30 H ER B A R 11 AMBOINENSIS Liber II. cap. XI.
mafenettute, inque.quibusdain modo ramis feu trunci
partibus. Quum vero arbor fit tarn vaftä & filveftris,
in aids & remotis crefcens filvls ', magnüs requiritur
labor, ad figna detegenda, ex quibus.dignofci pofiit,
an matura fit, hocque ligno inprasgnata arbor. Plurimi
aiitem Sinenfesdicunt, nemini hoc fignum patere poffe,
fed iftius loci aut regionis dominum circa hanc ambulantem
arbörem, aliquando percipere jucuridiflimum odo-
rem, qüém nafo fuo, tarn diu & uno ex quinque ferifibus
profequi & inveftigare d eb et, donee percipiat talem
odorem prope hunc vel ilium truncum aut ranium eß
fe gratiffimum , unde dijudicat Calambac in hoc conken
óf deelen van de fiam : en dewyl bet nu zulk een me
Jlen boom is ^ waffendein booge en wildé Boffen, zo beeft
men veele moeyten, om de teekeneri te kénnen, waar aan
men af nemen kan,ofby ryp,enmet dat bout fwangerzv
dog de meefie Sinezen zeggen, dat dit teykenniemant méten
en kan: maar dabden eygenaar van bet Lant, daar
omtrent wandelende, zomtyds gewaar Wert eenen zeer
lieffelyken reuk, die by dan met zyn Neus, en een van
vyf Zinnen zo lange vervolgen moet;, tot dat by bemerkt
by wat Jlam of tak dien reuk op bet fierkfie is : en daar
uyt oordeelt by dan, dutter Calambac in Jieeken moet:
tmen. r - , - , .
Alii autem dicunt, per nottem obfervari lucentem&
igneum quafi fplendorem , ubi maturum reconditur
Calambac: Hæc fimjliaque figna dominus iftius loci
Régi indicat, qui ipfi turn conceditjillam circumcide-
ie arbörem, fine ejus enim confenfu privato homini
capitali poena vetitum e ft, talem exftirpare arborem,
tumque poffeffor prius quædam inftituit facrificia huic
arbori, ut Djing lcu geniüs, qui ex eorum opinione
hanc cohfervat arbofem, pacetur, fimulque prat-, ut
hoc lîgîium copiofe ipfi tribuat : hoc autem facrificium
inchoatur cum vaccis, porcis, vel hircis, dein pati-
nam fumit Ory'za cotta plenàm , haneque adeo poli-
fflm in fuperiore efficit parte, ut ne unum granulum
eximi po lfet, quin ftadm animadvertatur, huicque
falitüm jungit piiciculum , querti cum. Oryza fub arb
o r e ponit , feque ad dormiendum ibi per nottem de-
ponit ea imaginatione, u t, fi arbor fads fit adulta, &
perfettam Kilam gerat, id in fbmnö fern percep-
turum e ile, fummoque mane Oryzam attente peripicit,
fiqde comperiat', tria quatuorve tantum granula effe
fubldta, pronunciat, arborem effe adultam & fads vêtu-
ftaih , fi autem major copia fit ablata, vel fovea in
Oryza appareat magna, .tum credit arborem nimis
eile inperfettam, nec fads adtiltam ; dicitque jllam nimis
adliucappetere.
Adulta verO ftatim circumciditur, inque frufta di-
yiditur , immo ad. radices ufque effoditur, binaque
inferiora trunci fegmenta optimam habent Kilam,
co'loris obfeure fufei, adeo mollem ac pinguem, ut
ungue digiti inprimi poifit. Hæcqué bina frufta foli
fèrvandà fimt R é g i, qui dicitur Frufta talia poflîdë-
ré magnitudine mediocris tabulae ; Reliqua Kila ,
qiije ex ramis & radicibus exciditur, bona quoque.
