Ill Boek. XIV. Hooftft. A M B O IN S CH E K R ü Y D B O E E .
In Rûtnpbii Appendice hoc caput corredlum & audlum
'lequenti invenitur.modo.
Hic frudlus, ut certus eflem, ex quanam provenir
ret arbore, per triginta me annos occupatuni te-
nuit, nec hue usque redle cognofcere ici potui^
diu enim ejus arborem putavj efle montanam, præce-
dentià Pangii fpeciem, quuni incolæ nudquanr mihi
ejus perfectos flores vel folia oftendere potuerunt,
qui Temper modo depuratos &.per aquam circumadtos
invenerunt frudlus in Ceramæ ora auftrali prope flu-
minum oftia. Donee tandem anno 1693. m magna
Correnorum vifitatione mihi folia frudlusque perfedli
fuerint adlata ex Ceramæ ora, ex quibus cognovi
nullam cum Pangio habere affinitatem , fed potius
montanam efle fpeciem fubfequentis arboris Laclariæ,
feu Mangæ Bravæ, in certo enim ejus ramulo mihi
apparuit, .fojia eju,S lopata eodem ferq modo iblitaria
îcirca ramulds, quorum tria quatuorve fîmiil ûno.ex
ortu proveniunt, ex quorum centro racemus ftorifer
exoritur. Hujus autem folia funt minora illis Mangæ
Bravæ, inferiore parte anguftata, fuperiore magis ai-
Jatata leu rotunde defînentia, inftar illorum Caju-Puti,
fex vel odlo pollices longa, très digitos lata, horum-
quê coftæ transverfales funt.
Flores ex fimplicî brevique progerminant racemo,
qui fimiles funt îllis Mangæ Bravæ, fed multo minores,
inque illo unus alterve modd frudtiis peffedtus
eft, Mbsqiië filveftris Catappæ æmulans, très mé'mpe
pollices longus , vix unum latus, ex rotundo com-
preffus, & ab utraque parte per longitudinem fulcum
planum gerens , externe graminei coloris , interne
duriuscula carne frudlus hic mufeuliformis repletur,
caro hæc ladle turget, uti & cundla fo lia, eorumqùe
petioli, in vetuftis vero frudlibus hæc exficcatur in
ientam ac tenacem fubftantiam, quæ adnedlitur oris
frudtuum protuberäntibus : Siecus vero frudlus, qua*
lisplerumqueinvenitur,prona parte amplam gerit fif-
furam, cui tarnen nullum operculum fuit jundlum,
ad dorfum vero & ab inferiore parte usque ad fum-
mum connedlitur, unde conchæ apertæ fpeciem præ
fe fert:. Frudlus hic externe rugofus eft,apicibus pro-
ïuberantibus ac lineis obdudlus, aefî opus topiarium
effet, qua in re cum Pangio convenit, omnes autem
ejus anguli ac foveæ fubftantia tenaci ac ficcareplen-
•tur, acu ex.fubere effet confedta,quæ externe pellicula
obducitur tenui.
Intus locantur bina triangularia & flcca foliola la-
biata, inferiore fua parte latiflima & crafliflima * at-
que ex plurimis flccis filamentis adunatis & intricatis
confiant: Si nuclei fubftantia eradicetur, vel àqüæ ro-
.tatiohe abradatur, turn frudlus miram contrahit for-
mam, quæ eft, aefi arte quadam prominentiis certis
effet exfculpta, - ipfique figuræ quædam inpreflæ ,
quædam autem harum formarum oræ funt molles &
nbrofæ..
Hujus. quoque frudlus variæ inveniuntur formæ*
quæ forte totidem ejus funt fpecies, vulgatiflimæ autem
funt oblongæ inftar vulgaris conchæ feu mufeu-
li ,■ quædam funt breviores & rotundiores, fed prprni.-
nentiæ harum funt majores magisque circînnatæ, quæ-
<iam vero- funt Glandibus minores. Putaminis color
•eft,ex- cinereo nigricans inftar illorum Pangii.
Nomen. Latine Frudlus Mufeuliformis : Malaice Boa-
AJJuffmg. Belgice Moffel-vrucht.• Omenfes ilium vq-
■ cant Ay-bua-ette feu Ay-bua-mette, h. e. frudlum nigrum,
Camarienfes vero ilium nommant,,montanum
tyàbofeu.Obupaë terreftrem,h.e. Mangam Bravammon-
tanam.
•Locus. Hi frudlus plurimum inveniuntur in littori-
bus Camarienfibus , & in auftrali Omæ plaga. circa
majorum fluminum oftia, eorum vero afbores incolis
fete ignotæ funt, credentes jn montibus remotis. lo-
cari,- memorata autem Correorum vifitatione com-
pertum e ft, arbores hafee haud ita remôtas a.licore
crefeere.-
Ufas. Incolæ de ejus ufu nil nobifeum communi-
canquin habent, excepto quod Omenfes prædicent,
hofee fefe quærere frudlus , ut medullam inte.rnam
extrahant, quam davis pe.dum inveteratisque exulce-
rationibus inponunt,. quas curât, alioquin fîcci &de-
purati hi frudlus1 inter res euriofas adfervantur.
