34 H E R B A R 1 1 AMBOIN EN SIS Liber II. cap. XII.
CAPUT DUODECIMUM. XII. H O O F T S T U IJ,
Agallocbum fecundariwn. Garo.
AGàllocbum hoc' fecundarium feu vulgare proximo
gradu convenit cum raro & pretiofo Calambaco,
iliud autem in Patriam noftram plurimum transfer-
tur. Sinenfium autem relationes in eo potiflimum quadrant,
quod hoc lignum cum- antecedent ex una ea-
demque proveniat arbore, cujus interiora , maxime
pinguia oc vetuftiflima frufta verum præbent Calam-
bacum, lignum autem, quod in ramis vel circa nodos
occurrit, Agallocbum fpurium feu Garo eft , vulgatif-
fimum ac vilffimum in exteriore tunci parte inveni-
tur. Quum vero inter ligna , quæ pro Garo vendun-
tur,maximam obfervavenm 'differentiam quoad odo-
rem & co!orem,hinc ulteriore indagine a Sinenfibus
êdodtus fum, optimum Garo inveniri in una eademque
çum Calambaco arbore, fed alias infuper elfe arbores,
a priori haud multum differentes, quæ. peculiarè quoique
Garo ferunt: Pro vero etiam habetur Garo, quod
ex Malacca venit, & in infulis Jobor & Belitton cre-
fcit, quod autem a CoinajHsr.fi differt. Verum ïtaque
Garo m binas dividemu? "ipecies, in Coinam enfèm
nempe & Malaicenfem.
• Primum itaque feu Coinamenfe, Tbim & Tbimbio
dittum, lignum eft arboris cujusdam, ex genere My-
cropbylli, Garo vero folia funt paulo longiora, inque
his arboribus fæpe obfervantur longifiima flagella,
§uæ inftar filorum ex ramis dependent, uti in Mycro-
pbylU fpeciebus id quoque invenitùr , crefcuntque e-
tiam in didtis regionibus Tsjampaa & Coinam feu Qui-
nam: has autem quisque dominus pro lubitu exftirpare
po teftjfi modo befie gnarus. lit, arborés elfe fatis ve-
tuftas, cujus ligna etiam certa habent, fed non opus eft,
ut has facrificiis expient, uti antecedentem ar-oorem.
Atqüê hæc fpecies potiflimum ex nodolis confiât frui
t s , quæ, ut bona lin t , in aqua fundum petere de-
bent, cujus Catti feu ciftula a rege determinata eft ad
très argenti Teyles.
Lignum hoc multo eft durius^ magis nodofum,fiec
ita fufcum,ac Çalambacum, fed magis in flavum tendit
coiolem, ac brevibus, nigriS, vel fuîcis variegatumeft
venulis, aliquando etiam omnino cinereum cum atris
venulis Çalambacum proxime æmulans, fed femperdu-
rius ac gravius. In magnis fruftis hinc inde ad4 latera
uædam nigræ apparent maçulæ, aclï pice forent ob-
udtæ, quæ pinguedinem hujus ligni indicant, hæ
autem maculæ potiflimum in flavis apparent fruftis,
quæ circa nodos fiiere diffedla. I Frufta hæc per ali-
quod tempus relîftunt flammæ,& carbônibus ignitis,
hec ita facile ignem concipiunt, ac Çalambacum, lique
concepërunt,non diu continent ignem, quùm lignum
fit magis folidum & durius ; nihilominus tarnen, fi com-
buratur, parvam etiam olei præbet quantitatem ,
unde, patet, plurimam partem Agaüocbi, quod in Europa
o currit, hujus fpeciei elfe , omnes enim fcrip-
tores teftantur, aliquod per tempus igni reliftere.
