l i d H E R B A R 1 1 A M B O I N E N S I S Liber II, cap. XLII,
Pomum Aurantium & Italicum Pomeranfi- derivatum
efl’e. Ego vero puto cunéfca hæc nomina ortum tuum
duxifle a nova Græca voce nfitrur, & hoc ab Ara-
bico Nerang, vel Perfico Naring fmNaran, quo hupc
dénotant fruftum, quam vocem fine dubio Occidentales
Æthiopes olim in Hifpaniam induxerun t , quod
poftea in Naranfa degeneràtum fuit. Novi veto Lâ-
tini nominis originem ignorantes dicunt Aurantium,
quod melius cum aureo colore & nomine Pomi Aura
quadrat: Javanis dicitur Djerroc Leckt, Macaflarenfi-
bus Lemo SongaUa h. e .Limones Sineiifes , Amboi-
nenfibus vero Maffuffu. Sinenfibus Tyng-Cam.
nen Oranje-Appel, en bet Italiaanse Pomeranfi gederi-
veerd zyn: maar ik oordele, datze aUegaarafkomJtigzyn
van bet nieuwe Grieks Nerantion, en 't zelve van ’t
Arabijcbe Nerang, of het Perfiaanje Naring, o/Naran;
•waar mede zy deze vruchten benoemen, en bet- welk de
JVefierfcbe Moren buiten twyffel eertyds in Spanjen zullen
gebragt hebben, en daar men dan Naranfa van gemaakt
beeft; maar de nieuweLatiniflen, des woords oor-
fpronk niet verjlaande, maken daar van Aurantium, om
dat bet beter met | de gout-verwige coleur, en den naam
Pomum Aureuin zoude overeenkomen, op Javaans Djerro
c , L é cki, op Macaffaars Lemö Spngalêa, dat zyn
Sineeze Lemoenen’, op ’t Amboins• Mafluflu.' Qfy Sinees
Romani cuidam Palladio honorent & gloriam tri-
buerunt, quod primum Afiatica Cicria & Limonia
mala in Italiam adduxerit, hocque de îîlis fruftibus
forte verum eft," de Aurantiis vero neutiquam, quum
nomen Hefperium Pomi fatis declaret, ex occidentale
bus mundi partibus proveniffe, ac præterea, quum
Orientalia, ac præfertim Indica aurantia ab Hifpani-
cis & Occidentalibüs nimium différant tam foliatura,
quam colore fruâuum viridi, inde & facile conclu-
dendum e ft, neque Occidentalia Aürantia ex Orienta-
libus, neque e contra Orientalia ex occidentalibüs,
ac multo minus utraque hæc per artem & infitionem
Citriorum elfe produ&a vel propagata.
Locus. In. omnibus fere Orientalibus infulis repev
ritur, u tiin Java, Celebe, & Moluecis , usque in
Amboinam. , r .
XJ fus. Plurimum cruda eduntur hæc mala calidiori-
bus diebus,ad flomachum refocillandum, fed optime
vacuo conducunt ftomacho. Chinenfes m fua patria
elegantifiimos fphæricos habent fru&us ex fecunda
fpecie, qui Vulgaribus minorés funt, quos totos fac-
charo condiunt, ac quasdam hifce incidunt fiffuras, pla-
nosque comprimunt forma majoris difci, in quibus nulla
vel pauca admodum obfervatur amarities, quique
plenis ollis ex Sina in alias transferuntur regiones :
Ghinenfes Javam inhabitantes fimili illos condiunt
modo, fed non ita eleganter faccharo obducere no-
runt ac in Sina hoc fit. Eadem quoque mala Chinenfes
ifti in alias transferunt terras penitus fic ca ,& inter
chartas confervata, qüæ gratiffima funt ægris.
Tyng-Cam,.
