autem fieeitate ipfum Piper, hinc patet, fervidum hunc
fru&um in hifce calidis regionibus non itautilem elle,
quam in frigidiori & Boreali climate. Indi hofce adhibent
tantum,& in parva modo quantitate ad cjuædam
unguenta, quæ componunt ad corpora fua fricanda,
fi calefacere ilia velint: In cibo iis non utuntur , vel
rarö, & parva quantitate, Tabaco autem mifcent pro
iuffimigio. Javani & Malaicenfes , qui antea Amboi-
ham folebantfrequentare ad mercaturam exercendam?
hos emebant Caryophyllos cum Anthöphyllis & feftu-
cis, binaque poilrema in; fuos fervabant ufus medica-
tos, quæ gradu calöris différant a veris Caryophyl-.
lis, ninilominus tarnen vim fads habent aromaticam,
Caryophyllos vero ipfos peregrinis vendebant merca-.
toribus-: Credere quis poflet,illos feligere Anthophyllos,
ad propagationem, fed quum compertum fatis habue-
runt hos non plantari vel propagari poffe, fi modo per
ofto deeemve dies in ædibus fuerint depofiti, quum
caro exterior ftatim exficcetur, hinc a vero alierium
hoc videtur.
Ex Caryophyllis âhtea Magiftratus juffii teriué ac
fanguineum deltillabatur Oleum, quod in India magni
æftimabatur, & non param differebat ab illo, quod
in Patria feu Hollandia genuina Pharmacopæorum arte
præparatur: Quum, autem in hifce terris deftillatio
per aëneos fiat alemlxcos,-nec reddficetur hocce q-
leum,hinc faporem habet aduftum, atque fimilem 6-
dorem,, cæterum adeo fubtile & penetrans eft ; ut fo-
lûm externe adhiberi nequeat, quiim ciitim exurat,
atque inflammet. Si vero cum aliis oleis, uti Calappi,
Rofarum , Olivarumve fit mixtum, optimo cum fuc-
ceffu adhibetur in Indicaparàlyfi, Beriberi didta, tumque
hocce inunguntur partes paralyticæ, & quail ernor-
tuæ. Béribéri- autem five Paralyfis hæ c , vulgaris
eft morbus nautarum ad militum, qui caftra fe-.
quentes multum patiuntur frigoris,'aliaque incommoda:
Subfequens vero tempus edocuit, lftum mor-
bum fine Caryophyllorum oleo'curari quoque poffe,
fi mödo balneum præparetur, in quo Caryophylli, feu
arboris folia cum Lagondi foliis fuerunt incoctâ, vel
fi ipfi Caryophylli in qnodam iftorum Oleoratn inco-
quantuf, hocque inühgantur artus. Iftius quoque olei
feptem vel novem guttulæ cum cerevifia, vel aliö quo-
vis potu propinantur contra dolorem Colicum ex nati-
bus ortum, qui vero calidi ac biliofi iunt temperamenti,
ab illo abftineant, quum nimis fanguinem inflammet.
Oleum hocce in omnibus liquoribus fundum petit
, cum quibus mifcetur. Quidam etiam Arecæ po-
tui addunt Caryophyllös, vel cum illo exurant hos,-
fed noxium dat potum ; ingentem enim capitis excitât
dolorem feu Cephalæam, exurit cerebrum , & tene-
bricofiim éfficit vifum, quod illi quoque fentiunt , qui
quotidie Caryophyllos T abaco milcent, & adhibent pro
Iuffimigio. Congeftorum Caryophyllorum odor adeo
eft nocivus, ut, fi per unam tantum nodlem in camera
quis dormiat, in vel fub'qua magna horum copia eft
ocolufa, talis ad vomitum ufque naufeabundus, &
anxius.quam maxime fit, atque ingentem capitis dolorem
fentiat: Unde patet fummaCreatorisfapientia ita
effe fubordinatum , ut bina excellentia ilia arömata,
Caryophylli nempe, & jiuces Myrifticæ, quod & de
cæteris .quoque credendum eft, paiiciffime in India
ufurpentur, fed tanto majorem habent ufum atque u-
cllitacèm in Europa,quo fafto fummus rerum Arbiter
homin’es conftringere voluit ad mutuam familiaritatem,
& neceffitudinem inter fefe exercendam.
