fob'cineribus tofti: In arbore tam diu non relinquen-
di fane, donee penitus m^curilmtfrudtus, acque décidant,
hi enim acidum adquirunt faporem acodorem
aceti & edendo-inëpti. font j, unde arbore» fcalisconV
feenduntur.frudhisque decerpuntur veldetruduntur,
fl ferè maturi lint, tiimqtte per meniem integri ac
boni fervàri pOflurit. -
Ex ramis abruptis feu vulneratis gummi exltrilat al:
b icansqu od Jicpum,flavefcit, & yti foccipum, pellu-
cidum e ft, -dein'magis opacum eft inftar gumrulCera-
fini,"atque ex ramis depended inftar conorum glaeia-
liurn, tempore- ficco durum-eft, -humido vero molle,
ore contentum primo dulce ac fatuum , dein acie oc
in faucibùs pruritum exeitans.- - • *
1 Trunci lignum eft admodum intricatum.crailiscon-
ftaris fibris intricatisque findende difficile , fecures
hebetans, unde nulli ufui ædificatofio infekvit: Ve-
tuftæ arbores fere nuîl'as' gérant fpinas, hiß minori-
bus'-ih ramis. Radices flint craflæ & dune„ -transver-
ialiter. magis quam profunde fele in terram figent'ëÇ,J
a ttamen ar borem fatis fir mantes, atque tenaces. 1 rans-
verfales: hie. prorepentes radices fureulos fæpe .ernit-
tunt, qui cum radicis frufto excifi transplantari pol-
funt. •Vtt'W-U&a-i'.Vs v : •• M ■ • t . - ■ : - - •
.Per nodtem folia cum petiolis magis retrofiectun-
tur, & cundta fere ad truncùm inclinant ; juniora folia
font læte virentia, mixtum habend Raphani minons
ac Mangæ faporem. Maturi frudtus tam for tern* âc penetrantem
habend odorem, ut tötam cätheram feu cu-
bile, in quo locantur, eo repleant: Ipfe frudtus gummi
quoque exfudat-valbicans, tarn per maturitatem,
quam per toftionem. _
Nomen. Latine Bilacus-Bil'ac, juxtaBaleyenfem "Rite*,
Javanice Madia & Maja: Malaice Tangkulo, Ma-
caflarice Bila & Madja-bim-wila , fpecies hæc höc in
Capite deferipta vocatur Bilac feu Madja-Tellor, h. e.
Bilac Oviformis. In Hort.Malab. part.% Fig.^y. Ma-
labarico vocabulo dicitur Covälam, & Bracmanis Belou.
Portugallice Marmeleira, Belgiee. Slymappels. Garzias.
ab Horto Aromat. libr. 2. cap. 14. earn riominat Lydo-
riam e Bengäla, Portugallice Marmelos de Bengala.
Locus. In Javæ parte prientali crefcit., fed non'co-
piofe, majori autem quantitate in Baleya, Bima, Ce-
febe-, & circa'Zurattam invenitur: Per offieulain Am-
boina propagata eft hæc arbor, fed tardiffime crefcit,.
ita ut nunquam flores fruftusque in hunc ufdue diem-
hic protulerit, ex radice autem emittit furculos, unde
fruticofa plerumque arbor eft.
XJ fus. Javani ac Baleyenfes ejus frudhus magna cum
.âviditate crudos- comedunt, noftra vero. natio non
iis multum recreatur ob fatuam dulcedinem, gravem-.
que odorem, melius -autem fapiunt, fi fob cineribus
torreantur, ut per corticem mucofa tenaxque evapo-
retur fubftantià. Incolæ fæpe to tum faceharo .condiunt
früdtum, - inque forum tales venäles adferunt.: .Si fru-
ftus hic edatur , cavendum e ft, ne ofiicula intériora
dentibus Gom'minuantur, caro autem leniter exfugën-.
da e ft, piliqiie -officulorum relinquendi.funt,' officuia
énim hæc tarn amarafont, quam Lanfii ofiicula;.,Zu-,
tattæ incolæ hofee fruftus Macaffaræ rçgi offériint pro
dono. Tenera folia eduntur tanquam- Ulang- Ulang.:
Folia cum pàuxillo Oryzæ & Coeningh eontrita ,- cor-,
pori illiniuntur ad arcendum difficilém pruritum, ho-,
ftratibus Rootbont didtum ,-feu petiginem. Ex frudlus
putamine Mâcaflarenfes ciftas calcafias, formant.
