Ill Boek. XI. Hoöftß. . AM B O IN S C H E K R U Y D ß O E K . 179
C A P U T U N D E C I M U M .
Dammara Celebiea. Dammar Celebes:
DAmmaræ Batu præcedenti fimilis eft alia fpecies ,
quæ Celebiea nobis dieitur, quum plurimuni in
ilta ocçurrat regione, cujus arbor mini hue usque
ignota e ft, hic tarnen illam locate volui j quum magna
adducatur copia.
Ex magnis confiât glebis feu placerids, ultra pedem
latis, externe cinereis & pulverulentis i ita ut pro
terra quadam haberetur, interne vero pura eft,. foli-
dai femi-pellucida, & cornea , quibusdam in locis
nigricans , in aliis alba inflar. Succini vel Gummi anj-
mæ, nunquam vero ita clara ac Amboinenfium Dammara
Batu, fed æque dura eft & fragilis,fi contunda-
tur vel: ,ore martducetur, & licet vetuftiflimà fit hæc
Celebiea, nunquam tarnen ita ruffefeit acAmboinen-
fis, a qua etiam odore & fapore differt. Celebiea hæc
fere nullum habet fapörem, . carbonibus vero inpofi-
ta pinguiórem fpirat .odorem quam Amboineniis, fere
inftar Occideritalis Tacamahaae, cum aciditate quadam
inftar Emplaftri Oxycrocei, licet tarnen fubftantia ejus
rieutiquam cum Tacamahaca conveniat. Cito flam-
mam concipitjfpd lentam, minoremquedatftrepitum,
quam Amböinénfis , nec ,ejus odor adeo gràvis eft.
Quæ in Provincia Manado occurrit, albifflma eft in
claris ejus fegmentis, in .aliis nigra corneique colon's,
atque idem hie. color fæpe in unis iisdémque obferva-
tur /ruftis , quæ veró ex Tambucko , Banaya, &
Lubod .adfertur, ejus partes maxime pellucidæ magis
dCcedunt ad flavum vel ruffum , reliquum vero eft
itidem Corneum.
Ex relatu quorundam teftium ocularium hujus re-
finæ arbor quoad formam & fpeciem maxime referret
Amboinenfem,quum fit itidem aid filma & ereódfiima,
ihagnisqüe nodis quad protuberantibus , capidbusque
cónftans in inferiore trunci parte. Ejus folia autem funt
breviora, latiora , crafliorä, magisque fubrotunda
quam Amboinenfis, cæterum ejusdem rormæfimilique
modo ftriata : Ejus frudtus quoque magnitudinem &
formam Limonum Habent, inque magnis fquamis ab
invicem decidentës : Ejus refîna fupraignemliquefeit, -
inqiie fervida infufa aqua niollefcit, unde patet, pin-
giüorém magisque dudtilem efle Amboinenfi : Magnis
-dependet'in glebis tarn in craflis arboris ramis, quam'
ex ejus tmneo, atque ejus inveniuntur frufta , quæ
Pickol h. e. centum & vigind quinque libras pondérant.
Nomen. Latine Dammara Celebiea. Malaice Dammar
Celebes, & Dammar Bangay, quum in hifce pluri-
mum rëperiatur infolïs : Majeyenfes hanc quoque votant
Dammar a Batu, uti præCëdentem, cujus generis
hæc quoque fpecies habenda eft. In Celebe vocatur
Damvia, & in Manado Dammar. Circa Tambuco Rulo.
§'uidam ex ndftro populo hanc habent pro fpecie
'acamahacce, uti & mihi ex Manado transmifla eit nomine
Tacamabacoe Orientalis, cum qua tarnen externa
facie parvam habet conveniendam, fed tantum odore
quodammodo, qui in vera Tacamabaca pinguior eft,
nec unquam hæc in tantis reperitur glebis, magisque
ruffefeit, ad magis obfeuri eft Coloris ut & fragihor
quam Dammara, de qua ulterius vide Nicol. Monardi
libr. fimplicium. cap. 2.
Locus. Hæç Dammarce Batù fpecies in Ämboirien-
fium infulis non crefcit, quantum l i d v i fed magna
copia in ihfula Celebe, ac potifilmum in ejus parte
Orientali, inTambucCi tradlu usque ad Manado, uti
& in ProviriciaLübeck, quæ fita eft ad iüternam ma-
Sii finus Boegenfis partem, unde & a quibusdam
ammara Lubo di6ta eft. In Bangay etiani repëritur,
éjusque diftridlu Balante, in niagna ejus regione. In
Maèado plurimüm occurrit circa ingentem Lacutn,
prope pagum Dandano, in diftrittu Tambuao, Ban-
gay, ad porrd in Célebes parte Orientali Circa litorä
crefcit, ita fit arbores fæpe fupra aqûam inclinent,
hujusque refînæ elegantia & pellücida frufta ubiquë
in li tore reperiuntur & colliguntur.
TJfus. Bangayenfes, Celebenfes, & Boegienfes hanc
ädhibent Dammarani ad candelas, quam primumli-
quefeurit in aqua fërVida, ac dein m'anibus formant
, Tönt. ÎL i n
XI. H O O F T S T U K .
Celebifcbe Dammar ofte Harjt.
