\\\ B o c h e l . Hooftß. A MB O IX S C U E K R U Y D B O E K ,
C A P U T QÜADRAGESIMUM
S E X T U M.
De P^iribus & qudttwtbris pracedcn-
tis toxki y .ejuSque àntidotis.
IN- præcêdenri caöite «fixitriüS éfficaciflimain hujus
vehëni fpÈciëm præfentem ac ihevitabilem adterre
mortem ihtra fpatium dimidiæ horæ, mrao fepe
ïntr'a minus quadrahtis, .atqüe contra I10C nullum na-
éterius ihVëötum fdiffe antidbtüm \ quöd Macaflaren-
fiüni'regës fæpe in morte.dkmriàtis inltituerunt. ut-
que magis hujus virus delëtëria éxploraretur v is , qrnos-
qam ';<Jamifeö3s in pöllice tantum, manus-vèl pedis vul-
ïius telb- hoc, yenenö infeélo inflixerunt, itanmque
. vulneratum ampütarunt articulum, jultoque modö lp
gamenta applicarunt, ut ten tarent j, an tans luperites
effe pofïit. Horreridüm verb atqué atfóx nocce ve-
nenum per yenas jam ita, érat diffufum, uttotum m-
quinatum córpus mox périret, & hinc talis mprere-
rar. .DumOverö iftud virus multos'mahgmtatis luae
Babeat -gradus , atque efficaciffimutn bre.vi temporis
fpàtio v finègligatur* nee rite & arëfce coriieryetuf ,
müitüm de virtutibus fuis àmittatg fayèns ac mitis
naturk jrömini multa détèxitantidbta, quæ m ö x ‘eaari
rabimüsl ‘r ' . ■ ..
Inprimis, vèfo cdgnófcendum éit Ipo hóe vires exer-
,cere hbn po.ffe, qüamdiu vivüih non adtingàt &nguu
nem » ac fecundo, innbxie ad. varias adhiben pblieTes,'
led primum iuccó Lampoëjang èfaltari, 'Sc iii âctUm
deduci’; hóe fane arcanum naturae é (ï, talém'lmmanr
generis hofterii innoxie intra corpus aiTumi ppfle j ïl-
lumque malignam Tuam qualitatem -accipere a tali Ta-
'7innrtK(aft ,Kr 7!(=>flnnrï:p. affiriis e l t . a u ï e a lio -
Ipo itâqùé- crudiim nec cömmixtum antidotum e(fc
contra iëtus venénatorum pifeium, ac morfus -Mrllë-
pßdarum..,, fi hüjus emplaftrum yUlneri applicëtur,
quod dolpreiri Citius fëdât, ac venehum meliûs qxr.
trahit s qùâm'üiruni aliud'retnedium. Pôrrô,; u alicujüs
corpus liiceratfonibus & Icabie feateat, talis hup-is lp&
pi lui am .cum Mufæfrudtus carne commixtam anumat^
quæ oninem inteftinorum inpuritatem attrâhet atqüe
eXpellet;' Hoc ètiam Ipo tali præparari pdteft modo^
Ut fera anîmalia ac præcipüe Cervi hoc poffint èrie-î
icari, atquë innoxie ipforütri caro comedi. Hii'nfc in n-
nerh neutiquam ëligehda dft fortiflîma fpecies, ne 'taA
lïs: çërvu's mox ac’ paca'te moriatur, atqué prbirt mveftigari
nequéad, fed ejus debiliflima fpecies i quæ
commifcetilr cûm fucco herbæ Rami, unde vehemen--
. ter clâmitâ'nt vulriératæ fe ræ ita ut perfeqüi éas liceat,
& quod mir uni, hafum caro fine damrio editur. Si ita
fit pr£ëparâtüni hocCe;venemim fvulnerato hominiin-
gentem quoque adfer-t dolorem > ita lit corpds Vehementer
commoveat & pervolvat, oçulos contorqueat,
fpumamque oris emittat. Qui autem. a viliore & de-
biliore ïpecie funt fauciati, eundem feiitiunt ardorem
ae capitis:vertigiriëm,. nulliim. -aiitem- mortis-pericu-
lüin illis iniiiinët ‘9 iï ihodb idonea mox ipfis fuppedi-
tentur remédia; . . , •
In primis Àmboinénfium béllis nullum, aliud, no turn
èrat remedium, nifi naufeofum atqiie abhqrrendum, ex-
crementuni bumanum j quod vülnefatùs pono animo
deglutire Coaftus erat, unde veheméns fiibfequebatur
vomitus ,■ Cujus vi^ quantum videtur j veneni ènpytt*
enervabatur, atqûe é corpore expéllebatur, feu foras
elimiriabàtur:; Hoc inter milites tànta agebatur ala-
critate, u t, fi quisj qui hpç reqüirebat remedium,nec
ipfe fibi fuppeaitàrepofiet, àliüm rogare focium co-
aftus .effet, lit pro fe dofin eXonerare ac fubminiftrare
velleti Valiantertfis centUrio Bonooe, Tabalille voci-
tüs_i hbccë re'medio quatuor vel quinque horum tela-
runi vulnera enervavit, quæ in corpore fuo & etiam fa-
. cie exceper,at. Quum vero poftea quosdam capere-
- mus Macaflarénfes, tam ex iis,quam ex ipforum fe-
minis,nunc lenociniis, nunc minis ac vi meliora quæ-
dâm edodti fuimus remedia-,■ quorum quædam tarnen
effiba-
XL\T, II É> O F D S T U K.
iP w z d e k r a g t e n , e n e ïg e n f c h d p p e f i d e s
'X Q o r g a am le n S p a t t e n - g i f t s , e n d e
R e n t e d i e n d a a r tQgeri.