Lignum hoc carbônibus impofitum maxime differt
odore a Calambaco, eandém quîdem odoris fpeciem
& qualitatem habet, fed ex aromatico in acidum ver-
git, & aliquando cum Benzoino convenit odoré, dcli- fnum quoque taie magis albefcit vel flavefcît, eoque ve:
ementius ejus fiimus oculos vellicat^unde talia frufta
non multum ad fufflmigia adhibentur : Sm radatur hoç
lignum, multo mag}? tenue ac politum e ft , quamCa-
lambacum, fiée ejfis rafura ita convolvitur. :
Noinen. Latine Agallocbum fecundarium Coinamenfe,
&lalaiçe. Garo Conpinjan, qu.um ejus fumus Common, h.
ei Benzoin Ipirat* Sinenfibus dicitur Tbim & Timbio:
Belgis Agel-bout, a Portugallico Pao de Aquila, quod line
dubio derivatur ab Arabico Agallugin, feu Latino
Agallocbo , quod quidam non intelligentes ridiculo
modo vocarunt Lignum Aquila, & Belgice Arents-
bout.
Loci. Optimum lignum crefcit, uti Çalambacum
in Tsjampabaa, fed in Coinam venale fertur in forum,
übi quoque crefcit, fedvilius eft quam Tsjampahenfe,
aç
Agel-Hoat.
DE naafie graat met bet ‘voorfebreve zeltzaame <«
duure Calambac, bebout bet Agallochum fecundarium,
of bet gemeene Agelhöut, 't welk meell
in onze Landen vervoert ovort. De ver baaien van de Si-
neezen hopten mêeft daar in over een, dat dit met bet
voorgaande van eenen boom komt, in dewelke de binnen•
Jle, vetjie, en outjle ftukken 't opregt Calambac zn
maar 't gene in de takken of omtrent de kmefien zit ij
Garo of Agelhöut, en bet alderflegtjle zit buitentuin
den ftam: maar devoyl ik onder de bouten, die men voor
Garo verkoopt een merkelyk onderfebeit in de reuk en co-
leur bebbe gevonden, zo bebbe ik by nader onderwamt
van de Sineezen geleert, dat wel de befte Garo valt aan
een en dezelfde boom met bet Calambac, ntaar dotter ook
nog andere hoornen zyn, van de voorige niet veel verfebil-
lende, die mede een byzonder Garo dragen: ook zo inert
bet mede voor een opregt Garo gehouden, 't geneven
Mallacca komt, en in de Eilanden van Johpr en op Be-
littón wafi: Log 't welk van YCoinamfche wat ver-
febilt: Wy zullen dierbalven 't opregte Garo af deden in
twee zoorten, te weet en in bet Coinamfche, en in’ t
Maleidfcbé.
Het Eerjle of eigentlyke Coinamfche, Thim en
Thimhio genaamt, valt mede aan een boom uit bet ge-
' Jlagte der klein-bladige Varingen, dog dè 'Goros-bkdmn
zyn wat langer, en men vint ook aan dezen bom zulke
lange draden, als garen van de takken-afhangen, even
gelyk aan de Varingen , waffende mede in boven genoemde
Landfcbappen Tsjampaa en Coinam of Quinam,
dog die mag een yder Eigenaar .na zyn believen kappen,
als by maar weet, dat de boomen out genoeg zyn, imr
van zy mede baar kenteekens hebben, en zy boeven dezelve
geen offerbandetedoen, gelyk aan de voorige, begaande
deze zport meejl in, knbefien of brokken, enzozeregt
goet zyn, moetenze in 't water zinken, waar van bet
xCatti by den Koning op drie Teils zilver geftelt is.
L i t bout is veel barder, knoeftiger, en zo bruin niet,
als. bet Calambac, maar wat na dengeelen trekkende,
en met korte ,fwart'e, of bruine adertjes gèfpikkelt, zont-
tyds gebeel graauw, met fwarte adertjes, ie? Calambac
naajl komende, dog altyd barder enfwqarder: m
de groote ftukken ziet'mén bier en daar aan de einden ee-
nige fwarte plekken, als. qfze met pek befiroeken waren,
'f welk de vettigbeit van dit. bout is', dog deze plekken
ziet men meejl aan de geele ftukken, en die omtrent ie
knoejlen gefiaan hebben; deze ftukken wèderftaan de vlam-
me of glimmende koolé een tyd lank , en vatten bet vuur
zo ligt_niet, als bet Calajnb^c, ep aleevat hebbende,
houden 't zélve met vajl,, om dotze penvarder en vafier.