Ex recentibus Caryophyllis, fi rubefcant,-- faccha-
rum & conditum fit, fi conterantur, vel Antho^hylli
modo findantur , officulumque eximatur. Portugalli
ex.hilce quoque aquam Coraialem folebant deftilfare,
quæ, extra ulum jam eft , quum, noftra natio illarum
ferum non fit cupida, nec amans.
Anthophylli a longo jam tempore apud Chinenfes,
Baleyenies r Jayanos & Malaicenfes in ufu fuere medico,
in Java præfertim magno in pretio fuere ab anno
1675, câriffimeque fuere divenditi: Nec bene di-
gnofci potuit, quern in finem Javani,& Malaicenfes
iis utebahtur, qui tanti illos emebant, quidam autem
multis ambagibus; quædam nobis revelarunt, quæ in
fequentibus confiftunf.
Primo iis utebantur addiaboïicas &fiiperftitiofaffar-
tes machicas , ad præparandum- Oràt Sala,Sc Liât Sala,
quo
treffende zelfs de-Peper in hitte, maar niet in droogte
zoo blykt, dat ,deze beete vrugt in deeze beeté Landen zn
> dienflig niet wezen kan, als in de koude nóorder werelt;
De Indiaanen gebruikenfe alleenig, en dat nocb in kleine
mantiteyt, Onder fommige zalven, die iy maaken om 't
ti’cbaam daar mede te Jlryken, als zy bet verwarmen ‘willen
: In de kofi gebruikenfe die gants niet, of zeer weinig,,
bebalven dtefe in- 't rooken onder haar Tabak mengen,
de Javanen en Maleyers, die voor 'dezen in Am-
boina plagtgn te komen bandelen , kochten de Nagelenmet
de Moer nagels en fleelen, en hielden de twee laatfte voor
baar zelven tot Medicyne, als verfcbillende wel eengraat
in hitte van de regte Nagelen, aocb niet tè min nocbge-
noegfaam Jpeceryacbtig zyride; maar de Nagelen verkog-
tenfe aan de vreemde Koopluiden: men zoude meenen,
datze de Moernagèls zogten om te verplanten, maar vermits
ze wel geweeten hebben, dat men die niet verplanten
kan, aljfe maar 8 a 10 dagen in buis leggen, dewyl
dan bet buitenfie vleys verdroogt, zoo is dat niet voaar-
Jbbynlyky
Uit de Nagelen wierd voor dézen, 'zómtyds door lafi
van dé Overigheid, een dume én bloet-roode, olye gebrant,
daar men in India veel werks van maakt, hoewel dezelve
niet wéinig verfcbilt van de gene,die in -t Vaderlandt
door de oprechte Apotbeekers konft gemaakt ’wert: Want
Vermits bet bier te Lande', in ht dijliüeren , döor koopere
Slangen getrokken, en niet'géfeSlificeert'wert ,izo beeftze
eenbrandige reuk en fmaak fanderjints tyo fubtyl en doordringend
zynde , dat menfé dlleéïi van' buiten niet gebruiken
kan, aangezien ie zeer Op de buit bta/nt: en moet
met andere olyè,als Galappus, Roozèn , ofOlyven-olyever-
mengt, -en zoo in de Indifcbe bér-oertbeid, Beriberi ge-
naamt, met fmeeren op dé verdoofde pdrtyen gebruikt
werden: Welke Beriberi een-,gemene plaage onder deMa-
tr'öozen en Soldaten is , dié in ’t Legér fwêrvende, koude
en ongemak moeten mtjlaan : Docb de volgende tyd beeft
geleert , dat men de gemelde ziekte ook Zonder Nagel-otye
kan genezen , als men flegts een bat-water "maakt, daar
in de Nagelen'of baare bladeren mét die vattLagondi gekookt
zyn, of als trien dé Nagelen zelfs in een van de voor-
noemde olyeri kookt, én de leden daar mede -ftrykt: Mm
néémt ook van de -voorfcbreve 'olye 7 én 'droppelen, mt
bier of andere drank in , tegéns buikpyn, die uit winderigheid
ontflaat, maar beete - en galacb tigé ménf :ben mosm
bet niet gebruiken -, als ontjleekende bet1 bloedt te geweldig.