IN bét voofgaandé Kapittel'- 'bfjbbén 'wy-gfySiegt, dat dé
kragtigffe todrte van-‘dit vergift een mvërmydelyken
doot bybrengt,- en dat binnen de tycl van een half'uur,
■ j&zojfityiïf minder, dan in1 een qüdïtïer wars 9 en dat daar
en tegen tot nog tdegèéh, ïenüdièn tiffi&vimdenl hetwelk
■ de Macajfaarfcae Konlngën aan misdadigers dikwils ge?
probeert hébben. Eh om nog meer' déjnoó'digbeid dezen
feHyiiS te'orttiekken9 bebb'enzé zommige misdadigers alleen-
lyk in een teen of duim mét eeb fpatte laten fteeken, bet
gequetfte lid terftont af kappen, en behoorlyk verbinden,
óm te zien-, of den rriënfebe mogte behouden werden: Doch
bet grouwelyke vergif t was al door de aderen\ enbetjfe-
-bede lyf geVloögen,. en brdgie dén menfebe 'om. Maar
dewyl bet voornoemde gift veeïe •gf'aden-viih 'zyn- bofisbèiê
■ beeft, óOk bet cddêrfberkfie in\ korden tyd \ en iy' verzuim
,van nauwe b’ewafinge, in zyn kragten mé'rkelyk af neemt',
zo heeft de góede natim" dé menjeben al wederom .verj
febeidiè tegefimiddélefi aangewezen, die wy bief ftraKs
■ zullen'Ver balen.
■ Doch. dlvoöréns ftadt te weten j dat' bei lpópyne liragt
niét kab oefenen, Zo lang het géin levend Moet raakt ’,
ten tweeden, dat bet tot veele dingen onfcbadelykkange-
bruikt'wérd'én'i ’en eérfl doof hel zap van Lampoe-Jang;
gavide gemaakt én ónftéekén Wérd , ’ t welkindérdaat een
geheimenis dér natwiir is , dat fuiken vyand van ’s men-
J'cben levért zonder fcbadéin ’t'ly f km gënomeh werdén ,
en dat by 'ontjiéeken word door zodanigen wortel, die uit
'de madgfebop vim Gember éw-'Zedöarïa is , die'men anc
ders tegen venyn gebruikt.
■ H'et rdüWéen onvermengde lp6 dan is zelfs een tegen-
gift, als men van ■ vënynigè viffeben gefiokèn, ó f van
duizent-beenen gebéefen word, als een pleifier'op dequet-
fuuré gefegt, trekt dé pyn én bèi veriyn terftOnd üii, veer-
dige rd an eénig ander ding. Wederom dis' .iemand bét
lyf vol ulcérdpiën en feburft'beeft \ diéÜdï een'klein
pilletje van dit Ipo met vleefcb van Piffang innemen, ’£
welk dlle 'orituivèrbeid in de darmen zal naar zig trekken ,
en uitvoeren'.; Zo kan men ook dit Ipp 'Zoddnig bereiden ,
■ dat rhen’i Wilt, inzonderheiddëheriébeeftén daar mede
jelnefén kan', én baar vleefcb ónbèfcbroomt ëetén mag.
'Hier' tóe ttien'geeiteinfr ne’emen dejlerkjlezoorte, óp
dat b'eï. béejl niet fehielyk en jlil jlerve, en men het vier-
■ volgens niet Vinden kan, maar bet Jlapfie, \t Welk men
dan vermengt mét bet Hap van % kruit Rami, [t welk de
beef en geweldig doet fóbréeuwenf dat menze vervolgen
kan , en dat wónder is j, dit vleefcb werd zondèr fchaadè
gëgeeteh. Alzo teégemaakt , döéi bet een geqiiétji menfeb,
ook groóte pyn dan, bet'lichaam geweldig omwerpen, de
cogen draafen f én fcbüimbëkkenl Die gene nu, die van
de mindere of flappere zoorte geque tjl zyn $ 'gevoelen ook
wel den zelfden biand, en dïaaying in ’t hooft, maar.
hebben echter., geen pery kei::van’-t. leven, als men bun maar
tërjiond mei bequame middelen té biilp komt.
In de éérjle Amboinfchè Oorlogen ^ wijl men geen andere,
dan dié dfzienlyké en yzelyke kure, ie weeten bet
Excrementum hu'manum ? ’t welk den geqiietjlen al.
goedes moèts mofl jnfwelgenj waar op eenjterk braken
volgde, door wèlkèrs fofce (zo bét fcbynt) dé kragten
van bet Venyn gebrooken, en uit bet. lyf gedreven wier-,
dén: Dit ging zo vaardig.toe onder de Soldaten, dat de
eefiè, dié daarom yerlegen Was, én. zelfs niét doen konde,
déri anderen kameraat verzoeken, moèjl, om een klontje voor
hem te drukken. Den Valiahièn Kapitein van Bonoa,
Tah’alille genaamt, beeft door dit middel vier d vyf fpat-,
ten kragteïops gemaakt,- die by in zyn lyf, en zommige,
ook in ’t gezigt gekreegen hadde. . Naderhand-, doen wy
eenige gevadgen Macaffaren kreegen, hebben wy zoo uit
deietve , .aUJbare vrouwen , door vleyen en dwang eenige
beetére middelen geleert, waar van echter zommige krag-,
tigef warén, dan dé anderei zommige ook guntfeb niet
L I 3' 1 boU