E x quorundam Sinenfium relata- in tellexi ,. in Java
ex Bilam frudlibus Opium adulterinum .præparari,
fubftantïa-, odore , & lapore a vero vix- dignofeen-
dum : fumunt autem.folia & femi-maturos. utriusque
Bilaci frudlus, inque maflam contundunt, foccumque
exprimunt,-qUem in aheno excoquunt ad juftam Opii
confiftentiam , hujusque Pikol in Java vendunt pro
150 a 2oo i'nperialibus(ryksdaalders), quumPikol veri
Opii Batavias conftet 300 inperfalib'us. •
- ,Hæc arbör hâberi poflet pro fpecie Pâliuri, prasfertim
iftius, quæ in -Àegypto & eirea Gy renam crefcit, quæ
frudlus producitTubentes, grate olentes, delicatosque.
facoh Bmtius in Hifi.-Indic: plant; libr. '4. cap.. B, hunc
frudtunï defGribit nomine Mali Cydonii Indici, ex ejus
more-a .nimis remote qiiæfita fimilitudine, ac .fine nomine
in'digeno feu prdprio , excepto quod dicat-, hunc
ifrudhim fuo tempore j h. e. circa annum rOgp^ab PIol-
iandis Bataviæ nabitantibus Slymappeh vocari , haud
male
en af vallen,naant die gewinnen een zuur én reuk en finaal
gelyk azyn, en zyn- tót eeten'onlïequa&n , dierhalven beklimt
men de boomén mét ' ladders -, nypt of floot de vrat-
ten a f, aljfe ten ndaflén by'rypzyn ,end’an‘kan menze wel
~eèn maant goet behouden. ::
Uit de afgebroke takken of de géquetfle feborjfe, druipt
een witagiig .gotre, ‘t welk geel beflérft, en klaar is als
bernfteen, Maar na wat donker wert als Mrflé-gèn, gelyk
ysJegels van de takken,af hangende, by droog weer hart,
byvogtig weer week,. in de niont, eerfi zo,et en laf, daar
nawatjeberp, en in de keel jeukende. •
' Het bout des flams is zeer warrig, grofdraadig, en door
malkander lopende, moeyelyk om te kappen en de-bylen bedervende
,. en dierhalven tot geen huishouw gebruikelyk; ie
oude hoornen hebben febier géene doornen meer , bebaken
aan de ryskens. ' De worteleryzyn dik en hart,, meer dwers
San ïii de'dieptetdpètid'e.j niét te min'vdjlhoudende :.ded<wers-
kruipehde.wortelen brengen zómtyisjeheutén voort ,djemn
mei een fluk.van de wortel aftappen en verplanten kan.
s'Nagts buigen baar de bladeren met haar fleelen nog.
oneer agterwaarts, en zyn febier alle na den flamgekeert;
de jonge filadèfen zyn ligt -groen, hebbendé een gemengde
ftnaak van: Radys en Mangas-?: -de rype vrugten zyn zo
flèfk v'ttn reukj: dutte een gehete kamer' vervullen, daar
zy leggen: de vrügt zelfs zweet ook een witte gom uit, zo
door baare rypbeit, .ctl's:.oaklwannéerzégebraden wen.
t Naam. In f t Latyn BiJacus -B ilac, naar bet Baliffcbe
Bilak, op Javafins Madj.a 4» JMaja, :0p Maleyts Tang-
W o a-;(^JIaK^w'BRai^.Ma4jarbim-wiIai deze zoorte
in dft Capittel fiefçbreveprMct Bilac o/.Madja-Telloor,
dat & Èyy,ormige.Bilac. ; fo ;.-Hqrt. Malab. part. 0, Fig.;
37. biehzy in 't Malab: Covalam, en Bracmains;Belou:
In ’t Por^wgeer Marmeleira , 'in 't Duyts ;|lymappels.