& mollis e ft, fed vilioris fords & pretii, dividiturque
inter magnates & dominos talis regionis : Quam
primum autém fuèrit caefa ; Kila eft bona, nec opus
eft , ut itërum fepeliatur , quidam vero Caefores
quaedam fiib terra abfeondunt fragmenta, quae tam
diu relinquunt atque ibi deponunt, donee cuftos,
qui inter caedendum-circa arborem loCatus e ft, abie-
nt. Apud regem turn notatirr, in quonam anno &
menfe arbor talis fuerit circumcifa, ut aliquot per an-,
nos caçfio ulterior differatur, nec fnundus nimis copiofe
hocce conquirat lignum,ne ejus pretium &exi-
ftimàtio inrnfinnatur : pretiofam enim cum hocce ligno
exercent mercaturam, quod noftro tempore multo
ràrius ac pretiofius fu it, qtfam anriquioribiis témpor
ib u s ..........'V>. -
Si autem tale lignum modo nomine Calambac vel
Kila dignumfit, quod unguibus intrudi poteft, turn
pâüci revera font nomines, qui illud viderunt,quum
vulgares fruftulae, quae pro Calambac venduntur , &
exlubentùi1, illud expenmentum' vix fubife pofflnt,
quamVis tàtneri nobiliflrmtrm & penetrantiffimum dant
odorem, fi nempe fcarboniHus inponantur j nullum
enim Calambac foz fponte tam fprtis eft odoris, nifi
tam diu manibus conteratur & fricetur, donee inca-
lèfcat. Alii e contra , præfertimque tales Sinenfes,
q'ubriim Coinama eftPatria, narrant, nullum veram
Cognofcere hanc arborem, fed varii generis effe arbores,
quae aliquando iftum de fe Ipargunt odorem,
unde omnia Calambac frufta ignötarum funt arborum,
quae fupërfluéntes fluvii in cceno vel palude relinquunt,
quae forth for tuna inveniuntur, quorumjignum ex terms
fi computruefit, interiora ac pingiiia frufta remanent,
(jüae ita irrëgularia, & inordinàta relinquun-
tur, uti fuere inventa , ac tantummödö ab adhaeren-
te depurantur terra.- Hoc autem videturcontraditto-
rium relationi ifti, qùod Rex nempe Coinamenfis-
tarn ingentia poflit acquirere frufta , fi modo ilia cu-
» ä ■ ■ - B f S .-Ve-'
II Boet XI Hbofifi. MB O INS CH E K R UY D B O E K. 3 x
Verum ac vulgare Qalavibac feu.^a//ocÂw?«vdupliçi,s
oft coloris-,.primum enim obfeure fufeum elVbum ci-
nerqo mixtum ,-Jongisquct nigricantibus ftriàtum venis,
vd-fiiCirca.nodos fuent collettum;,. talibus variega-
tum cft venulis : fique hoc recens fit-, atque ex arboribus
veris & vctufiis.collettum,, quasdam habet plagas tam
pjngties.&imolles-,, ut inci-otmdi.polîinc, fi;aptem per
rnultosrfuerit affervatum annos, indurefcit,;& grave
oih .V‘V:. *
Alterum, autem ex fufco magis cinereum; eft, craf-
fioribuS' conftan8. v.enis', per longicudinem.lkiatum ve-
nis,nigricantibus feu- brevibus lineis^ variisque foveis
inpreffnm ,.vel. fomminibus excavatum;, in quibus quæ-
c!am fiepe, etiam invenitur terræ par« fuperftes : levius
quoque eft præ.cedenti, ac_ for.te' illud' eft., qi^)d ex
vero-. trurico' ramisve colligitur, inque paludibus Com-
putruit. Ç)uod; enim. ekica- nodos fuît-, multo ni-
grius éft, brevioribusi conftat fibris, &;reliqua. parte,
durius.eft^Omne; autem ,.quod in fiavum feu pallidum
vergib colörem, maculasque gèrit nigéas:, aefî refinam
OEtfudaiffiC nigram , pro Gari ipecie-habendum eft;
Omnium. Agaüochi ipeciërum odor homogeneus eft,
carbonibusqiie impofieum lignum facile dignofeitur
atque;diftingüitur ab. omnibus reliquis ligniss; pecu-
liaremienimjucundum habet ôdorem,eftquerefDcillans
& quaft cor corroborans , quod melius fentiri quam de-
fenwpofiêft, odorque- vergit ad corticum Cieri odorem
ficcatorum , fapor etiam quodammodo, ipfis fimilis eft,
optimum que, fi^mauducetur lignum-, îëntum eft, in-
fèir ceræ duræ tenax, cum parva, fed grata & acri a-
maritië mixtus, cotumque grato odore os replens :
omnia vero ifta ligna, quæ-excellentem habent ama-
riüempro Agallocbo nec Garo habenda funt, fed pro
fpuriïs quibusdam harum binarum fpecierum,
Nomina: Latine Agallocbum Primarium 'éc Xylaloe,
in Pharmacopæis'Lignum.aloës & hinc Belgice, Alo'ù-
bout SoParadys-hout, : Arabibus dicitur Agalugin & Aud,
& hinc apud Guzerattenfes Ud. Malaice Calambac.