Deze olye zinkt in alle vochtigheden, daar menfe ondermengt
, te gront: Sommige doen ook‘Nagelen in den
Arak, of brandenfe wel met den Arak,-maar zulxiseei1
fcbddélyké drank, want hy Veroorzaakt'JgToote booftpyn,
verbrant de'berjffenen, en maakt èen donker gezicht, f
welk ook die gene- gevoelen -, dié dé Nagelen aagelyx onder
bet' Tdbak'drinkén gébruiken: De reuk van de vergaderde
Nagelen is Zó o fcbddelyk, dat, als men eert nacht m
de Kamer Jlaapf, daar een party in of 'ónder leyt, vien
daar Van tot braakens toe qudlyk en bepaut wert, mitsgaders
groote bóoftpyn krygt: Waar uit blykt, dat bit
door de groote wysbeid des < Scheppers Verordineert zy, dat
die beide treffelyke fpéceryèn, Nagelen; en Nóoten-mujfcba-
ten , gélyk van de anderen ook <te geloven is , zeer weinig
in India gebruikt werdén, maar hebben zoo veel te
gtooter nuttigheden in Europa, waar door Goddenneere
de menfcben tot onderlinge gemeinfcbap beeft willen dnn-
Uit de groene Nagelen i ' alffe beginnen te f00^n>
wert ook een Suiker en Donjerf gemaakt, dezelve injtw
ken vryvende, of alsze Moernagels beginnen te werden,
flegts open fplytende, en den kern daar uitnemende. B
Portugeezen plagten ook een Cordiaal-water daarvan
branden, 'twelk nu buiten gebruik is gekomen,venm
onze Natie tot diergelyke. dingen niet curieus is.
De Moernagels zyn al van outs by de Cbineefen,
liers, Javanen, en Maleyers in groot gebruik geweep
in dé Medicine : maar inzonderheid zynze van t]
1675 aan , op Java in groote agting gekomen, en zeer a
verkogt: Men beeft niet eygentlykervaren kunnen, ,
toe ze de Javanen, en Maleyers gebruikten, die zoo
geit daar voor gaven, docb zommige hebben ons^ door ^
ommewegen e.enige opening daar van gegeven, 1 m
’t'volgende, beftaat.) f •>;•?;! ï . ‘cy . u-u
Ten eerjlen gebruikenzé dezelve tot baar duivj ^
en fuperfiitieufe konflen, om te maaken Crat J>ai ,
duo ejus geftator ita præfervabatur,ut nulla hoftilia arma
ralein tangere vel ullo modo nocere pofTent,item ne talis
nec confpici nec dignofci pollet, qui illud geftabat,
hincque proficuum fis, qui furta,vel illicitos ex.erce-
bant concubinatus, quümque ab ifto anno tantum bellum
in Java fuit geftùm creditum fuit hinc adeo ah
illis expeti, uti & quöqu’e a Baleyenfibus.
Secundo, Anthophyllosephtritoscum Cuju râpât,&
Madia Can h. e. gallis Quercus propinanqos dant ju-
nioribus fponfis, vel quoque mulierculis, quæ ex puer-
perii le£to furgunc, ut partes naturales magis arctent,
quo fit, ut gratiores fint maritis.
Tertio, cum fiqcato Poêlé cortice mixta & comefta
appetitum excitant.
Quarto, Flatus diffipant, Colicamque curant.
Qainto, Externe illiniti cum radice jfellor artuum
oe^ma tpllunt.
Sextp, Arcanum eft, quod Sinenfes plurimum fibi fer-
vant, clamque exercent ad libidinem excitandam, quern
in finem illos adhibent, quibus putantpartes naturales
roborari: cui exereitio; hæç natio præ opmibus favet&
cupida eft. Ad hæç omnia Anthoppylli ab illis ufurpan-
tur ,’fumuntqùe illos ,qui arbori inhærent, &.modo rufci
apparent cum viridi mixti colore,-qui autem præ ma-
turitate deciduntj, illos virtutibus aeftitutos cenfent,
hinc raro in Java funt Magnates , quin femper quos-
dam. Anthophyllos in domibus fuis fervent ycredentes,
oiénia .meaicamenta exaltay, quibus parva modo An-
thophyllorum horum dofis fuerit mixta.