Gare, ab Hort. Arom. hiftor. Iib.' 2. Gap. 14, nomtzely-
doriam.e Bengala. In ’t'Portugees Marmelos de Bengala.
Plaats. Hy wafl opf Javas- ooflerdeel dog niet yepl, in
mèerhfqmntijeytppflaley,,Bjmaïen_Celëhf^(nntrentZu‘
ratfa, ,vdn korf ets’ is ty-bierrin Amboinq ovërgebragt, dog
Jibiet-zeer langzaam op , zpj dat by tot npg: toe nooyige-
hloeyt^nogyriigten gegeven beeft, en geeft [uipjxyne wortel
jongejpruitjesybewyzende doorgaans dat bei eenflruykag-
tige boom is. ; j
:. Gebruik. De Javanenen Baleyers eetendéyrugt raam
met gr opte fmaak; onze natie vinden daar, geen grpote aan-
genaambeit, by, wegens de laffe zoetigbeit en fier ken, reuk,
maar. beter doet .men-fais menze onder de affe braqt, opdat de
Jchaale en de taaye jiymerigbdt te degen uitfweet.. De Inlanders
confytfin 'zomtyis de, gebeeïe yrugp niet zuiker, en
verkopen, dié op don merkte.ïnfit eeten van de vrugt moet
men zig wagten in de binnenfie ■ formels te, byten,:maqr bet
vleeffb zoetjes afzuigeji, en laten de bqayren aan de korrels
hangen -, want dezelve:: z/yn zó fitter , ah-Lanfa-korrels.
De Inwoonders ,vm Zuratta brengen deze vrugten aan
den flonink varj, Macajfer voor een pref ent. Het jonge blaf
wert gegeten als Ülang-Ulang: de bladeren met een weinig
ryfl; en iCoeningb gewreven, fineert. men op bet lyf om
’tmoeylyk'jeuken teverdryyen, by de onze den Roq thontge-
naamt, uit den dop yg/n. de Jcbaal maaken/dê Macajfaren
baarefkalk-doofen. • .’ .-VujL -ui^irA .■ ..
Uit zeker verbaal y an eemge Sineezenyerflaa ik, datte
op Java. uit de vrugten van Bilac (een Qpium-qdulten*
num maaken, aan fub fiant je ,reuk, en fmaak van’topregte
qualyk te ónderfcbejden. Zy nemen de bladeren on half-rypt.
vrugten y an. beide de BilaCs, floten die^ tot,een mqffa, en
perjjen bet. zap u it1, bet welke zy dan in een ketel weten#
kooken tot de behoorlyke, conjifientie van Ampbion, bierjian
verkopenfe den Pikol op Java voor 150 a 200 ryksdaalders,
daar den Pikol van 't opregte Ampbion op, Batavia 300
ryksda&lders h f i ’ * i : | ii ' -. q ;«.i' ,
Men zoude .dezen boom mogen houden voor een
ZQorte TO»Pali#u.s, inzonderheit voor dieeeene,,die infi'
gypten en omtrent Cyrenen wafi, dragende foode w 1*
kende, en fmakelyke. vrugten. Jaeob. Bont. in W
Indic. plant. Iib. 4. cap.;8> bej'cbrfft dezeymgtondcu
naath van Malu'm Cydonium Indicum na zyne manw*
met een al te verre gebaalde gelykenijfe,. en zonder Inta
fchon naam, behalven dat by ‘zegt’ deze vrugt f
dat is , omtrent bet jaar 1630 -by de Hollanders op i> ^
ü j !»