DÉ voorgaande Dammar Batü beeft een niêde-zoorte,
die wy Celebifcbe noemen, om datze meeft op dat
Land valt, wiens boom my fot nog . toe'- onbékent
is , echter heb ikze alhier zetten willen, om datze veel in-
gebragt werd'. 1
Zy beftaüt in groote klompen of koeken, vaneenvóet
bre'ed en meer, van buiten meeft graauw en fioffig, dat
men ’t voor een fcbol-aarde zoude aanzien j maar vanbinnen
iize zuiver, niaffyf f balf-doorfóhynend , hoornver-
wig, aan zommigè plekken fwartachtig, aan zommige
wit, als Bern-fteen of Gummi Animte, nooit zo beider,
als de Amboinfcbe Dammar Batu, maar even bard en
bryzelig, dis menze klopt, of dadr in byt, en boe oud de
Celebifcbe is , werd nooit zo boog-geel 'als de Amboinfcbei
aan reuk enfmaak verfcbillenze óok, WdM de Amboinfcbe
trekt wat na de Canary-reuk, als menie kduwt of braiit.
De Celebifcbe heeft bykans geen fmaak, maar op kooien
riektze vetter dan de Amboinfcbe, febier als de Wefi-In-
difebe Tacamahaca, met eeriigegoorbeid, als depleiftér
Oxycroceum, hoewelze anders aan fubjtantie de Taca-
mahaca gants niet gelykt. Zy brand mede ligt, en ge-
Jiaclig, knerji minder dan de Amboinfcbe, en den reuk is
zo befwaarlyk niet.. Die in de Provincie Manado valt,
is aan baar tiaarfe fiukken heel wit, en aan de andere
fwart, boornv/rwig, welke beide .coleuren men dikwils
aan 'een Jluk ziet, maar die men van Tambucko, Banay,
en Luboe brengt, trekt laan de klare fiukken meer na ’t gele
én roffe, de rejl is ook hoömverwig.
Na rapport Van éenige oog-getüigên ', zoude dien boom
adn gedaante meejl overeenkomen mét dén Amboinfeben ,■
als zyndè Mede zeer boog en pyl-iègt, met grootekfioeflen
of kbppen aan den onder[ien Jvam. . De bladeren zyn wat
korter, breeder \ dikker, en Voor en ronder dan de Am ■
boinfébe, anders van de zelfJle fatzoen, en méde zodanig
gejlreept: Dé vruchten insgèlyks van grootte en'gedaante'
de Leihóenen gelyk, en in groöte fchilferen van malkander
vallehde. De bers daar van komende, kan men over
’t vuur fnielten, en in beêtwatèr week maken, tót een
bewys , datze . vetter engedweegeris ', dan de Amboinfcbe.
Zy hangt met groote klompen, zo wel aan de dikke takken,
als aan dénjlam, eti trien Vind 'er flikken die wet
een Picol,dat is. een bondert en vyf en twintig pont wet-
gen.
. Naam. In 't Latyn Dammara Celebica.' Op Maleyts
Dammar Célebes en Dammar Bangay, om datze op de-,
zélve Eilanden 't me eft e valt. De Maleyers noemènze ook
Dammar Batu, gelyk de voorgaande, van Welkers. gè-
ftdgt isy Dok te houden is. Op Celebes noemt menze Dam-
ma, en in de Manado Dammar. Omtrent Tambocktf
Hulo. • Zommige van oriie Natie wiltenze Voor een zoor-
te van Tacamahaca houden^ gèlykzé my ook Van Mdna-
do toegezondén is'onder' den tiaam van Tacamahaca Oriëntalist
met dé welke zy echter aan dé uiierlyke gedaante
weinig over een komt, maar wel eenigzints in dén reuk,
die in de optegte Tadamahaca nog al vetter i s , die nooit
met zulke groote klompen valt, rofferen dönkéfder varfco- •
leur is , en broffer dan de Dammar, waar van ziet breeder
.Nico!. Monafdus Lib. fimplic. cap. 2.
.Plaats. Déze zoorte van Dammar Batu wqfcbt in de
Amboinfcbe Eilanden niet, zó veel my bekent is , maar
overvloediger pp 't groote Eiland Célebes, en dat mêeft
aan deszelfs Ooft-zyde van Tambuccos diftfiêb, tot aan
Manado, als medé in dé Provincie Lubocki gelegen aari
't binnenfte van de groote ' Boegifebe bogt, waar vari
daanze by zommige Dammar Lubo senaamt werd. Zy
valt mede óp Bangay, en deszelfs diftriét Balante, op bet
gfoote Land. Tn Manado beeft menzè meéft omtrent 'i
groote Lack, by de Negóry Dandano, in het diftriSt vari
Tambuao, Bangay, en voorts op Celebes Ooft-kift waftzé
omtrént deftranderi, zo dat de boomèn zbmtyds over 't
Water hangen, en de feboonè klaar e ftukken vind men óver
al op de ftrand verfpreid.
Gebruik. Die van Bangay, Celebes, èn Boefties gebruiken
deze Dammar tot branden , dezelve eerft week
makénde in beet-water, én rollende dan metdebandèntoi 2 2 ...... ' ... dt