FeftuCæ a mulierculis adhibentur in unguento ßo-
riBori, quod infantibus' convenit atque debilius requi-
ritur iis,quam-adultioribus, cui itaque ferventes non
admifcent Caryophyllos. Ante diicentos annos non
tanti æftimabàntur Caryophylli., qui nec tanta quantitate
ex India èvehebantur, & parva tantum copia,
quanta requirebatur in arte Medica,unde & conlpur-*
cati cum foliis & feftucis mercatoribus tradebantur
parvo pretio, uti & faélum fuit primis Hollandorum
navigatoribus, poftea âiitem quum depurati Require-,
rentur, folia, feftucasque felegerunt, dupliciquè divenditi
fuere pretio. In itinerariis quibusaam libris inve-
nitur, in Zeylona quoqué crèfcere Caryophyllos,
guod poftea compertumpuit, Silveftrem elfe fpeciem
omni aromatica vi deftiratam; fie quoque alu dixe-
iunt, in infula Madagafcara crefcere Caryophyllà ; longé
autem àlium elfe fruélum teftatur Gardas ab Orto
libr. 1. cap. 15 & 21. ubi ita loquitur: In infula'St.
Laurentii çertus occurrit fruétus magnitudine Nucis
Avellanæ, vel paulo major cum ejus putamine, hic-
qùé Caryophyllos fpirat, ejus autem uïus haftenus
ignotus' eft. Et quamvis Avicenna toc: cit. de Garyo-;
pnyllorum gummi feribat, ac Clufius in fuis annota-
tionibus m Gardant quoque narret, inter Caryophyllorum
acervos,qui antea Antwerpiàm fuerë tranflati,
pluries obfcure fufeam inveniri refinam, quæ carbo-
nibus ignitis impofita, fortem fpirabat Garyophyllo-,
rum odoreni, uti quoquè SaMèmMr teftatur lib.ip. cap.
fefe habuilfe fruftum flavi gummi, fieri & fragilis,
facile liquefeentis, quod,fi accenderetur, Caryophyllos
Ipirabatjfed faporis expers erat ; non tarnen dubitandum
elt, quin illis Caryophyllis aliud quoddam gummi, feu
relma fuerit mixta ,ex qua Incolæ faces, feu cereos fuos
rormant, qualis eft Dammar Batu, nigrum Dammar &c.
quod inter Caryophyllorum exficcationem delapfum,
iorte ex induftria reliétum e ft, & ipfis diu mixtum,
odorem coloremque Caryophyllorum. attraxit, , in-
colis enim non notum eft Caryophyllorum gummi.
nti etiam feriptores, aliique hommes multa narrant
de iiquidi attraftione non tantum arborum,fed ipfo-■
ruin quoque, ficcatorum Caryophyllorum. de Arbo-.
nous iupra fuit diélum, illas amare, pluvias radiis fo-
}"nPHséclatas, térramque fub illis non nudam elfe, vel
(ii/h 0 u.atam’ quod Caryophyllum omne attrahat li-
L n ^ ’ T ^ ^ P ^ h i.b e r e herbarum proventum,îed.
ummodo quod hoitiinum labors depura'ta fervetur.
DofiVm-ïA , VF ° caryophyllis dicunc -, illos re-
vai inr,- occlufo contentos, totum aqua plenuin
illtidnn a unan? B Ä omne liquidum attraheré ,
Tw» 7^uosdam .mercatores inftituere, ut hinc
-Liat Sala.,. den drager zoodanig te- bewaren , ■dat
hem geen vyqndelyk geweer raaken of treffen km; als mede
dat men den gene niet ter: degen bezien of kennen kan, die r
ze draagt,, en daarom nodig dén genen, die opdievery en
ongeoorlofde boelfcbappen üitgqdn, en dewyle van datjaar
.aan jzopgrooten Oorlog.op Java gevpert wier de, meende
men, datze daarom zoo zeer gezocht zyn, als medé van
de Maliers.
- 2. De Moernagels, gevreeven met Caju - Rapat, en
Madja Cän of Galnooten, gevenze ook de jonge Bruiden
te drinken, als mede de Nrouwen , die van 't kraajnen
opflaqUj om de natuur -te fluiten, waar doorze te aangenamer
■ by de Mannen werden'. •
• 3* Met de gedroogde feborffe van Poele gemengt, en
gegeten, verwekt eetens-lujl. ■■■
4. Breekt de gejlootén pnjnden, en ver dry f t 't colyk.
■ 5. V m buiten opgeßneevp met de wortel van Rellor
ver dry f t de zugt uit de léden.