In de Appendix van Rumphius ‘werd. dit Hoof tfiuk verj
meerdert en verbeetert gevonden op de volgende voyze.
M Et. deze vrucht uit te vorfeben, van wat boom dat zy
komt, beb ik wel 30 j aar en toegebragt, en tot nog
toe geen volkomene kenniffe gekregen, want ik bebze
lang voor een berg7zoope van de voorgaande Bangi gehouden,
dèWylmy de lnlanders nooit bladeren}ofvolkonie-vrucbr
ten daar van konden toonen, vindende alleenlyk feboonger
maakte en door 't water gerolde vruchten op CeramsZuid-
kujl, bydenuitgankvandeRivieren. Eindelykanno 1693
by'de gfoóte vijite der Corren, zynmy bladeren en volkarme
vruchten van Cerams kujl gebragt, waar aan ik ge-
merkt bebbe, dat het geen gemeenfehap beeft met Bangi\
maar veel meer een begg-zoorte zy van de volgende Arbor
Ladtaria o/ Manga Brava, want aan een taksken daar
van medegebragt\ bevond ïk dat-dè bladeren fam'op ge-
lyke manier.,enkelt rondom de takkenl, waar .van. en. 4.
by eenén oprfpfónk fzamenRoten, gevende uitJoaarvnd-.
den bet blóeyeiide trosje. Doch déze bladeren zyn kleiii-
der dan die van Manga Brava, achter fmal, envoor en
breed of rondachtig, gelyk die van Caju-Puti, 6. en 8.
duimen lank, 3. vingers breed, en haare rïbbekens lopen
dwers.
Het bloeizel komt aan een enkeld kort trosje j geïykenck
na dat van Manga Brava, docb veel kleinder. Aan 't
zelve trosje komt. maar een a twéé vruchten tot perfectie,
en gelykèn na die van 4e wilde Caiappah j- te weten, 3.
duimen lank, enfebaars een breed, uit den ronden wat
plat, ter weder zyde in de lengte een vlakke geut hebbende,
buiten gras-groen f. en,met een bartacbtigvleefcb, de
binnenfte. Mojfel-vrucbt verbergende., welk. vleejcb vol
melk is,.gelyk ook alle de bladeren en fteelen zyh, docb
aan de oude droogt bet op.tot een taaye Jubjlantie, dewelke
vafi hangt aan de uitfiehende kanten van de vrucbti
Dedroogevrucht, gelyk menze-gemeenlyk vind, beeft aan
de voorfte kant, als gezegt, een wyde febeur rondomy
waar op-.echter geen dekzel gezeten beeft, en,aanderugge
en van onderen rondom tot aan de voorjïë belft. bangtze
aan malkander, waar door zy de gedaante van een gapen-:
de Moffel verheelt. Buiten isze ruig met uitflekende punten
en linien , als metgravéerzel bezet, waar inze mep
de Pangi overeenkomtzynde dlle de, boekjes en kuiltjes
met een drooge taayè jubjlantie als mei kork uitgevult , èn
buiten om beklèet met een dun velletjeJ
Binnen ziet trien twee dikacbtige én gedióogde blaadjes
als lippen, die beneden op- 't dikjte zyn, en vanveele gedroogde
draatjes in malkander verwert bef aan. Als men
de korkacbtige fubftahtie uitpeutert, of door bet róllen in
’t water verjleten wérd, zo krygt .de vrucht een rare gedaante
, als ofze. door konfi met. verbeve figuurtjes gegra-
veert was; docbzommige kanten van dit graveerzel zyn
week én vèzelacbtig.
. Zoo beeft men.ook verfebeide gedaanten van deze vrucht,
bet welk mijfebien zo veele zoorten zyn, want de gemeen-
Jle zyn lankwerpig als een ordinafis Moffel, zommige zyn
■ korter en.ronder,'. docb het graveerzel is zo klein als Ee->
kelen. De coleur van de fcbaal is fwartacbtig, met wat
graauw, gelyk die van Pangi.
Naam. In 't Latyn Frudlus Mufeuliformis. ' Op Mar
leyts Boa Aflufleng, in ’t Duits Moffel-vrucht. Die '
van Oma noemenze A y -h u a - e t t e of Ay-hua-mette,
dat is fwarte vrucht, die van Camarien noemen bet
Berg-Wobo, of Land-Ohupaë, dat is Berg Manga
Brava.'
Plaats. De vrücbten vind men veel opdejirandenvan
Camarien, en op de Zuid-zydè van Oma, omtrent de
uitgank van groote Rivieren, docb de boomen zyn by dé
Inlanders meejl onbekend, gelovende, datze diep in 't ge-
, bergte Jlaan, maar by. de voornoemde Co,rre-togt is bevonden,
dat de boomen zo beel verre van Jlrand niet enJlaan.
, Gebruik; De Inlanders weiei\ ons van Zyn gébruik
niets te zéggen, bebalven dat die van Oma voorgeven,
datzé deze vrucbtên zoeken otn .bet binnenfte merg daar uit
te krygen,; en óp krabben der voeten, .en verouderde zeereu
det heenen te leggen, om die.tegeneezen, anders zyn'
de drooge en fcbóongevmkte vruchten Voaard, dat menze
onder raritéiten bewaart.’
■ Toin. II. Meo I l p g ' Myn