Sinaïce Kilam & PLokil'am , unde forte nomen iftud
Malaicenfe- derivatur, aefî diceres nodi feu medulla
Kilam, Bac enim Sinenfes non tantum gemmas, fed
etiam nodos, ac maxime pingues arboris partes vocant,
in auibus venæ funt commîxtæ , formamque-oculi
wæbent. Hoc quoque idem eft lignum, quod apud
Hebraëqs Ahalim & Abàlotb dicitur in numéro plura-
li: uti omnia grate fpirantia ac pretiofa, ligna , quæ
parvis fmftis ieu fegmentis venalia funt, ac vendue
tur , ipfis hoc indigitantur vocabulo. I-ftæ autem binæ
denondnadones ab interpretibus vario expheantur
modoi; Divus enim Hieronimus in vuîgata numer. 24.
vers. Ö. interpretatur tmtorîa. Pfahn. 45-, vers. 9. Guttam
& Proverb. 7. Aloë. Hodierni autemx interprètes in
numer. 24 Santalos ; aliisqùe in locis Aloè's, commen-
tatoresque nihil nobis aliter commémorant, nifi quod
grate fpirans fit lignum , ad predola fiiffimigia üfita-
. 9®^™ e^- 3 Hehræorum Ahalim feu Abalotb
nihil ab'ud fuiffe, quam Græcorum & Latinorum A-
galkcbum feu Xylaloe, quod ab antiquioribus jam tem-
poribus ad fuffimigium veftium fuit ufurpatum , cui
fit nodiedum infefvit ufui. E contra lignum Sandalum
vetenbus fuit incognitum , nec ad ignis fuffimigium
uiurpatur ; parva autem difficultas fupereft, Bileamum
fiempe in memorato loco Ifraeliticum populum ccrm-
P^r^re 9um arboribus Abalim , quas Deus plantavit
ao numina : Cui fuggerere vel opponere quis poffet,
flui nat, ue Bileam Calambax-arborum cogriidoriëm ha-
uent, quum hæ in |ndiæ extreme çfefcant, qua-
rumqiie fpecies & forma in hunc usque diem adeo eft
pleura & incerta. Çui refpondeQ, vetefes, p’ræfer-*
® A Méfopotamiam & Babyloniam in-
hiK-ir anti • M°narchia fiorente, multo meliorem
■U1!*e plurimarum Indicarum plantarum Cognitio-
ift» ’ n°s hodie, quum turn temporis regiones
i menus pefagrafi poterant, ac Babylonica mâjeftas
jrinnM610 f ote^at:em & converfadonem in Indicis re-
nnhi«!/1S / ^ ^ b a t , unde Bileam etiam fine, dubio
’ Abalim ingentes effe & vaftas arbores ,
ali™»« a v-is ^ fiobtudinibus juxta fluvium Gängern
limp £ 1 H^'pa ibi erefeentes, fefeque ramis fuis îatif-
netvpn,-iuXuri^ e extendentes , qùæque ad fummam
faiinri iebai 11c*%ne^ ucem > uôde hoc odoratum lignum,
n o t u m reges fine dubio fatis ufitatum &
'•cluir 1p,M.J?r.oveniebat. Bileam itaque pronunciare
> nrauiticuni populum a Deo.ita fuiffe beatum,
Het regte, èn bet gemeste, Calambac nu is twederley
van koleur, zynde, het eerfie donker-bruin, met graauw
gemengt, erlange, /warte, aderen geftreept, of, zo bet
omtrent de knaefteji geftttyn beeft, , met diergelyke ader-
tjes gemarmert: JLn als dit vers is, mid'sgaders van regte
. oude boomen komt, dan beeft ■ het zommige boeken , die zo
vet en, week zyn , dat men daar. in. douwen kan > inaar
a,smen ’t lange jaarm bewaart beeft, zo wort, bet hart
en Jwctar:
' Het ander, flog, is uyt den bruinen vpat graauwgr ,
grofdraadig, in der lengte geftreept, met fwar te aderen
op korte Imien , en met' verfebeyde kuyltjes , of gaten
uytgeholt, daar men ook zomtyds nog eenige Aarde in
vind Jieeken: Zynde: mede Hgter dan bet voorgaande eft,
miffebien bet gene uyt den regten fiam of de takken komt,
en. in de moeraffen beeft leggen retten-, want bet gene dat
omtrent de knpefien gefiacm heeft, is vfyjwarter, kort-
draadiger, en harder als bet änderet ah het gene nu van
dit bóut meefi: na ’t geele, of bleeke tr.ekf, eji fwarte
plekken, heeft, als of bet eenig fwart bers uytJfweeUe,
moet men onder de zoort Garo. reekenen: ï)e réitkvanaU
le zoorten van Calambac is meefi eenderley en. op kooien
gelegt zynde , zeer kennelyk en ligt te onderféheyden van
alle andere houten j want het is van een. byzojidere. liefe-
lykbeyt, zeer verquikkende, en bertfierkende, t welk men
beter gevoélen dan befchryven kan, en moet .de reuk wat
trekken 11A die van, gedroogde Citroen fchellen : de f.'maak
moet ook bykans daar na hellen; en t befte valt in 't knaau-
wen wat taay , gelyk als hart wafcb, met epn kleyne, dog
aangenaame Jcbcrpe bitterbeydgemengt , enden mond met
,zyn aangenaame reuk vervullende: dog men moet alle.zodanige
bouten, die een uytnemende bitterbeyd bebbep, niet
voor Calambac, mg.voor Garo houden, maar wel voor
bafterden Van éen van die beide».