. 61 Is een geheim, 't wélk de Sineezen meefi onder haar
houden, gebruikende dezelve om haare vlecjlyke Ivfien te
fierken, waar toe die Natie boven andere genegen is. Tot
deze alle nemenze de aankomende Moernagels ':, die,, nocb
aan den Boombangen, en effen beginnen bruin te werden,
met groen gemengt, maar die door rypbeid afvullen, acb-
tenze krachteloos, daarom vint men niet ligt iemaiit van de
Groeten op Java', of zy trachteneenige Moernagelriji huis
te bebbén, pmdatze meenen, dat alle Medicamenten gefierkt
werden, daar men een weinig Van de Moérnagel onder-
mengt.
De fteelèn werden by de P r outj es gebruikt tót Bori-
bori zalve voor de kinders, die wat flapper moet zyn, dan
voor oude Lieden, en diérbalveR' daar de- heëtè. Nagelen
niet toe te pas komen. Doek voor £00 3 aar én. plagt men
zoo veel werks van de Nagelen niet; te maakennoch dezelve
in zulken menigte uit te Voeren, maar alleenlyk in
kleine quantiteyt, en maar zoo veel als men in de Medicyne
van nooden bad ; . dierbalven ze ook zeer vüyl,
met bladeren, .fleelen en al, aan de Koopluidengèlevert
wier den, - en dat voor een geringen prys, gelyk noch. aan
die van de, eerfle Scbeepvaarden. der Hollanders gefibiede;
maar nader bant ,als men daar op zindelyker begon tewerden,
beeft men de fleelen en bladeren.daar uit gémonfiert,
en doen. is de pr-ys nocb eens zoo jveel verhoogt geworden.
Men vint in eenige Reisboeken, dat op -Zeylon .mede Nagelen
zouden wajjeben, 't welk naderhant bevonden is
niet anders dan een flacb wilde fpecerylooze. Nagelen te
zyn. Insgelyks hebben andere voorgegeven, dat ér op bet
Rilandt.Madagafcarmede Nagelen vallen,.maar dat bet
zelve een gantfeb andere vrucht zy , getuigt Garcias ,ab
Orto,- Lib. I. .pap. 15 en .nrp zeggende aldusL Daar is
op bet-'Eilandt St. LaurSris zéekere Vriïébt fin'de jfrootte
van een hazenoot, met baare Jchaale, of wat grooter, dér
welke naa Nagelen riekt,' 'niaar zyn gebruik is to f riocls
toe onbekende En alhoewel Ayicenna, loc. Cit. van éen
Nagelgom febryft , en Clufiüs, in zyn amteekening op
vqorfchreve Garcias ,éok verhaalt, dat onder de Naget-
b'oopèn, die men Voor dezen tot Antwerpen' aanbraebte;
meermaals een j'wart bruin hart gevonden, wierd } 't welk
op kooien gelegt, eenflerken Nagelreuk badde, gelyk ook
Bauhinus getuigt., Lib. 4. cap. 6. gebadi ie bebbén. eéri
ftuk geel Gummi, droog en bryzelig, ligt fmeltende en
brandende, naa Nagelen riekende, docb zonder fmdak : Soo
en iffer nochtans niet aan te twyffelen,- of'daar m l onder
die Nagelen, eenig ander barß geweefl zyn , waar
van de Inlanders baar toortzén madkém, gelyk -de Däm-
mar batu, fwarten Dammar &c. 't welk in ’t droegen
miffebien ónder de gemelde Nagelen gévallen zynde, voor-'
bedacbtelyk daar onder gelaaten 'is , en overzufks door lang
leggen de reuk en verwe van de Nagelen aangènomen beeft,-'
want ook de Inlanders én wéten gantfeb niet vaneen Nagelgom
: ook weten de voorige Scbryvers, en zommigegèinée-
ne Mannen veel te verbaalen van de voebtgiérigbeidt
niet alleen der boomen, maar ook der gedroogde Nagelend
V in de Boomén is hiér - boven gezégt, datze wel réegen
met Sonnéfcbyn gemengt willen hébben, en ook dat den
gront daar onder niet gezuivért, en bloot zy:, om dat dé
Nagelboom alle voebtigbeidt aan zich trekt, en daar door
den aangroey van bet onkrüidt beledt, maar alléén óm dat
by door Menfcben arbeidt feboon gehouden wert:
• Pan de gedroogde Nagelen geven zy vóór , dat ze in een,
beflooten Pakhuis leggende eengebeel vat vol water: binnen
een nacht aan baar trekken zouden, én dat zulks zommige '
Koopluiden doen, om daar door de Nagelen te verfwaar