bout hebben; niet te min, in ’t branden zo gevenze ook
een weinig oly van. z ig, waar uitblykt, dat bet meefte
Agallochum, dat men in Europa toont, van deze zoor-
te zy , want alle dé Scbryvers getuigen, dót bet een tyd
lang 't vuur tegenfiaat. - • ’ ■ ~ ■ -
. De reuk van dit bout zynde op holen gelegt y verfcbilj
merkelyk Van bet Calarpbac,' want het beeft wel dezelf
de eigènfcbap'en darV,maar trekt vdfyden jttrömatiqüea
wat na den vm renf en zmtydseen wéinig ««de» Ben-
zoin, en boe meer wit gjfgeel boiït daar aan ist miirpf'
ders boe minder aderen men daar~ apn vint f boe meer zj
bok in'de Qogen byt, waarom men zodanige ftukken
niét ligt. tot reukwerk gebruikt: ïn^tfchrapen valt m
bout veel fynder en gladder, dan 'Calambac, en bet
fcbfaapzel krult ook.zo niet té zaqrnen.
Naam* dn ’?Latyn Agallochum.SecundarimnCoinamenfe,
en opMalleits Garp Cominjan, om dat betm *
rookennaar Cominjan, dat isBeniöin riekt: Sinees 1 lj>m>
en Thimhio: In 't Nederduits Agel-hout, van ’t Jror-
tugeeze Pao de Aquila, 't welk klaarlyk afkmjligtsvai
bet Arabifche Agallugin, of Latyns Agal’lqchuny oe
welk zommige niet verjiamde, belaggelyk in fenoemt hebben Lignum A q u ils , in 't Duits Aren
out I I WM .
Plaatzen: Het befte waft gelyk als bet Calambac
Tsjampéé, maar wert in Coinam te marktgebragt ,
waar 't ook waft, maar Jlegter, dan 't Tsjamp^c“^*
IIBoek- XII. Heaftft. AMBOINSCHE KRUYDBOEK, 35
plerumque acidum fpirat odorem: Ex iisdenr rc-
hébbende gememelyk een Juurenofgoor en 'reuk: uit dezelfde
p-ionibus vilius adhuc tertur lignum , fed quod aqute
Ldndjchappen brengt men nog een Jlegter zoorte, die
innatat, Sinenfibus di&um Ittbion h; e. Agallochum
meejl op ’t water dryft j by de Sineezen genoemt Itthion,
(implex, eujus Catti feu cifta conftat uno taylo. Hoe
dat is enkel Agel-hout; waar van ’t Catti een teil geit :
lignum potilfimum albicat, hinc inde fufeis ftriatum
Dit bout is meifi wit, hier én daar doorlopen met bruine
venis & tam leve eft, ut pro cariofo haberetur 11-
aderen, en zo ligt, dat-men 't v.oör vermolferpt bout zou-
gnb ubi autfem pingues. decurmrit yerfie j gratilfime
de aanzien *. dbg daar de vette aderen zyn , ruikt bet zeer
foirat, tart carbonibus inpolitum, quam ore contentum,
iieffelyk, zo op kooien gelegt zynde, alsindemnt, dier-
unde dmfiino concludo , has exteriores & vililfimas
r u J b Sanfihélyk meene , dat dit de buitenfte en
iftius arboris effe partes, quaï Calcmbacum verum prae-
JcbraalJte deden■ zyn van den boom, die. bet opregte Calambac
bet hineque etiam a Malaicenlibus vocari Calambac
geeft, en dat het. daar om ook deMaleiers Calambac
Poetij & Garo Timbol h. e album & fluftuans Aloes-
Poeti, en Garo Timbol noemen, dat is wit en
lignumse contra iftud Tbim puto pfövenire expeculiari
dryyent Aloes-hout,4 daar -en tegen, het voorfebreven
& alia arbore, uti ftatim commemoratum fiiiti
ih im oordeele ik te koomen uit een byzondere boom .gelyk
ZO'even gezegt is: . 36 J
XJfus. Ambae has fpecies a Sinenfibus non ita ad
. Gebruik: Deze beide zoorten Werden by dé Sineezen
fuffiffligia > quum ad medicamenta ufurpantur, ad éos-
met zo zeer tot reukwerk, als tot Medicyne gebruikt,
dem nempe morbos, ad quos diximus conducere Ca-
te weten tot dezelfjle gebreeken, als bet opregte Calamb
lainbacum, ac prtefertim ex Tbim pulvis fubtilis prae-
a c, inzojiderbeit wert van het Thim een fyn wit poeder
paratur, quem tres hujus ligni fpecies ingredi dicunt,
gepfepar eert, daarze zeggen drie zoorten van dit bout
obfervacurque etiam dulcedo aliqua, aofi Liqiieritiaip-
onder te koomen > en men gevoelt 'ook een zoetigbeit als
fi eflet commixta.
