum hoc lignum licet molle & le v e , durabir
iius tarnen eft externo albo, quod tamquam inutile
abjiciendum, uti album illud Ebeni lignum.
Parvæ ex illo ciftas & capfulæ formari poflunt, ut
& molles plebejarum ædium, fitantæ magnitudinis con-
guiri poffit , quum.în terra durabile etiam f i t , apud
noftros autem Àmbpine&fes in parvohucufqueeftufu,
præfertim quum hoc cor feu medulla ftepius concava
&,exefa fit.
-Maxima hujus medullæ fegmentacolligenda fiant
ex arboribus in montibus 'ver defertislocatis, quos
rærb Homines fréquentant , quum ib i arbor fatis -re-
ftum’ generet truncum:,- qui ahas prohibetur Continua
ramorum amputacione., quumquotidieinre domeftica
adhibentur.
• Funes ex -cortice conftrufti non tantum navigiis in-
ferviünt, fed etiam retibus pifeatoriis. Tenues quoque
reftes exillp. fabricanturpifcätorum , quös & in ein-
àibus -geftânt, u£i idraftas fit -cum cortice Gmemnis
fftyeftris.
îfta quoque medulla a-quibüsdam.m remfedica ad?
hibetur-.j quam prqpinànt cum aqua cotitritam contra
abdominis' tormina. Contra Choierait! radfx quoqüé
jSfoyelloe propinatur cum aqua contrita, .fi fimul folia
ejus calefaifta ventriculp applicentur. Notandum ve-
ro eft ad ufum medicum adnibendas-efle talium arbo-
rum radices, quæ fponte in fiivis'Crefcunt, quum hæ
efficaciores obfervatæ fuere illis , quæ ex départis
propagâtæ func ramis.. -
In Sina hæc quoque arbor vulgarisai!:, fed ibi fiier-
Bitur. In finu Lampomco in Sumatra ex hujus cor-
. tic©
N E N S I S . L iberïlï. cap. XXVIII.
der veracbtfte onder-alle bomen? by laat zig ook niet gelegen
zyn aan vogtig&> dorre, Jcbaduacbtige, lucbtige'&c:
plaatzen, want by <wafi:op allerlei grondend Deßboon-.
fte en weeldrigfle nogtdns waffeben aan de Zee-kant, alwaar
de boomen dikker worden dan twee mannen, ge*
lyk men onder anderen zien kan op Sumatra, in de bogt
van Lampen, en op. klein Cer am, alsmede inalle de Z%id-
Oofier Eilanden.• Hy is.voorts bekend op. bet vajie Land
van Indien, tot in de Zuider Provincie van China toe.
Gebruik. Hoewel dezen boom zo veragt is , niet te min
beeft by verfebeiden groote nuttigbeden, niet alleen inde
dagelykze huishouding, maar ook in de medicyne, voor
eerft beeft men een groot, gerief daarvan, in 'tmaken van
de Paggei's, dat.is, heggen van de Tbuinen, om dat men
daar van gmakkelyk de jiaaken kan krygén, en in der af *
gebouwene plaats Jbraks andere wajfeben, doch groeyen
niet alle jiaaken 4 zo-edsze in de heggen digt tegen malkander
gezet fiaan, want de .grond tanze niet alle voeden. %
maar als men bier en daar ftylen zet, om iets te dragen>
ddefebieten zeer ligt uit , te welen, nisze onder denvry-
en Hemel ftaan, als ßylen van Paggers, en opene Gal»
deryen.
jDetaye baß beeft ook zyn gebruik, om 'allerhande bindwerk
daar van te ;maken, en de Inwoonders van de
Zuid-Oofier Eilanden gebruikmze ook tot touwen voor
haare vaartuigen men kan der ook ilond van maken, dog
die is zogoet niet, als.van de opregte Lontar-iboom. De
breede bladeren komen wel te pas, om alderbande kofi mede
te dekken, die,menin fcbootéltges over firaat draagt.
Met de jonge bladeren in water geweven , wafi men
hét hooft, als bét verhit i s , want zy verkoelen matelyk ,
en doen bet bair wajfeben.
De Vroedvrouwen gebruiken den zélven jlym m de
paffagie te gladder fte. maken in harens, tyd. Onze Natie fevoelt in 't waffen van ’t hooft eenige jeukte van Daun
iarus zap., bet welk de Inlanders niet voelen.,
De wortelen van ©aun Baru vers gegraven, met water
gevreeven., en gedronken,: verkoelen zeer kragtig in de
brandende kó.ortzen.9zy zyngants zonderSmaak, en zont?
mige doen daar by de wortel van witte Gendarufla, dog
hier toe zynbequamer de wortels van de Novéïla Rubra,
bier onder befebreeven. De jonge bladeren tuffeben de
banden wat gedrukt, datze flap -en warm worden, en
op de bloedvinnen gelegt, met een ander blad daar oven?
verdeelt dezelve, zoze nog klein zyn , of <ryptze, zo zy
groot geworden zyn. De bladeren gekookt, pmgedronken,
ook in een bad gebruikt ,.geneezen deperfingop ’twater. Het
inwendige graduwe bout werdindegèbeel oude flammen zo
bruin, en muisverwig, als in de groote Salimaeri: In
bet werken riekt bet zoet en zalfachtig, maar dien reuk
vergaat baaft, ' in ’t vuur brand bet ligt., en fweet wat
O ly u it , docbveel.febaarzer, daraSalimuri.
Dit. graauwe bóut, hoewel week en ligt, is nogtans du-
rdbélder, als bet buitenfle witte, bet welke men voor fpint
moet reekenen, gelyk het witte aan bet Ebbenbout. ’
- Men kan der kleine kiftjes en doosjes van maken, als
mede ftylen tot gejneene huizen, als men bet zo groot kr,y-
gen kan, want bet ook in,de aarde durabel is , docb bet
is by onze Amboineezen nog in klein gébruik, te meer alzo
men dit hert dikwils bbl en uitgevreeten vind.
De grootfie ftukken van dit hert moet men zoeken aan
de boomen, die in xt gebergte of eenzame plaatzen ftaan.,
daar weinig menfeben komen, want aldaar gewint den
boom een redelyk regten ftam, het welk hem anders belet
werd, door bet a f kappen zyner takken, die mendagelyks
in de huishouding van' nooden hééft.
: De touwen vcm de haft gemaakt, gebruikt men niet alleen
tot vaartuigen , maarook.aanMp visnetten. Zo werden
ook dunne lynemdaar vangedraait, als vifcb-lynen ,
■ diede Inlanders in bare broeken dragen, gelyk ■men anders
doet met den haft -van wilde Gnemon.
Het voorfebreeve bertgebruiken oék zommige in de medicyne,
-gevendehetzelve in water gevréven te drinken,
tegens bet krimzel of buik-pyn. Tegens bet hort of Cho-
Jeram , drinkt ‘ de wortel van Novella, met water gevreeven,
en legt eènige laauw gemaakte bladeren daar
van op de mage: Maar bier hy ftaat.te weten, dat men
tot allerlei medicinale gebruik nemén moet de wortelen
van .zodanige hoornen, die van zèlfs'in ’t wilt groeyen,
vermits die kragtiger'bevonden zyn , dan die van geplante
ftaaken’ voortkom en.
In Sina is deun boom wel mede gemeen, maar werd
aldaar veracht, t o dehogt van .Lampen cp Sumatra weben*
Z7a i . t. mrrrr
i Z w i r .