■ Naamen: In 't Isatyn Agallochum Primarium,- en X y laloe,
in de Apotheeken- C\gmm Mo ts,en zo,in 't Neder
duyts Alöes-hout en Paradys-hout, Arab : Agalugin
, en Aud, en daar van beyde Guzeratters ü d : Mal-
leyers Calambac, Sineezeii Kilam, en Hokilam, waar.
van miffebien de voofnoemde Maleytfcbe naam komt, als
of men zeyde knoefién of 't hert van Kilam, want Bac
noemen de Sineezen niet alleen ooge, maar ook de knoesten
, en de vetfie deelen van een boom,, daar de aderen
door malkander lopen, en de gedaante van een oog maa-
ken: en dit is bet zelfde bout ’t .welk by de Hebreen Aha-
lim, eil AhoXothgenaamt wordin 't meervoudig getal, gelyk
alle welriekende en diere bouten, die men-met kleyne fiuk-
ken of mooten te koop, brengt, by bun lieden zo, genoemt
werden: dog voorgenoemde twee woorden werden van de
Overzetters verfcbeydelyk uytgeïegt, wajit Divus Hier
ronimus in de vülgata, num: 24. vers 6. zet bet over
Tentoria; Pfalm 45: vers. 9. Guttam: en Proverb. 7,
A 1q6. De bedendaagfebe zettent over in- Num: 2 4 ,
Santalos, en op andere plaatzen Alo e , en de Uytlegr
gers weten ons anders niet daar van te zeggen, als dat
bet een welriekend bout zy, en tot kofielyke reukwerken
gebruikelyk: Het is zeeker, dat der Hebreen Ahalim of
Ahaloth anders niet geweefi zy, dan’t gene de Grieken en
Lalynen Agallochum of Xylaloe noemen, 't welk al van
oude tyden tot bet berooken van klederen is gebruykt gé-
weefi, gelyk bet ook nog doet: Daar en tegen is bet Sandelhout
de ouden qnbekent geweefi , en werdgeenzints tot
reukwerk op vuur gebruykt. Éen kleyne fwarigbeyd
is 'er nog over, namentlyk dat Bileam, aan de bovengemelde
plaats ,, bet volk van Ifraèi vergelykt met de boomen
Ahalim, dewelke Gqdt geplant beeft aan de Waterfiroo-
men: waar ob men inbrengen of vraagen mogte, hoe Bileam
van Calambax-boomen kennisgehadtkonde hebben,
nadien die in bet uyterfie van Indien wieffeben , en welkers
gedaante tot beden toe nog zo donker of duyfier be*
kent i s : waar op ik antwoorde, dat de ouden, inzonderbeit
de genen , die in Mefopotamie en Babylonie woonden',
onder die bloeyende Mönarchye, veel beter kenniffe gebod
hebben van veele Indiaanfcbeplanten, als wy bedens-
daags, om dat doetimaals de Landen gemakkelyker konden
doorreyfi werden, en de Babylonifche Mogendheydmeer
ontzag, en ommegang in de Landen van Indien hielt, en
waar uyt , buyteh twyffel, Bileam beeft können weten 4
dat Ahalim groote boomen waaren, in de vlakke Boffen
en JViiderniffen, langs de Revier Ganges, en andere
Revieren daar omtrent waffende, en bun met baar e takken
zeer ver en weeldrig uytbreydende, en tot een grooten
ouderdom komende, en waar van dat welriekende bout
O welk by de Affyrifehe Köningen buiten twyffel genoegzaam,