van zoethout daar onder'-. . ; ,
Pulverem ,hunc vocant Tbimbion Saan, aeli Latine
, Dit poeder noemen zy Thinihfon Saan i als of men in
diceretur Trium Agallocborum Pulvis, quem multum
t Latyn zeide Trium Agallochorüm Pulvis, 't-welk
adhibent in omnibus talibus morbis, in quibus cor
zy veel gebruiken in alle ziekten, daar men ’t hert ver fier-
eft confortandum. 'In febribus cum aqua pura affu-
ken moet. In koortzen wert bet met klaar water ingenomen,
mitur,gratique faporiseft. Garo timbol fluhtuans folum
en bet is lieflyk van fmaak Het Garo-timbol
etiam in medicina ufurpatuf , contra cordis nempe
palpitationem, magnamque anxietatem aeftus ventri-
culi, cum aqua eontritum & potatum, quidam etiam
corpus externe fricant contra ardorem.
nuitans wert ook alleene tot Medicyne gebruikt te
weten tegen ’t bert-kloppen, en groote benautbeit van
brant in de tmage, met water gevreven en gedronken,
zommige jtryken ’t ook Van buiten op ’t lyftegens den
In regione Tsjampaa prope Metropolim Puri arbor
dicitur cfelcere. non procul a.maris litore, quæ veram
præbet Tbim, hancqüe vaftiflxmam effe arborem, quæ
antiquioribus temporibus femel fuit detruncata, fed ejus
truncus ad quatuor ulnarâm altitudinem erat relidlus,
multosque de novo progerminaverat ramos. Hujusque
truncus ad inferiorem partem tres.ulnas craffüs erat.
Hujusque folia omnino funt fimilia minöri .Micro-
K, led haud multo longiora articulo digiti, nultem
dat fruftus uti Microphylli fpecies , at-
que ex ramis quoque dependent talia craffa fufea fila
leu flagella, ut ex Microphyllo. Ejus folia diffratfta
vel abrupta, cortexve fauciatus lac quoque effunduntj
ut MicrophyUum.
Arbor hæc fæpe de fe fpargit odorem jucundum
Calambaccenfem , nemo, autem audet hujus fruftum
decollare , ramulumve abrumpere, quum mox abdominis
dolqre vexetur,.nafusque ejus languinem effun-
dàfcj qui iliud perpétrât» quod incolæ credunt tali ad-
ferria proprio genio hujus arboris confervatore,unde
illæfa uat cujusvis Ipedtaculoi
Iftis Coinamenfis Agallocbi ligni fpeciebus anniimera-
ri quoque debet tertia fpecies, qute vulgatilTimum eft
Agalloehum j hujusque ligni arbor .per totam Caut-
febinim &.Tsjantpaam vulgaris eft. Arbores funt ingen-
tes,qu$vparvagerunt rotunda folia, ftuvero minora,
quorum plurima fimul juntta, parvis .infident petiolis.
Arbores hie cum ramis exftirpat® in minora cmdun-
tiw frufta, quffi in filvis ad putrefadtionem relinquun-
ttir, denique internum odoratum reperitur cor» L ignum
hoe:potiflimum^x duris conftae nodis , iftique
lupra memorato TbimjfLdeo fimile eft , ut pro uno
codejnque haberetur ligno 5 fed hoc ultimum maculas
non ita habet nigras, rennofasque quam Tbim, ccete-
rum odore fere convenit, & paulo magis ficcum eft;
noeque lignum Sinenfibus Sock vocatur, quo riorriine
generaliter Lignum - Agalloehum denominatur, < uti
quoque-a noftratibus pro.uno eodemque habetur li-
gno^fPjckol h. e. centum Catjes feuciftie, feu .125
pondo Hollandica in Tsjampaa conftant viginti quin-
™ai *s: Noeque Sockum plurimum aquie innatat.