De Romeinen hebben eenen Pallädms dè eer toegefcbre-
ven, dat by de Afiatifcbe Citroenen, en Lemoenen voor
de eerftemaal in Italien zoude gebragt hebben, en dit km
van die vruchten wel waar zyn, maar van de örmje-
Appels geenfints, om dat den naam Pömum Hefperium
genoegzaam uiiwyft, datze uit dé JVefierfcbe deelen dis
weerelts oorfpronkel/yk zyn, en ook, om dat de Oriëntaal-
fcbe, inzonaerbeit de Indifibè Oranjen, te veel van de
Spaanfcbe en IVefiêrze verfcbilleh, zo aan bladeren, als
pan de groenbeit van de vrucht. . En waar uit men dan
ook ligt befluiten kan, dat nog de Wefierfcbe'Orcmj en van
deze Óofièrfebë, nog ter contrarie de Oofierfcbe Van de
JVefierfcbe, en veel min alle beide, door konfi van Enting
van de Citroenen voortgebragt zyn.
Plaats. Men vi/ntze by kans door alle de Oofierfcbe Eilanden,
als Java, Celebés, en de Moluecös, tot in
Amboina toe.
Gebruik. Zy werden meefi raauw gegeten , by bete
dagen, om de mage te ververfcben, doch zy paffen befi
in een lege moge : De Sineezen hebben in baar Land , van
de tweede zoort, zeer fraye ronde Lemoenen, eenjlag
kleinder, dan de gemene, dieze Weten geheel teconfyten,
doende ntaar eenige fneden daar in , en drukkenze dan
plat neer, in de gedaante van een groote fcby f, en waar
in men ook geen, of immers gants weinige bitter heit gewaar
werd, Werdende ook met gèbéèle potten vol uit Sim
na andere plaatzen vervoert: De Sineezen op Java woonachtig
maken dezelve insgelyks, docb konnenzezowelniet
candalijeeren, als in Sina gefcbiet: Van dezelve Leim-
■ nen brengen de gemelde Sineezen ook uit baar land eenige
die geheel gedroogt zyn , en tuffcben pampier bewaart
worden, vallende zeer aangenaam voor zieke luiden.
E X P L I C A T I O U Y T L E G G I N G
Z a buU T rig efim a O u a r ta , .
Quje ramum exhibet A urantii Sihenfis, quod Lemon Manis
Tsjina Malaice vocatur.
A. Juniorem denotat ramum fjtn is armatum.
B. Frucium feparatum, & majori expreffum fpecie,ut melius
dignofcatur.
O B S E R V A T I O .
. Malus Aurantia Smenfis vocatur hsec arbor a Jonßone in
Lendrol. p . i6. & in Slpan. C a ta l.p l. Jam . p . m . & Aurantium
Sinenfe a Terr, in Hefper. p. 4 }o . eftque ilia, qua:
Malus Aurantia humilis a Cajp. Bauh. in Tbtac p . 436. apud
T k kn . in Abnag. pag. 258. vocatur, & Mala Aurantia Si-
nenfia a Valent, in H ifior. fimpl. reform, pag. z i i . & in
Amboin. defiript. pag. 189. quae porro convenit cum ilia, q uae
Malus Aurantia regia , dulcis, Zeylanica vocatur in Thefi
ZeyU pag. 39» &c*
Van de vier-en-dertigfle Plaat,
Dewelke vertboht een Tak van de Sineefè zotte Appelen, die
Lemon MamsTsjüta op Maléits genaamt werf.
A. Wyft aan een jónge Tak mét zyfa doornen nog bézet.
B. Een afgezonderde vrucht , en grooter vcrbéelt, öp datze
beter onderfcheiden zoude kunnen werden.
a a n m e r k i n g e ,
Deze boom werd Malus Aurantia Sinenfis gènaamt van
Jojifionia zyn Dendrol pag. z6. en by Sloan. in de Catal van
de Jamaifi planten pag. zn . en Aurantium Shtepfè van Ferr.
in zyn Hejperid.pag. 4 30, en is die boom, die de laage Oranjeboom
van Cafp Bauh. in zyn Pinax genaam twert, als mede by
P/ukn. inAlmagp. 2.38. en Mala Aurantia Sinenfia van Valent. m
Hi/lor. fimpl. reform, p. m . en gemèene Sinèéfe Appel van
Valént. in de befchryving van Amboin. p.• 18,9.. welke verdere
dezelve is, die Malus Aurantia règidduhs Zeylanica genaarat
werd in myn Thefaur. Zeylon. pag. 39 . 8cc. .
CAPUT
XLHL
'Ja A .X X X IV . I