Altera fpedcs eft Agallochum Malaicenfe , quo' om-
■ “^otamus, quod in Malaicis crefcit infulis, uti
«tulaccam , in infulis fobor, Bintang &c. ac
l siertim in infula Belitton, ohmibus intra Sumatram
2 » btis. Lignum hoc a Coinamenfi non mul-
m erC ’ eJ"u?bue frufta inveniuntur, quie pro ve-
npf^er-entu^ Calambaco , fufea fiquidem & ex ci-
ve pft IHlxta.^unt j craffasque habent venas : fads le-
- > uentibusque ,11 manducetur, ■ T cedens inftar c~— oihàII. duræ,
In ’t Landtfcbap Tsjampfla by 'de booftfladt Puri
wert gezegt een boom te Jlaan, niet verre van (trant ’
die bet opregte Thim draagt, en dat bet zoude zyn een
zeer groote boom, die by oude tyden eens was af gekapt,
dog denjtam nog wel vier vademen boog bebouden, en vele
nieuwe takken uitgefebooten bad: zynde den ftam onder
wel drie vademen in de ronté.
De Bladeren zyn gants gelykadn die van de kleine Varingen,
dog mét veel langer dan een lit van een vinger,
maar by draagt geen vrugten, gelyk de Varingen , en
van de takken bangen ook af zulke grote bruine draaden
als van de gemelde Varingen. De bladeren afgebrooken ,
of de feborze gequetfl zynde geven insgelyks melk, als die
Varingeni '
_ .J —--- "ö ——J “ «»fWMWM. UCJOUUlt CC7 Jtuk daar van af te kappen, ofte een tak]en daar van a\
te breeken , Vermits by Jlraks buik-pynkrygt, eb deneu
ze hem bloet, die zulks beftaat: ’t welk de Inlanders ge
loven voort te komen vare een byzonder e geeft, die dezer
boom bewaart , en by blyft dierbalven alzo onbefebadig\
Jtaan tot een fpeStakel.
Onder de voorfebreven zoorten <ban Coinams-Agèl-hóui
moet men mede reekenen bet derde gèflagt , zynde bet ge-
meinfte Agel-hout: en dezen boom is door gantfebCaut-
fchi en Tsjampaa gemein. \t Zyn boogeboomen, bebbendt
Ueyne ronde t laatjes, mg iïeinier als een f lu im , die Veelt
tegen malkander aan op kleine ryskèns f t aan: deze boomer.
werden onigebouwen:, en de takken voorts aan ftukker.
gekapt, die men als dan in ’t bos laai leggen verrotten.
en dan zo vint men 't binnenfie welriekende hert. Di\
bout beftaat meejl uit bar dé knoejlen, en is bet boven-
Jtaande Thim zo gelyk, dat men 't voor een en 't zelfde
aanziet $ maar dit laatfte' beeft zo geen fwarte bersag-
tige plekken•; als bet T h im , zynde anders van reul
bykans bet zelve gelyk, of doorgaans wat drpoger: er,
dit b'oüt biet by dé Sineezen Soek, waar mede zy albe\
gemeene Agel-hoüt benoemen, gelyk bet ook by dè onzi
rnet bet voorgaande voor eenderlei bout gehouden wert.
De Pickol, dat is 100. Catjes of 1 zy i Hollandfcbepon-
denjn Tsjampaa, geit 25. Teil, en dit Sock'dryft
meelt alle boven op 't water.
De tweede zoort is bet Maleydfchè Agel-hout , en zi
noemen wy al bet gene in de Maleidfcbé Eilanden valt,
dis Omtrent Malacca, in de Eilanden van Johor, Bin-
!™g, ™ mzmiirbeit op bet « to w iBelitton, alk
tuflebm iumatra en Bomeo gelegen. Dit boiit verfluit
van bet Coinamfche niet veel, en men vint 'er ftukken
onder, die men voor opregt Calambac zoude aanzien, u
weten bruin metgraauwe en grové aderen: redelyk ligt,in 't
knaauwen de tanden Wykende, als óf bet hart wafcb is,en de
d